Είναι, τελικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) τόσο άτεγκτα γραφειοκρατική και το ευρώ τόσο απογοητευτικά ανελαστικό;
Εν πρώτοις, πρέπει να γίνει αποδεκτό ότι η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία εξακολουθεί και παραμένει ένα αρκούντως δυσχερές ζήτημα. Οι συμπληγάδες της αδιάκοπα επιταχυνόμενης παγκοσμιοποίησης, της διεθνοποιήσεως της οικονομίας, καθώς και του καταφανούς αναδυόμενου εθνικισμού συνηγορούν σε έξαρση του φαινομένου του ευρωσκεπτικισμού, με πρόδηλες ανασταλτικές επιπτώσεις στην εύρυθμη λειτουργία του –ούτως ή άλλως– αμαλγάματος της Ε.Ε.
Αφετέρου, η πολυμορφία και η εδραιωμένη πολυφωνία των αντικρουόμενων μερών ανάγει ενίοτε τη θεσμική λειτουργία της ενώσεως σε ένα πολυμερές αρτηριοσκληρωτικό και ιδιόμορφο μόρφωμα, ανίκανο να παραγάγει πολιτικές ουσίας· εντούτοις,επί τη βάσει των ευρωκοινοβουλευτικών συνεδριάσεων πολιτικές «γραφειοκρατίας» σχεδόν πάντοτε εκπονούνται. Μέσα σε αυτό το πολυδαίδαλο και συχνά ανίσχυρο λόγω γραφειοκρατίας σύστημα ενυπάρχει και το ευρώ, το οποίο εν αντιθέσει με το ειδικό βάρος που φέρει στο παγκόσμιο συναλλαγματικό στερέωμα επηρεάζεται τα μάλα από τις αξιολογήσεις των αμερικανικών οίκων αξιολόγησης. Το όνειρο ωστόσο για τη δημιουργία ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης παραμένει εκκρεμές, ενώ ο από το 1957 ήδη δηλωθείς απώτερος στόχος για τη διαμόρφωση defacto αλληλεγγύης μεταξύ των λαών της Ευρώπης συχνά-πυκνά τελεί εν αποσυνθέσει.
Η συνθήκη της αλληλεγγύης, παρά ταύτα, θεωρήθηκε από τους εμπνευστές της ευρωπαϊκής ενοποίησης όρος εκ των ων ουκ άνευ για την εμπέδωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τη θεμελίωση όλων εκείνων των συστατικών μερών που απαιτούνται για την απρόσκοπτη, αρμονική και δημιουργική «συμβίωση» των ομολογουμένως ετερογενών λαών. Στον πυρήνα αυτής της πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικής ενώσεως βρίσκεται το ενιαίο επίσημο νόμισμα της ζώνης του ευρώ, η οποία κατά πολλούς αναλυτές θεωρείται ως ο ακρογωνιαίος λίθος του εγχειρήματος της εν θέματι ολοκλήρωσης. Ωστόσο, το ενιαίο νόμισμα παρουσιάζει αρκετές εγγενείς δυσχέρειες, με αποτέλεσμα να αίρονται οι βαθμοί ελευθερίας που η κάθε εθνική κυβέρνηση έχει στη διάθεσή της, σε μία συγκεκριμένη περίοδο,ώστε να ανταποκριθεί σε δύσκολες και αντίξοες καταστάσεις. Με άλλα λόγια, δεν υφίσταται μονομερής μηχανισμός υποτίμησης του εναρμονισμένου νομίσματος και τα όποια μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα πρέπει να ανάγονται σε πρακτικές εσωτερικής υποτίμησης.
Εντούτοις, όπως καταγράφεται και στην περίπτωση της Ελλάδας που παραμένει εγκλωβισμένη στις εσωτερικές αντιφάσεις της Ε.Ε., οι πιστωτές αντιλαμβάνονται την πρόοδο ως προς την επιτυχή ολοκλήρωση υπό το πρίσμα μίας «ανεπαρκούς» εν μέρει αλληλεγγύης, η οποία αφορά στη θέσπιση αυστηρών δημοσιονομικών μέτρων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στις «μειονεκτικές» χώρες, όταν εκ παραλλήλου οι οφειλέτες επιζητούν δημοσιονομικές μεταβιβάσεις και γενναίες ρυθμίσεις των χρεών τους αβρόχοις ποσίν ει δυνατόν. Όμως, μία ένωση αλληλεγγύης και υπεύθυνης στάσης έναντι των λαών, ανεξαρτήτως βορρά ή νότου, οφείλει την αδυναμία αξιοποίησης της μεταβολής της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας να την υποσκελίσει από παραπλήσιες δράσεις· δράσεις δηλαδή που στοχεύουν στην αποτελεσματικότερη προσαρμογή της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, όπως για παράδειγμα δέσμη μέτρων που αφορούν σε κλασσικές νομισματικές πρακτικές μίας κεντρικής τράπεζας ή εξορθολογισμένες μεταβιβάσεις πόρων καθόσον τα πλεονάσματα κάποιων χωρών αφορούν στα ελλείμματα κάποιων άλλων.
Βεβαίως, η αλληλεγγύη δεν δύναται να περιοριστεί μόνο σε πρακτικές πράξεων ανοιχτής αγοράς (αγορά εταιρικών –συνήθως– ομολόγων από την κεντρική τράπεζα έναντι παροχής ρευστότητας) και διαδικασίες μεταβιβάσεων πόρων. Δεδομένου ότι η Ευρώπη ουδέποτε ήταν εύκολη υπόθεση, η ανταλλαγή τεχνογνωσίας μέσω εξειδικευμένων διεπιστημονικών και/ή διακυβερνητικών προγραμμάτων φαντάζει ιδιαζόντως δελεαστική. Το ζήτημα, για παράδειγμα, της ελλιπούς διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας θα μπορούσε να ενταχτεί σε εξειδικευμένες διαδραστικές συμβάσεις, όπως άλλωστε αυτό του ενεργού τρόπου ένταξης της κάθε υστερημένης οικονομίας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προσέγγισης του διεθνούς εμπορίου από τη σκοπιά του ενεργητικού marketing. Σε παρόμοιες λογικές αλληλεγγύης θα μπορούσαν να αναχθούν πλείστα όσα προϊόντα κατώτερου τεχνολογικού περιεχομένου, μικρής αξίας και χαμηλής ποιότητας.
Εν συνόλω, το ανελαστικό από πλευράς adhoc εσωτερικής υποτίμησης ευρώ χρειάζεται να στηριχθεί στην Ευρώπη της αλληλεγγύης και της μακροημέρευσης. Οι αναπτυξιακές προοπτικές της Ε.Ε. πρέπει να εξετάζονται και υπό την οπτική του καθενός εκ των κρατών-μελών ξεχωριστά. Οι λύσεις που παρέχονται τόσο από την επιστημονικήόσο και από την πολιτική κοινότητα είναι πολλές και ξεκάθαρες, και αναντίρρητα δεν μπορούν να εξαντληθούν –ούτε καν να αναφερθούν– σε ένα απλό άρθρο. Ο ευρωσκεπτικισμός και οι κλιμακούμενες εθνικιστικές τάσεις μπορούν να καμφθούν, αρκεί οι αλληλέγγυες πρακτικές της Ευρώπης, και δη της Ε.Ε., να γίνονται αντιληπτές από ολοένα και περισσότερους πολίτες. Όταν επομένως κατοχυρωθεί η αλληλεγγύη, η «ευελιξία» του νομίσματος δεν θα έχει και τόση σημασία…
Από τον Γιώργο Καλογιάννη
* Ο Γιώργος Καλογιάννης, DipHE, MSc είναι πιστοποιημένος Επενδυτικός Σύμβουλος (ΤτΕ), πιστοποιημένος Ασφαλιστικός Σύμβουλος (ΤτΕ) και πρώην Τραπεζικό Στέλεχος
