ή οι τρίποδες του Ηφαίστου, για τους οποίους λέει ο ποιητής ότι αυτομάτως εμφανίζονταν στον χώρο της συνέλευσης των θεών, και αν οι σαΐτες ύφαιναν από μόνες τους και οι χορδές της κιθάρας έπαιζαν από μόνες τους, τότε ούτε οι αρχιτεχνίτες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι ελεύθεροι δούλους».
(Ἀριστοτέλης Πολιτικά, 1253β35)
Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι σημαντικές επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις έπαιξαν ρόλο καταλύτη στο να αλλάξει ο τρόπος οικονομικής, και πολιτικής οργάνωσής των κοινωνιών. Προκάλεσαν δηλαδή μεταβολές που αποτυπώνονται στην εξέλιξη των πολιτευμάτων, πληρέστερο εκ των οποίων εξακολουθεί να είναι το Δημοκρατικό.
Η ανακάλυψη του χαλκού και του σιδήρου πέρασε τον άνθρωπο από τη λίθινη εποχή σε μια άλλη όπου αυτός είχε πλέον την ικανότητα να κατασκευάζει νέα εργαλεία και αποτελεσματικότερα όπλα. Η πολλαπλή χρήση αυτών των υλικών συνέπεσε, όντως, με αλλαγές των κοινωνιών σε σχέση με τις καλλιεργητικές μεθόδους και την οικονομικό-διοικητική τους οργάνωση, τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και την καλλιτεχνική τους έκφραση. Καθορίστηκε έτσι μια περίοδος που ονομάστηκε εποχή των μετάλλων και η οποία δημιούργησε και άφησε σημαντικό πολιτισμικό αποτύπωμα.
Η Βιομηχανική Επανάσταση που άρχισε στην Αγγλία συνέπεσε με τεχνικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές ανακατατάξεις στη Βρετανία ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη εμφανίζονταν κοινωνικά κινήματα και ξεσπούσαν επαναστάσεις απότοκα της αναγέννησης του αρχαιοελληνικού παραδείγματος και του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Η εξέλιξη των ατμομηχανών, η μηχανοποιημένη υφαντουργία και οι φούρνοι όπου έφτιαχναν τον χυτοσίδηρο αντιπροσώπευαν τεχνολογίες εξοικονόμησης ανθρώπινης εργασίας και έντασης κατανάλωσης ενέργειας. Αποτέλεσαν δε, ως επί το πλείστον και επί μακρόν, θεμέλιο λίθο της βρετανικής ισχύος.
Τόσο, λοιπόν, στην εποχή των μετάλλων όσο και σε εκείνη της εκβιομηχάνισης οι πληθυσμοί στα διάφορα σημεία του πλανήτη εξελίχθηκαν με διαφορετικό τρόπο και ρυθμό και οι ανισότητες που προέκυπταν δημιουργούσαν προϋποθέσεις για μετακινήσεις, για αναζήτηση και εκμετάλλευση φυσικών πόρων, για φύλαξη ή αρπαγή αγαθών ή και για πολέμους κυριαρχίας του ενός επί του άλλου. Αργότερα εμφανίστηκαν οι εθνικοί ανταγωνισμοί οι οποίοι στην ακραία τους έκφραση οδήγησαν στους δύο καθολικούς, σχεδόν, πολέμους του 20ού αιώνα. Ο Β΄Π.Π., μάλιστα, αποτέλεσε «μήτρα» επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων που εμφανίστηκαν κατά τις επόμενες δεκαετίες επιβεβαιώνοντας έτσι και τον Σκοτεινό Ηράκλειτο: «πόλεμος πατήρ πάντων…».
Μετά την κατάρρευση του Σοβιετικού μπλοκ και την πλήρη επικράτηση των δυνάμεων του κεφαλαίου ο κόσμος μας, μέσω της παγκοσμιοποίησης, βίωσε και βιώνει την πλήρη «μετάλλαξή» του. Η νέα επιστημονική και τεχνολογική γνώση που, με ολοκληρωτικό τρόπο, μεταδίδεται παντού αποτελεί τον καταλύτη των αλλαγών και η Ιστορία κυριολεκτικώς επιταχύνεται. Η παγκόσμια κοινωνία περνάει ταχύτατα- πριν καν διαμορφωθεί ένα στοιχειώδες κανονιστικό πλαίσιο-στην ψηφιακή εποχή, στην επέκταση των αυτοματισμών που αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία, στη βελτίωση της ικανότητας των αλγορίθμων να προβλέπουν τις μελλοντικές μας «ανάγκες» και στη βιοτεχνολογική επανάσταση. Κατά τον Στήβεν Χόκινγκ «βρισκόμαστε στην πιο επικίνδυνη στιγμή της εξέλιξής μας».
Από την άλλη μεριά για πρώτη φορά, οι άνθρωποι, μέσω των νέων τεχνολογιών, αποκτούμε μια συνολική εικόνα του κόσμου μας, διαμορφώνουμε κοινά πρότυπα (δυτικά) και αντιλήψεις και έχουμε την αίσθηση ότι ο πλανήτης μας έχει γίνει ένα μεγάλο καπιταλιστικό χωριό. Το ιντερνέτ, οι δορυφόροι και η μεγάλη κινητικότητα των ανθρώπων βοηθούν, ασφαλώς, να προσεγγίσουμε και να γνωρίσουμε πολύ καλύτερα ο ένας λαός τον άλλο από ό,τι στο παρελθόν.
Επίσης, σ’ αυτόν τον αναδυόμενο κόσμο, διαμορφώνονται συνθήκες ακραίων ανισοτήτων με υπερ-συγκέντρωση πλούτου στους λίγους και συνθήκες μεγαλύτερης εκμετάλλευσης των φτωχών χωρών από τις πλούσιες ενώ τίθενται και ζητήματα επιδείνωσης της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών ή και επιβίωσης της Δημοκρατίας. Γι’ αυτό τον λόγο, από τη σκοπιά των διευρυνόμενων ανισοτήτων και του διαφαινόμενου αντιδημοκρατικού εκτροχιασμού, σημαντικοί στοχαστές ανησυχούν και υποστηρίζουν ότι ο πλανήτης πλησιάζει στο ακραίο σημείο που βρισκόταν λίγο πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Για αυτόν τον ψηφιακό κόσμο, ο ιδρυτής του Media Lab του MIT ελληνοαμερικανός επιστήμονας Ν. Νεγρεπόντε, που διερευνά συνεχώς τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι πληροφορούνται, διασκεδάζουν και αλληλεπιδρούν με τους υπολογιστές, αισιοδοξεί πως οι τελευταίοι θα φέρουν σε όλους μια καλύτερη ζωή. Ωστόσο του γίνεται η κριτική πως αντιμετωπίζει το θέμα εξιδανικευμένα και πως δεν έχει συλλάβει πλήρως τις κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές συνέπειες που θα επιφέρουν οι αλλαγές που προτείνει. Δεν αναρωτιέται δηλαδή για το ποιος θα έχει στα χέρια του τον έλεγχο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας τη στιγμή που αυτές αποκτούν υπερβολική ισχύ και τι θα απογίνουν οι άνθρωποι που θα χάσουν την εργασία τους από τη μαζική εισαγωγή αυτοματισμών στην παραγωγική διαδικασία.
Από την άλλη μεριά, ο Μ. Δερτούζος, «γκουρού» της πληροφορικής, με πίστη στην ανθρωποκεντρική χρήση των υπολογιστικών συστημάτων που θα έδιναν περισσότερο και ποιοτικότερο ελεύθερο χρόνο στον καθημερινό πολίτη, είναι επιφυλακτικός: «εξακολουθούμε να πάσχουμε από ελεύθερο χρόνο γιατί η ανθρώπινη απληστία δεν μας επιτρέπει να επιλέξουμε την ηρεμία». Ως εκ τούτων εναντιώθηκε σε αντιλήψεις ελέγχου και χειραγώγησης του πολίτη και περιορισμού της ελευθερίας του μέσω μικροτσίπ ή άλλων τεχνολογιών.
Επισημαίνοντας τον υπαρκτό, δυστυχώς, κίνδυνο ολικής καταστροφής ο Στ. Χόκινγκ μας λέει: «Τώρα έχουμε την τεχνολογία για να καταστρέψουμε τον πλανήτη χωρίς να μπορούμε να δραπετεύσουμε από αυτόν για να ζήσουμε κάπου αλλού. Γι’ αυτό θα πρέπει να γκρεμίζουμε κι όχι να υψώνουμε τείχη εντός και μεταξύ των εθνών. Αν θέλουμε όντως να το κάνουμε αυτό, οι ηγέτες του κόσμου θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι έχουν αποτύχει κι ότι έχουν απογοητεύσει τους πολλούς».
Ο κύριος αποδέκτης της προτροπής του εξέχοντος επιστήμονα του Cambridge για γκρέμισμα των «τειχών» είναι η νέα γενιά η οποία συν-διαμορφώνει πλέον τον αναδυόμενο κόσμο της ψηφιακής εποχής. Συνεπαρμένη, όμως, από τα επιτεύγματά της στη Επιστήμη και στην Τεχνολογία δεν πρέπει να αγνοήσει την ανάγκη ανάπτυξης και δημιουργίας ενός σύγχρονου κανονιστικού πλαισίου το οποίο θα προστατεύει τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών.
Ένα τέτοιο πλαίσιο θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να λειτουργήσει ως ευλογία για τις επόμενες γενιές ώστε αυτές να ζήσουν σε έναν κόσμο Δικαιοσύνης και Ελευθερίας όπως τον προείδε η ενορατική ματιά του Μεγάλου Σταγειρίτη Φιλοσόφου.
Από τον Δημήτρη Νούλα
* Ο Δημήτρης Νούλας είναι Χημικός
