- Δεν υπάρχει αυτό που ονομάζεται «δωρεάν γεύμα»!
Ο αριστερός διαδικτυακός φίλος λοιπόν, με αφορμή τον θάνατο του Κάστρο, υποστήριζε πως ακόμα και οι δικτάτορες ήταν καλύτεροι (!) από τους ιδιώτες, αφού εκείνοι τουλάχιστον άφησαν πίσω τους κάποια δημόσια έργα. Χρησιμοποίησε μάλιστα υπερθεματίζοντας το παράδειγμα και της δικής μας χούντας που, όπως είπε, «κατασκεύασε δωρεάν δημόσιους δρόμους, σε αντίθεση με τους κακούς καπιταλιστές που ούτε αυτό δεν κάνουν! Αυτοί, για τους δρόμους που κατασκευάζουν, απαιτούν διόδια…».
Καταρχάς, μου προκαλεί εντύπωση η ευκολία με την οποία ορισμένοι είναι έτοιμοι να δώσουν συγχωροχάρτι σε ανθρώπους σαν τον Φιντέλ Κάστρο ή τους δικούς μας Συνταγματάρχες, ειδικά όταν τυχαίνει τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν να αφορούν στους ιδεολογικούς τους εχθρούς. Αν είμαστε δεξιοί κρατιστές, δεν μας πολυπειράζουν οι διώξεις και τα βασανιστήρια της χούντας κατά των αριστερών - σημασία έχει η κατασκευή δημόσιων έργων! Ομοίως, αν είμαστε αριστεροί κρατιστές, βλέπουμε τον Κάστρο ως επαναστάτη που βελτίωσε παιδεία και υγεία, παραβλέποντας τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τις διώξεις ομοφυλόφιλων και τις εκτελέσεις αντιφρονούντων. Διαφορετικές (στην όψη τουλάχιστον) ιδεολογίες, παρόμοια θεώρηση του κόσμου. Παρόμοιες προτεραιότητες.
Μου προκαλεί επίσης μεγάλη εντύπωση – κι αυτό είναι που αφορά στο παρόν άρθρο – η αδυναμία κατανόησης, από μεγάλη μερίδα του κόσμου, του όρου «δωρεάν». Ας το ξεκαθαρίσουμε μια και καλή: δωρεάν, δεν σημαίνει «χωρίς κόστος». Δωρεάν, σημαίνει «με κόστος που πληρώνει κάποιος άλλος». Ας δούμε πως μεταφράζεται αυτό στους δρόμους της χούντας και την παιδεία του Κάστρο: Όταν κατασκευάζεται ένας δρόμος ή άλλο δημόσιο έργο, ασφαλώς υπάρχει κόστος. Κόστος υλικών, κόστος υπηρεσιών (σχέδια), κόστος κατασκευής (εργατικά). Στη συνέχεια υπάρχει και το κόστος συντήρησης και λειτουργίας (επισκευές, εποπτεία κ.λ.π.). Υπάρχουν δύο τρόποι να καλυφθεί αυτό το κόστος: είτε απ’ όλους μαζί – μέσω της φορολογίας – ανεξαρτήτως του αν όλοι χρησιμοποιούν τον δρόμο, είτε αποκλειστικά από τους χρήστες – μέσω των διοδίων. Τα αεροδρόμια της χώρας για παράδειγμα (με εξαίρεση μέχρι πρόσφατα μόνο το Ελ. Βενιζέλος, που είναι ιδιωτικό) τα πληρώναμε όλοι μαζί, είτε μπαίναμε συχνά σε αεροπλάνο, είτε δεν το είχαμε δει ποτέ από κοντά. Πλήρωνε ο επιχειρηματίας, πλήρωνε και η γριά που βόσκει πρόβατα στο βουνό. Αντίθετα, το Μετρό ή το ΚΤΕΛ, το πληρώνει μόνο όποιος το χρησιμοποιεί, κόβοντας εισιτήριο. Με άλλα λόγια, το πληρώνει ο χρήστης.
Δεξιοί και αριστεροί κρατιστές, θεωρούν πως το πρώτο είναι δικαιότερο. Στην καλή περίπτωση! Γιατί συχνότερα, απλώς δεν καταλαβαίνουν ποιος το πληρώνει – νομίζουν πως είναι δωρεάν! Η χούντα, λέει, έφτιαξε δωρεάν δρόμους! Με ποιανού λεφτά; Από την τσέπη των Συνταγματαρχών μήπως; Προφανώς δεν υπάρχουν δωρεάν δρόμοι, όπως δεν υπάρχει δωρεάν τίποτα. Η χούντα έφτιαξε δρόμους, με τα λεφτά που πήρε μέσω της φορολογίας από τον κόσμο. Κι επειδή ο κόσμος αυτός – αντίθετα με τον χρήστη – κατά κανόνα ασκεί χαλαρότερο έλεγχο, τα χρήματα ξοδεύτηκαν με τρόπο λιγότερο αποδοτικό και περισσότερο σπάταλο. Αντίθετα, όταν τον δρόμο τον φτιάχνει ένας ιδιώτης, με το δικαίωμα στη συνέχεια για κάποια χρόνια να εισπράττει διόδια, έχει συμφέρον το μεν χρήμα του να πιάσει όσο το δυνατόν περισσότερο τόπο, οι δε σπατάλες να περιοριστούν στο ελάχιστο. Παρομοίως, ο χρήστης που πληρώνει άμεσα από την τσέπη του (κι όχι μέσω φορολογίας) συνήθως αξιολογεί πιο αυστηρά και είναι πιο απαιτητικός, για τις υπηρεσίες που λαμβάνει έναντι του τιμήματος που καταβάλει. Κι αν θεωρεί τη σχέση ποιότητας/τιμής κακή έχει, κανονικά, τη δυνατότητα να επιλέξει έναν φθηνότερο αλλά χειρότερης ποιότητας δημόσιο δρόμο, για τον ίδιο προορισμό.
Παρομοίως, η παιδεία (όπως και κάθε άλλη κοινωνική υπηρεσία) της Κούβας δεν είναι δωρεάν. Στην πραγματικότητα το κόστος της είναι υψηλότερο απ’ ότι θα ήταν τα δίδακτρα ενός καλού ιδιωτικού σχολείου. Το πληρώνει όμως το σύνολο της κοινωνίας, που εξαιτίας μιας παρόμοιας λογικής, σε κάθε κλάδο της οικονομίας, έχει φτάσει να ζει σε συνθήκες ανέχειας. Αποτέλεσμα, η Κούβα να έχει π.χ. πολύ περισσότερους γιατρούς και πολύ περισσότερους δασκάλους, απ’ όσους χρειάζεται με βάση τον πληθυσμό της, αφού είναι πάντα καλύτερο να δουλεύεις με «λευκή μπλούζα» αντί στα χωράφια, όταν το κόστος των σπουδών σου το καλύπτει κάποιος άλλος. Μια τέτοια παιδεία, οδηγεί σε επιστημονικό πληθυσμό ασύμβατο με τις ανάγκες της οικονομίας, γι’ αυτό και μη διατηρήσιμο σε βάθος χρόνου (όλα ανεξαιρέτως τα κομμουνιστικά καθεστώτα οδηγήθηκαν τελικά σε οικονομική κατάρρευση, εξαιτίας της απουσίας των κανόνων της ελεύθερης αγοράς). Αν αντίθετα τις σπουδές πληρώνει ο χρήστης – ή έστω ένα μέρος τους – τότε αφενός φροντίζει να τις τελειώνει εγκαίρως – άρα τα λεφτά που δαπανώνται πιάνουν περισσότερο τόπο (ένας λόγος των πολλών αιώνιων φοιτητών στην Ελλάδα είναι κι αυτός) κι αφετέρου τις επιλέγει έτσι, ώστε η μετέπειτα καριέρα του να έχει ανταποδοτικό αποτέλεσμα, με βάση τους κανόνες της προσφοράς και της ζήτησης. Στην ελεύθερη αγορά έχεις συμφέρον να επιλέξεις επάγγελμα που δεν είναι κορεσμένο, κι έτσι οι οικονομικοί πόροι κατανέμονται καλύτερα κι αποδοτικότερα.
Προτείνω λοιπόν το εξής: κάθε φορά που θα ακούτε την έκφραση «την τάδε υπηρεσία την πληρώνει το κράτος» ή την έκφραση «αυτή η υπηρεσία είναι δωρεάν», να βάζετε στη θέση τους την έκφραση «αυτή την υπηρεσία την πληρώνουν όλοι οι φορολογούμενοι αντί μόνο οι χρήστες». Και μετά, να σκέφτεστε πόσο δίκαιο και πόσο λειτουργικό είναι τάχα αυτό. Ίσως έτσι κάποτε να οδηγηθούμε ως κοινωνία και σε ορθολογικότερες πολιτικές επιλογές.
Γιώργος Καραβάνας,
Μορ. Βιολόγος - Γενετιστής
