“Κλωθώ τε Λάχεσιν τε και Άτροπον,
αίτε διδούσι θνητοίς ανθρώποισιν
έχειν αγαθόν τε κακόν τε1”
Από τον Κων/νο Οικονόμου
ΓΕΝΙΚΑ: Οι Μοίρες, ήταν αρχαιοελληνικές θεότητες, που καθόριζαν το πεπρωμένο του ανθρώπου. Κατά την παράδοση ήταν τρεις. Ο Ησίοδος μας δίνει πρώτος τα ονόματά τους. Η πρώτη ονομαζόταν Κλωθώ, γιατί έκλωθε το νήμα της ζωής των ανθρώπων. Η δεύτερη ήταν η Λάχεσις. Ονομαζόταν έτσι γιατί αυτή διένειμε τα κακά ή τα καλά, τις αρετές ή τα ελαττώματα των ανθρώπων [ετυμολογικά η λέξη Λάχεσις σχετίζεται με τη λέξη λαχνός, οπότε οι αρχαίοι πίστευαν ότι τα δώρα της Μοίρας αυτής, όπως βεβαίως και των άλλων δύο, ήταν μάλλον δοσμένα από τύχη]. Τρίτη Μοίρα ήταν η Άτροπος [α-τρόπος], που ονομάστηκε έτσι γιατί καθιστούσε τα πράγματα του ανθρώπινου βίου, αλλά και τα δώρα ή τα βάρη που έδιναν οι δύο προηγούμενες Μοίρες, αμετάβλητα. Θεωρούνταν κόρες της Νύχτας, ή, κατά ορισμένους άλλους αρχαίους συγγραφείς, της Θέμιδας [προσωποποίηση της Δικαιοσύνης] και του Δία.
ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΑ: Η λέξη μοίρα προέρχεται από το αρχαίο ρήμα μείρομαι [< μερισμός, μερίδιο], που σήμερα έχει την έννοια του μοιράζω. Συνεπώς η Μοίρα του ανθρώπου, κατά την αρχαία ελληνική Μυθολογία, είναι το μερίδιο, το κομμάτι που παίρνει ο καθένας από τη μοιρασιά ενός όλου.
ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΜΟΙΡΩΝ: Η πρώτη γνωστή απεικόνισή τους στο περίφημο αρχαϊκό αγγείο, που ονομάζεται Francois(;), τις παρουσιάζει, αντίστοιχα, να κλώθουν [Κλωθώ], να διευθύνουν [Λάχεσις] και να κόβουν το νήμα [Άτροπος] που συμβολίζει την ανθρώπινη ζωή. Έτσι, λοιπόν, οι αρχαίοι πρόγονοί μας, πίστευαν πως άλλοι και όχι οι ίδιοι καθόριζαν το ξεκίνημα της ζωής τους, τον εν γένει βίο τους και το θάνατό τους.
ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ: Πολύ αργότερα, πέρα από την ομηρική Εποχή, κατά τον 4ο αιώνα, ξανασυναντάμε στον Πλάτωνα, στο κορυφαίο έργο του, την Πολιτεία, τις τρεις Μοίρες. Ο μεγάλος φιλόσοφος τις ονομάζει κόρες της Ανάγκης. Το σχετικό κείμενο τις παρουσιάζει καθισμένες σε θρόνους, και την καθεμιά τους να φοράει λευκό χιτώνα και στεφάνι στο κεφάλι και να συνοδεύουν με τη φωνή τους την αρμονία που βασιλεύει στις ουράνιες σφαίρες2.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΛΑΧΕΣΗΣ: Ο Πλάτων, αντίθετα με τις αρχαιότερες πεποιθήσεις, δίνει και στον άνθρωπο την ευθύνη για τις επιλογές του στη ζωή παρουσιάζοντας τη Λάχεση να ομιλεί, ενώ στη συνέχεια, μας παρουσιάζει την ίδια Μοίρα “επί το έργον”. Ας δούμε τι λέει στο σημείο αυτό η Πολιτεία: Λάχεσις: «Η αρετή είναι κάτι το αδέσποτο καταπώς την τιμάει ή την περιφρονά ο καθένας, θα μεταλάβει απ΄ αυτήν πιο πολύ ή πιο λίγο. Η ευθύνη είναι εκείνου που διαλέγει. Ο θεός είναι ανεύθυνος.” Αυτά είπε και έριξε τους κλήρους επάνω σε όλους και ο καθένας σήκωνε τον κλήρο που έπεσε μπροστά του. Και ανάμεσα στους κλήρους ήτανε και οι τυραννίδες, άλλες ισόβιες κι άλλες που καταλύονται στο μεταξύ και καταντούν σε φτώχειες και σε εξορίες και σε επαιτείες. Μα ήταν και βίοι σπουδαίων ανδρών, άλλοι με τη μορφή και με τα κάλλη και με την ρώμη και τη μαχητικότητα, άλλοι πάλι με τις γενιές και τις αρετές των προγόνων. Παρόμοια ήτανε βίοι και αναξίων ανδρών• επίσης και γυναικών».
ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ: Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν και αυτές τις θεότητες από τους Έλληνες. Τις ονόμαζαν Parcae από την Parca, που ήταν η θεά του τοκετού και υπεύθυνη για την ανθρώπινη μοίρα. Και στο ρωμαϊκό πάνθεο οι μοίρες ήταν επίσης τρεις: η Δέκιμα (Decima), η Νόννα (Nonna) και η Μόρτα (Morta).
ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ ΣΤΗ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ: Η πραγματικά ανώτατη δύναμη στη μυθολογία των Σκανδιναβών και των Γερμανών [τευτονική] είναι οι Νόρνες, αντίστοιχες με τις ελληνικές Μοίρες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ακόμα και οι κάτοικοι του Άσγκαρντ, της γης δηλαδή των θεών, υπακούν στις Νόρνες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ησίοδος, Θεογονία, 215-222. Ομήρου, Ιλιάς, Ω 49. Πλούταρχος, Ηθικά, περί ειμαρμένης. Λουκιανός, Νεκρικοί διάλογοι: “Μίνως και Σώστρατος”. Ιω. Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, πανεπιστημιακές παραδόσεις, σ. 268.
konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέας
1. Ησίοδος, Θεογονία 905-6.
2. σχετ. Πολιτεία Ι 617 c-e.
