Το μέλλον ήταν αυτός. Κι όμως, όχι. Το κύμα δυσπιστίας που σαρώνει τις γηράσκουσες δυτικές δημοκρατίες παρέσυρε κι αυτόν. Ο σφριγηλός Ματέο Ρέντσι έπεσε σε μια μέρα. Δεν θα σώσει την ευρωπαϊκή σοσιαλ-φιλελεύθερη Αριστερά. Τίποτα δεν μπορεί να τη σώσει, άλλωστε, γιατί είναι ήδη νεκρή.
Ούτε οι ευνοϊκές δημοσκοπήσεις για ένα άλλο «προοδευτικό» αστέρι, τον Εμανουέλ Μακρόν, θα αλλάξουν τίποτα: η πολιτική, ιδεολογική και φιλοσοφική κρίση του σοσιαλ-φιλελευθερισμού υπερβαίνει τα ζητήματα κάστινγκ. Και αποκαλύπτει κάτι τρομερό για μια Αριστερά που θέλει να λέγεται «σύγχρονη»: τη βαθιά της αδυναμία να προσαρμοστεί στην εποχή. Τι ακριβώς συνέβη;
Ας επιστρέψουμε στη δεκαετία του ’90. Μόλις έχει πέσει το τείχος του Βερολίνου και έχει ανακοινωθεί το τέλος της Ιστορίας. Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς, της δημοκρατίας, του δυτικού πολιτισμού, συνιστά τον αξεπέραστο ορίζοντα του ανθρώπινου είδους. Οι «προοδευτικοί» γιορτάζουν τον θρίαμβό τους. Σε ένα παράδοξο μίγμα αφέλειας και αλαζονείας, θεωρούν ότι από την προσωπική τους ευημερία απορρέει η συλλογική ευτυχία. Όσοι επιμένουν να μην καταλαβαίνουν την πορεία του κόσμου είναι «χωριάτες», καθυστερημένοι, ένα είδος που οδεύει προς εξαφάνιση. Αφού όλα πάνε καλά, δεν χρειάζονται πια οι μεγάλες μάχες ή τα μεγάλα σχέδια. Την ώρα του laisser-faire, η δημόσια εξουσία προσφέρεται στους διαχειριστές και τους επικοινωνιολόγους. Η Goldman Sachs και η Euro RSCG σέρνουν τον χορό.
Ένα επεισόδιο συμπυκνώνει την εποχή. Βρισκόμαστε στον Δεκέμβριο του 1998 και σε μια σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει συγκεντρώσει στη Βιέννη την αφρόκρεμα των ευρωπαίων μεταρρυθμιστών: ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο Λιονέλ Ζοσπέν, ο Τόνι Μπλερ και ο Μάσιμο Ντ΄ Αλέμα χαμογελούν ευτυχείς στην οικογενειακή φωτογραφία. Κανείς «αντιδραστικός» ή «λαϊκιστής» δεν είναι εκεί για να τους χαλάσει τη γιορτή. Όλα είναι έτοιμα για να εφοδιαστεί επιτέλους η Ένωση με μια αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, να δημιουργηθεί μια ευρωπαϊκή άμυνα, να προωθηθεί ένα φιλόδοξο οικολογικό σχέδιο... Μόνο που δεν συμβαίνει τίποτα. Η σχεδόν. «Το 90% των συζητήσεών μας ήταν αφιερωμένο στο ζήτημα των καταστημάτων duty free», θυμάται ο Μάσιμο Ντ΄Αλέμα. Η αρχή της καταστροφής είναι εκεί, στη Βιέννη, στα άδεια χαμόγελα της ροζ Ευρώπης.
Επί είκοσι χρόνια, οι «προοδευτικοί» της Δύσης κινήθηκαν ανάμεσα σε μια εντυπωσιακή έλλειψη διανοητικής βαρύτητας και μια εξίσου εντυπωσιακή έλλειψη ανησυχιών. Ο κόσμος τους ήταν ο μόνος επιθυμητός και δυνατός κόσμος. Κι έτσι σήμερα, όταν η χρηματοπιστωτική κρίση, η μαζική ανεργία, οι τρομοκρατικές επιθέσεις και το εθνικιστικο-πουτινικό τσουνάμι προκαλούν την έκρηξη της φούσκας τους, δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Όταν η Ιστορία χτυπά ξανά την πόρτα, με το αποκρουστικό της πρόσωπο και τη δύσοσμη αναπνοή της, παραμένουν αδύναμοι και βουβοί. Αυτό δεν έπρεπε, δεν μπορούσε να συμβεί. Κι όμως συνέβη. Παντού, ταυτοχρόνως.
Οι ιδέες, τα συνθήματα, τα κόμματα που ιδρύσαμε ή υποστηρίξαμε, δεν περνάνε πια. Εμείς -που πιστεύουμε ακόμη στο ευρωπαϊκό σχέδιο, στον δημοκρατικό κοσμοπολιτισμό, στην ανοιχτή κοινωνία- δεν πείθουμε πια. Οι αρχές μας και τα λόγια μας προκαλούν αλλεργία σε όλο και περισσότερους συμπατριώτες μας. Πώς να προκαλέσουν ενθουσιασμό οι λυρισμοί περί «κοινής ζωής», όταν διατυπώνονται από εκείνους που για τόσα χρόνια έζησαν χωριστά; Πώς να πείσει μια Ευρώπη όταν το μοναδικό της επιχείρημα είναι ότι δεν πρέπει να ξαναζήσουμε τη δεκαετία του ΄30; Πώς ένας άνεργος στην Πικαρδία να πιστέψει στην παγκοσμιοποίηση, όταν δεν έχει κάνει Erasmus και νιώθει περισσότερο απομονωμένος από ποτέ;
Προχωρούμε σε έναν ιδεολογικό, κοινωνικό και πολιτικό σωρό ερειπίων. Το να κατηγορούμε τους αντιπάλους μας για τις δικές μας αποτυχίες ισοδυναμεί με έναν παρωχημένο ναρκισσισμό. Για να λύσουμε τα προβλήματά μας δεν αρκούν οι συναυλίες και τα τηλεοπτικά κλιπ. Πρέπει πρώτα απ΄ όλα να παραδεχθούμε ότι στον πολιτικό μας λόγο η ατομική απελευθέρωση αντικατέστησε τον συλλογικό ορίζοντα και ότι μια τεμπέλικη πολυ-πολιτισμικότητα αντικατέστησε την ανάγκη της συλλογικής αφήγησης και ζωής. Ο σοσιαλ-φιλελευθερισμός δεν ήταν τίποτα άλλο από την άρνηση μετασχηματισμού ενός κόσμου που μας βόλευε. Είναι καιρός να θέσουμε εκ νέου το κοινό συμφέρον στην καρδιά του προβληματισμού μας.
Βρισκόμαστε στο έτος μηδέν του ευρωπαϊκού προοδευτισμού. Όλα πρέπει να εφευρεθούν από την αρχή.
Πηγή: L΄Obs
Tου Ραφαέλ Γκλικσμάν*
* Ο Ραφαέλ Γκλικσμάν είναι Γάλλος συγγραφέας και σκηνοθέτης
