Την Τετάρτη που μας πέρασε 25 Μαΐου παρουσιάσθηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας το βιβλίο «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-2014». Το βιβλίο περιέχει τα 53 κείμενα που δημοσιεύθηκαν στη στήλη αυτή της εφημερίδας «Ελευθερία» κατά το 2014. Η μεγάλη αποδοχή που είχε ο τόμος αυτός από το κοινό της Λάρισας με υποχρεώνει να σας δώσω μια υπόσχεση που την ανέφερα και στην παρουσίαση, ότι θα συνεχίσω όσο ζω τις δημοσιεύσεις αυτές με την ίδια συχνότητα και με περιεχόμενο όσο γίνεται πλουσιότερο. Με την ευκαιρία αυτή θέλω να ευχαριστήσω τους αναγνώστες της στήλης αυτής και όλους τους Λαρισαίους για την αθρόα προσέλευσή τους στο Ωδείο. Επειδή προς το τέλος της εκδήλωσης δημιουργήθηκε πρόβλημα έλλειψής του βιβλίου, όσοι θέλουν να το προμηθευθούν θα το βρουν στο βιβλιοχαρτοπωλείο «Cyano», Παπακυριαζή 53, και στο τηλέφωνο 2410.533583.
Ερχόμαστε τώρα στο σημερινό μας θέμα που αφορά μια προοδευτική κίνηση Λαρισαίων διανοουμένων που εμφανίσθηκε από το 1918 έως το 1920 με το όνομα «Κλαρτέ» και την οποία θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε εν συντομία.
Τα προοδευτικά κινήματα άρχισαν να εμφανίζονται δειλά-δειλά στη Λάρισα από τις αρχές του 19ου αιώνα και ενώ ακόμα η πόλη βρισκόταν υπό τουρκική κατοχή. Γράψαμε και άλλες φορές για την παρουσία του Ιωάννη Βηλαρά, με τις καινοτόμες και ριζοσπαστικές ιδέες περί της ελληνικής γλώσσας, στο διάστημα που βρέθηκε στη Λάρισα (1812-1819), όταν πασάς ήταν ο γιος του Αλή πασά των Ιωαννίνων, Βελής[1], καθώς και για τον μαθητή του Ιωάννη Οικονόμου Λογιώτατο τον Λαρισαίο. Όταν το 1881 η πόλη μας έγινε πλέον ελεύθερη και προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος, έφθασαν γρήγορα και σ’ αυτήν τα νέα πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα που εκφράζονταν στην Αθήνα από τους Έλληνες ριζοσπάστες. Έτσι πολλοί άνθρωποι στην πόλη μας εγκολπώθηκαν τις νέες ιδέες και στις αρχές του 20ου αιώνα βρίσκουμε πολλούς πρωτοπόρους Λαρισαίους, οι περισσότεροι των οποίων μάλιστα προέρχονταν από εύπορες οικογένειες της αστικής τάξεως και μεταξύ αυτών αρκετές γυναίκες. Από τις τελευταίες η πιο δραστήρια υπήρξε η Ελένη Τέτση[2]. Από το 1907 βρήκε μόνιμο βήμα προβολής των ιδεών της την εφημερίδα «Μικρά» του Θρασύβουλου Μακρή με το ψευδώνυμο «La Rebelle», δηλαδή επαναστάτρια. Με μαχητικότητα και σθένος πρωτοστατούσε στην πνευματική και κοινωνική ζωή της Λάρισας και παρ’ όλον ότι είχε παντρευτεί τον μεγαλοκτηματία Κωνσταντίνο Καρακίτη, αγωνιζόταν κόντρα στον άνδρα της για την αποκατάσταση των ακτημόνων, για τη βελτίωση τα ζωής των εργαζομένων και κυρίως για την ισότητα ανδρών και γυναικών[3]. Μαζί της συμπορεύθηκαν ο καθηγητής Γεώργιος Δούβλης, ο Αλέξανδρος Σούρλας, ο Γρηγόριος Μελίδης, ο καθηγητής Ζήσης Μότσιος, ο γιατρός Νίκος Φλώρος, πατέρας του επί σειρά ετών νομάρχου της Λάρισας Ιωάννη Φλώρου και αργότερα πολλοί άλλοι.
Το 1918 από την ομάδα των προοδευτικών αυτών ανθρώπων ιδρύθηκε η «Ένωση Λαρισαίων Διανοουμένων» που έφερε την γαλλική ονομασία «Κλαρτέ». Είχε προηγηθεί η κατάληψη της Λάρισας από τα γαλλικά στρατεύματα της Αντάντ στα τέλη Μαΐου του 1917, τα οποία έμειναν για αρκετό διάστημα στην πόλη.Η συναναστροφή των γαλλομαθών Λαρισαίων μαζί τους καλλιέργησε την ιδέα της ιδρύσεως του σωματείου κατά τα πρότυπα παρόμοιας πνευματικής οργανώσεως των Παρισίων. Την πρώτη διοίκηση της Ένωσης αποτελούσαν κυρίως γαλλοαναθραμμένοι Λαρισαίοι με επικεφαλής τον Γεώργιο Δούβλη. Στους κόλπους της περιλάμβανε όλες τις προοδευτικές δυνάμεις της Λάρισας που σκοπός τους ήταν να βελτιώσουν την θέση των λαϊκών μαζών.
Σύντομα ο πνευματικός και κοινωνικός κύκλος της «Κλαρτέ» διευρύνθηκε και με την υποστήριξη του δημάρχου Κωνσταντίνου Βλάχου[4] ο οποίος θεωρούσε την Ένωση των Διανοουμένων ένα σωματείο φιλελεύθερων αρχών και την βοήθησε όσο μπορούσε ώστε να εκπληρώσει τον προορισμό της. Της πρόσφερε δωρεάν στέγη στο κτίσμα της πλατείας Ανακτόρων, που είχε αντικαταστήσει τα βασιλικά ανάκτορα και στάθηκε βοηθός και συμπαραστάτης σε όλες τους τις προσπάθειες.
Μια από τις πρώτες ενέργειες της «Κλαρτέ» ήταν η ίδρυση νυκτερινής σχολής αναλφάβητων. Σ΄ αυτήν φοιτούσαν δωρεάν αγράμματοι ενήλικες, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό αποκτούσαν κάποιες στοιχειώδεις γραμματικές γνώσεις ανάγνωσης και γραφής. Καθηγητές τους ήταν οι εκπαιδευτικοί Δούβλης και Μότσιος, οι αρσακειάδες Τέτση-Καρακίτη και Πιπινοπούλου-Δημητριάδη, ο δάσκαλος Γ. Παπαδημητρίου και πολλοί άλλοι.
Επίσης οργάνωνε συχνά διαλέξεις κοινωνικού ως επί το πλείστον περιεχομένου με τοπικούς ή Αθηναίους ομιλητές. Οι διαλέξεις αυτές απέβλεπαν στην πνευματική διαφώτιση των ακροατών και πολλές φορές έπαιρναν την μορφή ανθρωπιστικών κηρυγμάτων, τα οποία συγκινούσαν τους εργαζόμενους για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.
Πέρα από την πνευματική αναβάθμιση που επιζητούσε το σωματείο, επεδίωκε και την ανάπτυξη του μουσικού αισθήματος του κόσμου, παραδίδοντας μαθήματα μουσικής[5], ενώ συγχρόνως πήρε πρωτοβουλία για την δημιουργία Φιλαρμονικής. Παράλληλα προγραμμάτιζε την ίδρυση Σχολείου εργατριών, δημιουργία βιβλιοθήκης, καθιέρωση καλλιτεχνικών και αθλητικών εκδηλώσεων, πρωτότυπων πνευματικών διαγωνισμών και άλλων μεγαλεπήβολων σχεδίων.
Τον Ιανουάριο του 1920στον τεράστιο χώρο του θεάτρου του Φρουρίου διοργάνωσε μαζί με τον Όμιλο Σοσιαλιστών Λάρισας μεγάλη γιορτή για την επέτειο της ιδρύσεως του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος. Συγχρόνως με προκήρυξή της η «Κλαρτέ» καλούσε τους πνευματικούς ηγέτες όλης της χώρας να ενωθούν για την ειρήνη, η οποία τόσο είχε δεινοπαθήσει κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και των σοβαρών συνεπειών του στην χώρα μας[6].
Στην έντονη αυτή δραστηριότητα της «Κλαρτέ», όπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν και σοβαρές αντιδράσεις στη Λάρισααπό μεμονωμένα άτομα ή ομάδες, οι οποίες όμως προς στιγμήν δεν επηρέασαν την πορεία της. Όμως στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 η αποτυχία του κόμματος των Φιλελευθέρων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο φαίνεται ότι επηρέασε την διαδρομή της. Έτσι ο ιστορικός ρόλος της «Κλαρτέ» κράτησε για μικρό χρονικό διάστημα και η διαφωτιστική και εκπολιτιστική δραστηριότητά της έσβησε απότομα και άδοξα.
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο Ιωάννης Βηλαράς στη Λάρισα. Οι συζητήσεις του με τον περιηγητή Henry Holland, εφ. «Ελευθερία», φύλλα της 15ης και 22αςΟκτωβρίου 2014. Του ιδίου στο πρόσφατο βιβλίο του, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-2014, Λάρισα (2016) σελ. 183-190.
[2].Γεννήθηκε στη Λάρισα. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία, αλλά μπορεί αυτή να προσδιορισθεί περί το 1885. Μετά τις βασικές σπουδές της στη Λάρισα, συνέχισε στο Αρσάκειο των Αθηνών. Κατά την διαμονή της στην πρωτεύουσα φαίνεται ότι είχε εμποτισθεί από τις ιδέες της γαλλικής επαναστάσεως, παρακολουθώντας την δραστηριότητα της πρώτης ελληνίδας φεμινίστριας Καλλιρρόης Παρρένμέσα από την «Εφημερίδα των Κυριών» που η ίδια κυκλοφορούσε. Επιστρέφοντας στη Λάρισα συνδέθηκε με γυναίκες συνομήλικές της, οι οποίες αγωνίζονταν για να αναγνωρισθούν ίσα δικαιώματα και στα δύο φύλα, όπως ήταν η Αμαλία Παπασταύρου, η Κική Πιπινοπούλου-Δημητριάδη, η Μαρία Δεσύπρη-Σβώλου, αλλά και άλλες χειραφετημένες γυναίκες, όλες με επαναστατικές ιδέες και με αγωνιστική διάθεση να διαδώσουν το φεμινιστικό κίνημα όχι μόνον τοπικά, αλλά και ευρύτερα.
[3]. Βλέπε: Ζιαζιάς Γεώργιος, Αναζητώντας την χαμένη Λάρισα. 50 χρόνια μνήμες και αναπολήσεις (1900-1950), τόμ. Β΄, Λάρισα (2000) σελ. 211.
[4]. Τέλος Μαΐου του 1917 ο νόμιμα εκλεγμένος το 1914 δήμαρχος ιατρός Μιχαήλ Σάπκας εγκατέλειψε την πόλη καθώς τα γαλλικά στρατεύματα πλησίαζαν τη Λάρισα. Υποστηρικτής της μοναρχίας, γνώριζε ότι η τύχη του δεν θα ήταν ευοίωνη μετά την επικράτηση των βενιζελικών κατά την φοβερή αυτή περίοδο του διχασμού. Στη θέση του διορίσθηκε ο επίσης ιατρός Κωνσταντίνος Βλάχος.
[5]. «Κάμνομεν γνωστόν εις τα φιλόμουσα παιδιά της Λαρίσης ότι ήρχισαν υπό τον καθηγητήν Ν. Σαρρέαν τα μαθήματα της μανδολινάτας της «Κλαρτέ» μας δωρεάν. Εγγραφαί εκάστην εσπέραν από 6ης έως 9ης ώρας εις τον κήπον των Ανακτόρων», εφ. «Μικρά», φύλλο της 15ης Μαρτίου 1920.Ο καθηγητής της μουσικής Σαρρέας υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους συντελεστές στην ανάπτυξη της μουσικής κίνησης στη Λάρισα της εποχής εκείνης.
[6]. Βλέπε: Καλογιάννης Βάσος, Λεύκωμα Φωτο-Ιστορικό του Δήμου Λάρισας, με του Δημάρχους και τους Δ. Συμβούλους 110 χρόνων ελεύθερης ζωής του τόπου. Λάρισα (1990) σελ. 74-76.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
