Ο στρατιωτικός νόμος επιβλήθηκε εξ αιτίας και κατά του Κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935 της βενιζελικής παράταξης, που διήρκησε μέχρι τις 12 Μαρτίου, όποτε και κατεστάλησαν όλες οι στρατιωτικές επαναστατικές μονάδες στην βόρειας Ελλάδας. Πολλοί επαναστατημένοι βενιζελικοί ανώτατοι αξιωματικοί με επικεφαλής τον αντιστράτηγο Δημήτριο Καμένο ((1881-1964) από το Γαλαξίδι) κατέφυγαν στη Βουλγαρία και ζήτησαν πολιτικό άσυλο, ενώ καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν οι στρατηγοί Παπούλας, Κοιμήσης και ο ίλαρχος Βολάνης. Από τις 2 Μαρτίου (μία μέρα μετά την έναρξη του κινήματος) είχαν σταματήσει με εντολή της κυβέρνησης οι εκδόσεις σε όλες τις βενιζελικές εφημερίδες μεταξύ των οποίων και το «Ελεύθερο Βήμα» του Δημητρίου Λαμπράκη.
Στο επανεκδιδόμενο φύλλο της 16ης Μαΐου 1935 στο πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο του το «Ελεύθερο Βήμα» γράφει : «Ύστερα από μακράν αναγκαστική διακοπή, κατά την διάρκεια της οποίας έγιναν στην Ελλάδα δραματικά γεγονότα, επανεκδίδεται σήμερα το «Ελεύθερο Βήμα» και πάλι. Πολύ αργά βέβαια, για να επαναλάβει πράγματα που ήδη ελέχθησαν κατά κόρον για το τελευταίο επαναστατικό κίνημα. Αισθάνεται εν τούτοις ότι έχει την υποχρέωση να μιλήσει ειλικρινά και ευθέως. Δεν το θέλησε ποτέ το επαναστατικό κίνημα. Και το πολέμησε δημοσίως όταν οι συνεχείς και επίμονες φήμες το έφεραν πλέον ως οργανωμένο ήδη. Και φυσικά δεν ήταν δυνατόν να το επιδοκιμάσει όταν εξερράγη μία εσπέρα. Υπήρξαμε ανέκαθεν απόλυτα αντίθετοι προς πάσα βίαιη λύση του εσωτερικού προβλήματος της χώρας ….. Θα μιλήσουμε τώρα με την απόλυτη ειλικρίνεια μιας αληθινής εξομολόγησης, η οποία απευθύνεται προς παλαιούς αντιπάλους, όσο απευθύνεται και προς παλαιούς φίλους.
Οι δικοί μας ΕΦΤΑΙΞΑΝ. Έφταιξαν βαρύτερα απέναντι στο λαό και τη χώρα παρά απέναντι της κυβέρνησης. Και έφταιξαν εξίσου σοβαρά απέναντι του πολιτεύματος. Δεν θα αρνηθούμε το παρελθόν μας. Είμαστε απόλυτα υπερήφανοι διότι ήμασταν υπό της σκιάς της σημαίας του Βενιζέλου και τον ακολουθήσαμε πιστά σε όλους τους αγώνες εκτός από τον τελευταίο…. Αλλά ότι έγινε, έγινε.
Βρισκόμαστε σήμερα ενώπιον τετελεσμένων γεγονότων. Η 1η Μαρτίου 1935 θα μείνει μία από τις θλιβερές χρονολογίες της Ελληνικής Ιστορίας και την αφήνουμε στην Ιστορία … Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο σήμερα είναι οι συνέπειες του επαναστατικού κινήματος. Διότι εκείνες δυστυχώς συνεχίζονται. Η μεγαλύτερη ίσως συνέπεια από αυτές είναι η απομάκρυνση του Βενιζέλου από την Ελλάδα. Και εφόσον αυτή επήλθε ως συνέπεια της αποτυχίας του επαναστατικού κινήματος, θεωρούμε σήμερα ως οριστικό επακόλουθό της την αποχώρηση του Βενιζέλου και από την πολιτική σκηνή της χώρας… » (Βιβλ. 1, σελ.85)
Τα παραπάνω αναφερόμενα αποτελούν το 1/5 περίπου του όλου άρθρου του «Ελευθέρου Βήματος» της ημέρας εκείνης, όπου σε διπλανό σχόλιο καταλήγει ο Δημήτριος Λαμπράκης: «…. Αναμφίβολα αυτό το πρωτοσέλιδο άρθρο της 16ης Μαΐου 1935 ήταν ένα από τα πιο δύσκολα να γραφτούν στην ιστορία της εφημερίδας μας».
Η πτώση όμως και η διάλυση του κόμματος του Βενιζέλου άρχισε μετά το τέλος της τετραετίας 1928-1932. Στις εκλογές του Αυγούστου 1928 ενωμένη τότε η παράταξη των δημοκρατικών με κορμό το κόμμα φιλελευθέρων του Βενιζέλου συγκέντρωσε το 63,5% των Ελλήνων ψηφοφόρων. Ο Βενιζέλος κυβέρνησε για τέσσερα χρόνια με ένα τεράστιο και μεγαλειώδες έργο σε όλους τους τομείς του κράτους. Αναδιοργανώθηκε και εξοπλίστηκε ο στρατός με νέα όπλα, τανκς, αεροπλάνα, πλοία. Όλα αυτά αποτέλεσαν τον κυριότερο παράγοντα στην αναμέτρηση και νίκη του ελληνικού στρατού με την φασιστική Ιταλία του 1940-1941. Εκεί όμως που έγινε τα μεγαλύτερο έργο ήταν η εκπαίδευση, όπου η κυβέρνηση του Βενιζέλου με υπουργό παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου εκσυγχρόνισε την εκπαίδευση σε όλα τα στάδιά της και με την ανέγερση 3.167 σχολικών κτιρίων, ενώ από το 1830 μέχρι τότε στο ελληνικό κράτος υπήρχαν 1.474 σχολικά κτίρια. Όμως η εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου μπορεί για αυτόν και το κράτος να ήταν απαραίτητη και επιβεβλημένη, για πολλούς όμως από τους Έλληνες ψηφοφόρους και συνεργάτες του ήταν αρνητική. Όπως ο Γεώργιος Κονδύλης που από το 1929 αποχώρησε από το κόμμα των Φιλελευθέρων και έκανε νέο κόμμα, το Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, διότι ο Βενιζέλος έκανε σύμφωνο φιλίας με την Ιταλία του Μουσολίνι και ο Γαλλόφιλος Κονδύλης δεν του το συγχώρησε, όπως και όλη η αγγλογαλλική ευρωπαϊκή παράταξη που από βενιζελική έγινε αντιβενιζελική.
Μία παρόμοια συμφωνία έκανε ο Βενιζέλος και με την Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ το 1930 και μάλιστα πιο προχωρημένη, αφού έκρινε ότι μετά την συνθήκη της Λοζάνης έσβησε κάθε ελπίδα επέκτασης των συνόρων μας προς τα ανατολικά, και συνεπώς θα πρέπει να είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε ειρηνικά, ανταποκρινόμενοι στην άποψη ότι «στη ζωή σου κάνε φίλους παρά εχθρούς» και για την εξωτερική πολιτική «Η Ελλάς φίλη όλων και εχθρός ουδενός» (βιβλ.1,σελ.92).
Η κίνηση όμως αυτή με την τουρκική φιλία εξόργισε τους πρόσφυγες ψηφοφόρους που μέχρι τότε ήταν παραδοσιακά βενιζελικοί και έτσι στις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου 1932 το φιλελεύθερο κόμμα του Βενιζέλου πήρε ποσοστό 33,42% ενώ το Λαϊκό του Παναγή Τσαλδάρη 33,80%. Μετά την υπεύθυνη δήλωση του Τσαλδάρη προς τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Ζαΐμη όπου αποδέχεται ότι το πολίτευμα της Ελλάδας είναι η αβασίλευτη Δημοκρατία, στις 4 Νοεμβρίου 1932 σχημάτισε κυβέρνηση με την ψήφο ανοχής των φιλελευθέρων. Αλλά στις 13 Ιανουαρίου 1933 καταψηφίστηκε στη Βουλή και στις 16 Ιανουαρίου σχηματίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Βενιζέλο, για να κάνει εκλογές. Εκλογές έγιναν στις 5 Μαρτίου 1933 και ο εθνικός συνασπισμός του Βενιζέλο έβγαλε 110 έδρες ενώ η ενωμένη αντιπολίτευση 136 (από αυτές οι 118 του Τσαλδάρη, 11 του Κονδύλη, 6 του Μεταξά και 1 του Σοφιανόπουλου). Ένας από του 118 του Τσαλδάρη ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ως βουλευτής Σερρών. Από τότε το Λαϊκό κόμμα με διάφορες ονομασίες κυβέρνησε κατά καιρούς την Ελλάδα μέχρι τον Νοέμβριο 1963.
Στις 6 Ιουνίου 1933, ο Βενιζέλος με τη σύζυγό του Ελένη Σκυλίτση επέστρεφαν από την Κηφισιά με αυτοκίνητο μάρκας «Πακάρ» (Packard) από επίσκεψη στο σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα. Τότε, δέχθηκαν δολοφονική επίθεση από μία ομάδα πληρωμένων δολοφόνων με αυτοκίνητο, με πολλούς πυροβολισμούς εναντίον της ενισχυμένης «Πακάρ» καθώς και του αυτοκινήτου «Φορντ» των σωματοφυλάκων του Βενιζέλου. Ο ένας από αυτούς, ο Ι. Μαρκάκης χτυπήθηκε στο κεφάλι. Τα δύο αυτοκίνητα παρά την ομοβροντία πυρών που δέχτηκαν στο ύψος του Αμαρουσίου στις 11:30 το βράδυ, έφτασαν τελικά στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» όπου νοσηλεύτηκαν όλοι οι επιβαίνοντες. Η Έλενα Βενιζέλου/Σκυλίτση τραυματίστηκε στους μηρούς, το χέρι και την κοιλιά και ο ηρωικός οδηγός του Βενιζέλου Ι. Νικολάου τραυματίστηκε στα χέρια. Ο Ι. Μαρκάκης σε τρεις μέρες πέθανε. Το γεγονός της δολοφονικής επίθεσης εναντίον του Βενιζέλου αναστάτωσε την κυβέρνηση κι όλη την Ελλάδα. Ο Τσαλδάρης έδωσε εντολή να συλληφθούν οι υπεύθυνοι της απόπειρας.
Από τις ανακρίσεις προέκυψε ότι : «οργανωτής του εγκλήματος ήταν ο αστυνομικός διευθυντής Ι. Πολυχρονόπουλος, διοικητής της γενικής ασφάλειας. Ο πρωτοδίκης Τζωρτζάκης που ανέλαβε τις ανακρίσεις για την υπόθεση κατέληξε και αυτός μέσα σε λίγες ώρες, στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να συλληφθούν ως δράστες και οργανωτές της απόπειρας ο Ι. Πολυχρονόπουλος, ο αδελφός του και έμπορος Ν. Πολυχρονόπουλος (που είχε αγοράσει και το αυτοκίνητο «Φορντ» των δολοφόνων), οι αστυνομικοί Β΄ Μαρκάκος και Τζαμαλούκας και ο λήσταρχος Γ. Καραθανάσης που πρόσφατα είχε αμνηστευτεί». (Βιλβ.2,σελ.82)
Η δίκη αφού αναβλήθηκε πολλές φορές προσδιορίσθηκε τελικά και ξεκίνησε στις 22 Φεβρουαρίου 1935. Όμως μεσολάβησε το «Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935» και μετά που επαναλήφθηκε η δίκη στις 29 Μαρτίου 1935 όλοι οι κατηγορούμενοι κρίθηκαν αθώοι, διότι οι μάρτυρες κατηγορίας ανακάλεσαν τις καταθέσεις τους ή ήταν στη φυλακή ή από φόβο δεν ήρθαν στο δικαστήριο. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι ήδη στις 26.12.1933 είχε αντικατασταθεί ο ανακριτής Τζωρτζάκης με τον πρωτοδίκη Ζάνο.
Το γεγονός της δολοφονικής απόπειρας με την περιπετειώδη εξέλιξη της δίκης αποτέλεσε μία από τις βασικές αιτίες για το «Κίνημα της 1ης Μαρτίου» αλλά και μια ακόμη απόδειξη του φόβου του Βενιζέλου, πως η κυβέρνηση του Τσαλδάρη με τον Κονδύλη και το Μεταξά σχεδίαζαν την παλινόρθωση της βασιλείας στην Ελλάδα. Μετά από τις απολύσεις στις 19 Μαΐου χιλίων φιλοβενιζελικών αξιωματικών ανώτερων και κατώτερων μέχρι το βαθμό του λοχαγού και άλλων χιλίων το Φθινόπωρο του 1935 αλλά και εκατοντάδων δημοσίων υπαλλήλων φιλοβενιζελικών, τελικά έγινε η παλινόρθωση της βασιλείας τον Νοέμβριο του 1935.
Βιβλιογραφία :
1. ΤΟ ΒΗΜΑ 90 ΧΡΟΝΙΑ – ΤΟΜΟΣ Β΄ 1932-1941, εκδ. Δ.Ο.Λ. Α.Ε., ΑΘΗΝΑ, 2012
2. ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΥΚΟΥΜΕΝΤΑ : 1Η ΜΑΡΤΙΟΥ 1935, Κ.Π. ΚΑΛΛΙΓΑΣ, εκδ. ΦΥΤΡΑΚΗ, ΑΘΗΝΑ,1974
* Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου, Τεχνολόγο Μηχανικό – Ιστορικό μελετητή
