Ο Παπαναστασίου και η κυβέρνησή του πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή από τα άλλα κόμματα πλην του Καφαντάρη που απείχε από την ψηφοφορία. Στις 9 Μαρτίου του 1924 ανακήρυξε την αβασίλευτη Δημοκρατία στην Ελλάδα και στις 25 Μαρτίου 1924 ο πρώτο πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν τον Παύλο Κουντουργιώτη.
Ο Παπαναστασίου ήταν εξαίρετος νομομαθής, με σπουδές στη νομική Αθήνας και φιλοσοφία στην Χαϊδελβέργη της Γερμανίας. Ως βουλευτής και υπουργός το 1910 στην κυβέρνηση του Βενιζέλου πρωτοστάτησε με νομοσχέδιο στην παραχώρηση γης στους μικροκαλλιεργητές του Θεσσαλικού κάμπου, διαλύοντας τα τσιφλίκια των πλούσιων Θεσσαλών (3 χρόνια μετά τη δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα).
Η κυβέρνηση του Παπαναστασίου δεν κράτησε πολύ. Παρουσιάστηκαν πολλές παρεμβάσεις στον στρατό και στο ναυτικό. Συγκεκριμένα στο ναυτικό, η προαγωγή του Θ. Κολιαλέξη στο βαθμό του ναυάρχου, ήταν η αφορμή να παραιτηθούν σημαντικά στελέχη αξιωματικών (158 από τους 206 υπηρετούντες). Επεισόδια παρουσιάστηκαν και μέσα στη Βουλή με τραυματισμούς βουλευτών. Με όλα αυτά, η κυβέρνηση του Παπαναστασίου ανατράπηκε τελικά στις 18 Ιουλίου 1924.
Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης με τη στήριξη του Γ. Καφαντάρη σχημάτισε νέα κυβέρνηση που όμως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού του 1924 αντιμετώπισε δύο κινήματα. Ένα στο ναυτικό με τον ναύαρχο Κολιαλέξη, που ενώ επαναστάτησε ο στόλος, ο Σοφούλης απέλυσε τους κληρωτούς ναύτες με αποτέλεσμα οι αξιωματικοί κινηματίες να μείνουν μόνοι τους στα καράβια και να κατασταλεί το «κίνημα». Στο στρατό έγινε άλλο ένα κίνημα από τους στρατηγούς Τσελούλη και Παναγιωτόπουλο που και αυτό γρήγορα κατεστάλη. Μετά από αυτά, η κυβέρνηση Σοφούλη παραιτήθηκε την 1 Οκτωβρίου 1924 και τη νέα κυβέρνηση ανέλαβε ο διακεκριμένος νομικός Αντρέας Μιχαλακόπουλος στις 7 Οκτωβρίου 1924.
Στην οκτάμηνη παραμονή της κυβέρνησης Μιχαλακόπουλου πραγματοποιήθηκαν δύο σημαντικά γεγονότα. Το πρώτο ήταν το προσφυγικό δάνειο των 12.300.000 λιρών Αγγλίας με ευνοϊκούς όρους. Το δεύτερο ήταν η λύση του προβλήματος ύδρευσης της Αθήνας. Τα έργα έγιναν από την αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ (ULEN) και εξασφαλίστηκε η υδροδότηση της Αθήνας με νερό από τη λίμνη του Μαραθώνα. Η κυβέρνηση του Μιχαλακόπουλου ανατράπηκε πραξικοπηματικά από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο.
Ο Πάγκαλος προετοίμαζε από καιρό το «κίνημα» από το στρατόπεδο του Ρουφ μέχρι τις πρωινές ώρες της 26ης Ιουνίου 1925 δίνοντας εντολές και οδηγίες στις επαναστατημένες μονάδες όπως στο Γ΄ Σώμα Στρατού της Θεσσαλονίκης και το σύνταγμα μηχανικού της Αθήνας. Στο στόλο και στο θωρηκτό «Αβέρωφ» που είχε καταλάβει ο ναύαρχος Χατζηκυριάκος περίμεναν τις αντιδράσεις της κυβέρνησης.
Το «Ελεύθερο Βήμα» της Παρασκευής 26 Ιουνίου 1925 έγραφε στοπρωτοσέλιδο: «Η Αθήνα ξύπνησε όχι με τη συνηθισμένη της όψη. Στρατοκρατούμενη. ….Τους δρόμους διέσχιζαν πυκνές περιπολίες, μεγάλα τμήματα των κεντρικών αρτηριών της πόλης είχαν αποκλειστεί στρατιωτικά και γενικώς έπνεε άνεμος ανησυχίας». Ο Δημήτρης Λαμπράκης, σχολίαζε: «Εισήλθαμε από χθες σε νέα πολιτική περιπέτεια. Επικαλούμεθα την σύνεση και τον πατριωτισμό όλων των Ελλήνων. Μόνο αυτό, ενώπιον τόσων κινδύνων όσοι περιβάλλουν τη χώρα. Και ο ελληνικός λαός, ένας δυστυχισμένος λαός της Βαλκανικής αφήνει την τύχη του μόνο στο Θεό, αφού δεν έχει πλέον κανένα οδηγητή εις τον δρόμο του.» (βιβλ.1,σελ.156)
Ο Μιχαλακόπουλος το πρωί της 26ης κάλεσε τους αρχηγούς των κομμάτων και με την παρουσία και του προέδρου της Δημοκρατίας συζητούσαν πώς θα αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Ο Κονδύλης τους πρότεινε να αναλάβει αυτός την καταστολή του κινήματος με στρατιωτική δύναμη, όμως η άποψη δεν έγινε δεκτή. Ο Παπαναστασίου είπε ότι είναι αδιανόητο να χυθεί δημοκρατικό αίμα. Ο Παπανδρέου πρότεινε να γίνει Εθνοσυνέλευση με όλα τα κόμματα και να καλέσουν τους κινηματίες να καταθέσουν τα όπλα. Όμως δεν έγινε τίποτα από αυτά γιατί η Εθνοσυνέλευση δεν είχε απαρτία.
Ο Κονδύλης πήγε στου Ρουφ όπου ήταν ο Πάγκαλος και ζήτησε συμβιβασμό. Ο Πάγκαλος είπε ότι περιμένει από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και θα έρθει στην Εθνοσυνέλευση να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης. Οι διαβουλεύσεις συνεχίστηκαν, οι μέρες περνούσαν μέχρι το βράδυ της 30ης Ιουνίου που η κυβέρνηση Πάγκαλου πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από την Δ΄ Συνταγματική Συνέλευση. Τα κόμματα που ψήφισαν τον Πάγκαλο τα ονόμασε ο Παπανδρέου «αυτόμολους», όπως ο Αλεξ. Παπαναστασίου που χαρακτήρισε την ψήφο του «κοινοβουλευτικό μανδύα» και μετά μετάνιωσε διότι ο Πάγκαλος άλλα υποσχέθηκε και άλλα έκανε. Ψήφο εμπιστοσύνης πήρε και από τον Κονδύλη, τον Γονατά, τον Τσιριμώκο. Ψήφο εμπιστοσύνης έδωσε και ο Πασσαλίδης πιστεύοντας ότι η «επανάσταση» θα στερέωνε την «κοινοβουλευτική δημοκρατία» (θα γινόταν κατά τα τρέχοντα πρότυπα, κάπως .. νασερική) (βιβλ.2,σελ.206)
Ο Πάγκαλος προχώρησε βήμα βήμα προς την απροκάλυπτη δικτατορία με σκληρά μέτρα εναντίον των αντιπάλων του, με παράλληλες επικίνδυνες για τη χώρα και εξωφρενικές πολλές φορές ενέργειες. Για να μετριάσει τις διαμαρτυρίες και τις αντιδράσεις, προκήρυξε δημοτικές εκλογές (που είχαν να γίνουν 10 χρόνια) για τις 24-10-1925. Ήταν οι πρώτες δημοτικές εκλογές στις νέες ελεύθερες περιοχές. Στη Θεσσαλονίκη εκλέχθηκε δήμαρχος ο αριστερός Πατρίκιος και ο Πάγκαλος δεν κατάφερε να τον ανατρέψει (αν και επέβαλε δεύτερη εκλογή). Κυνήγησε όμως τους δημοτικούς συμβούλους.
Εντωμεταξύ, στην Αθήνα επειδή το κίνημα του Πάγκαλου άρχισε να γίνετε επικίνδυνο για το μέλλον της νεοσύστατης Δημοκρατίας, πολλοί δημοκρατικοί πολιτικοί παράγοντες είχαν ανησυχήσει. Ο Παπανδρέου ειδοποίησε τον Πλαστήρα να έρθει στην Αθήνα. Ο στρατηγός ε.α. Πλαστήρας ήταν ο κυριότερος αντίπαλος για τον Πάγκαλο αλλά μετά την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και την οριστική απομάκρυνση της βασιλικής οικογένειας των Γλυξβούργων είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην ιδιαίτερη πατρίδα του στην Καρδίτσα. Ο Πάγκαλος στις 9 Οκτωβρίου 1925 έδωσε αυστηρή εντολή να συλληφθούν οι Πλαστήρας και Παπανδρέου. Οι συλλήψεις έγιναν μετά από περιπέτειες. Ο Πλαστήρας εκπατρίστηκε στην Ιταλία και ο Παπανδρέου τέθηκε σε τρίμηνη αυστηρή απομόνωση στον Ναύσταθμο μαζί με τον δημοσιογράφο Ν. Βεντήρη.
Στις τάξεις του στρατού από τον Ιανουάριο του 1926 κυκλοφόρησε ένα Κονδυλικής σχεδίασης κίνημα που το έμαθε ο Πάγκαλος, συνέλαβε και εκτόπισε στην Σαντορίνη τον Κονδύλη, τον Παπαναστασίου και τον Καφαντάρη. Επέβαλε επίσημα την δικτατορία στις 07.01.1926.
Πήρε σκληρά μέτρα κατά καταχραστών του δημοσίου μέχρι που κρέμασε και δύο από αυτούς προς παραδειγματισμό. Σε συνεργασία πάντα με την εκκλησία κυνήγησε το θέατρο, τον κινηματογράφο, ακόμα και τις κοντές φούστες αλλά και τον αθλητισμό που αντικειμενικά άνθιζε λόγω του 1.500.000 προσφύγων. Από τα καλά που έγιναν επί της εποχής του, ήταν η ίδρυση της Ακαδημίας Αθηνών (18 Μαρτίου 1926) από τον βενιζελικό και οραματιστή υπουργό Παιδείας Δημήτριο Αιγινίτη, η δημοσίευση του νομοθετικού διατάγματος «Περί ιδρύσεως Σιβιτανιδείου Σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων» και η αρχή για την ανέγερση του Μεγάρου του Μετοχικού Ταμείου Στρατού στους στάβλους των παλιών βασιλικών ανακτόρων.
Στις 15-03-1926 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουργιώτης παραιτήθηκε. Ο Πάγκαλος θέλησε να καταλάβει αυτός τη θέση του και μάλιστα να είναι λαοπρόβλητος. Όρισε τις προεδρικές εκλογές για τις 4 και 11 Απριλίου 1926. Απέκλισε με διάφορες αυθαίρετες μεθόδους όλους τους άλλους υποψηφίους, όπως τον αντιβενιζελικό Δεμερτζή, τον Ζαϊμη και τον Κουντουργιώτη και έμεινε αυτός ο μόνος υποψήφιος. Τα κόμματα κήρυξαν αποχή.
Ο Πάγκαλος ως πρόεδρος της Δημοκρατίας στις 18-04-1926παρέδωσε την πρωθυπουργία του στον Αθ. Ευταξία στις 19-7-1926, ο οποίος με διάταγμα απέλυσε όλους τους αντιπάλους του καθεστώτος, όπως Παπανδρέου, Κονδύλη, Καφαντάρη κ.λπ.
Ενώ ο Πάγκαλος τον Αύγουστο παραθέριζε στις Σπέτσες, έγινε στρατιωτικό κίνημα με αρχηγό τον υποστράτηγο ε.α. Γιώργο Κονδύλη (26-08-1926). Τάχιστα επικράτησε στην Αθήνα με τη βοήθεια και εξαγορά των μισθοφορικών «δημοκρατικών ταγμάτων» του Ζέρβα και Ντερτιλή που είχε κάνει ο Πάγκαλος. Ο Κονδύλης ως πρωθυπουργός επανέφερε τον Κουντουργιώτη στην προεδρία της Δημοκρατίας ενώ τον Πάγκαλο μετά από περιπετειώδη καταδίωξη τον συνέλαβαν και τον έκλεισε στις φυλακές Ιντζεδίν της Κρήτης.
Ο Πάγκαλος γεννήθηκε στην Σαλαμίνα το 1878. Μεταξύ άλλων, καταδικάστηκε σε 2 χρόνια φυλάκιση το 1930 για τις ζημιές που προκάλεσαν στο Δημόσιο συμβάσεις που υπέγραψε, αργότερα, το 1945 τον συνέλαβαν ως ενεχόμενος σε δωσιλογικές πράξεις και για την ίδρυση Ταγμάτων Ασφαλείας αλλά απαλλάχθηκε με απαλλακτικό βούλευμα. Πέθανε στην Αθήνα το 1952.
«Εν ονόματι της Δημοκρατίας δεν ημπορούν να γίνονται αγώνες χάριν της … Δικτατορίας»
Γεώργιος Παπανδρέου (βιβλ.2,σελ.218)
Βιβλιογραφία :
1. ΤΟ ΒΗΜΑ 90 ΧΡΟΝΙΑ (ΤΟΜΟΣ Α΄), Δ.Ο.Λ., ΑΘΗΝΑ, 2012
2. «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ», Κων/νος Κομνηνός, εκδ. «Σύγχρονο Βιβλίο», ΑΘΗΝΑ, 1965
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου, Τεχνολόγο Μηχανικό – Ιστορικό Μελετητή
