Του Κώστα Γιατρόπουλου, γεωπόνου
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονος προβληματισμός για την τύχη της καλλιέργειας. Κατηγορήθηκε ως εξαιρετικά υδροβόρα καλλιέργεια, ως υπεύθυνη για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ως οικονομικά ασύμφορη καλλιέργεια, ως χρεοκοπημένη καλλιέργεια. Τελικά, φαίνεται ότι είναι μία αμφιλεγόμενη καλλιέργεια για τη χώρα μας.
Η πορεία της σύγχρονης Θεσσαλίας, ιδιαίτερα μετά το 1950, είναι σχεδόν παράλληλη με την πορεία του βαμβακιού. Εάν ο καπνός και τα σιτηρά κράτησαν την οικονομία της Θεσσαλίας όρθια, το βαμβάκι την απογείωσε. Είναι το προϊόν που τα τελευταία 50 χρόνια, κυριολεκτικά, αναμόρφωσε τα χωριά του κάμπου, έφερε τη σύγχρονη ζωή και βελτίωσε θεαματικά το βιοτικό επίπεδο των Θεσσαλών του κάμπου.
Μία ρεαλιστική προσέγγιση της καλλιέργειας και του παραγόμενου προϊόντος μας δίνει τα παρακάτω στοιχεία:
- Σε ό,τι αφορά το εισόδημα, χωρίς τις επιδοτήσεις, υπολείπεται καταφανώς σε σχέση με τα κηπευτικά και δενδροκομικά αλλά και από το καλαμπόκι, τα τεύτλα και τα όσπρια, είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο με τη μηδική και τις ελιές και είναι πιο πάνω μόνο από τα χειμερινά σιτηρά. Εάν υπολογισθεί και το κόστος παραγωγής, τότε το βαμβάκι με τη σημερινή μορφή καλλιέργειας και διαχείρισης υστερεί έναντι όλων των αρδευόμενων καλλιεργειών.
- Σε ό,τι αφορά τις απαιτήσεις σε αρδευτικό νερό, που ειδικά για τη Θεσσαλία βρίσκεται σε ανεπάρκεια, συγκρινόμενο με τις κυριότερες καλοκαιρινές καλλιέργειες, το βαμβάκι έχει μικρότερες απαιτήσεις από τα κηπευτικά, τα οπωροφόρα, τη μηδική, το καλαμπόκι και τα τεύτλα και μεγαλύτερες από τη βιομ. τομάτα, την αμυγδαλιά και την ελιά.
- Σε ό,τι αφορά τις αγορές και τη ζήτηση, παρά τις όποιες εξελίξεις στην τεχνολογία των συνθετικών ινών, τα βαμβακερά ρούχα παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα ζήτησης-προτιμήσεων από τον άνθρωπο σε όλο τον κόσμο. Ο άνθρωπος, παράλληλα με την καθημερινή ανάγκη σε τροφή, έχει απόλυτη ανάγκη τόσο της ενδυμασίας όσο και όλων των άλλων υφασμάτινων μέσων, που μάλιστα τα προτιμάει να είναι βαμβακερά. Επομένως το βαμβάκι, αμέσως μετά την τροφή, αποτελεί είδος πρώτης ανάγκης για τον άνθρωπο.
- Σε ό,τι αφορά την προσαρμοστικότητα της καλλιέργειας, τώρα πλέον, μετά τις αλλαγές στο κλίμα, την παράταση των καλοκαιρινών συνθηκών μέχρι αργά το φθινόπωρο και τη βελτίωση των σύγχρονων ποικιλιών ως προς το χρόνο ωρίμανσης, το βαμβάκι είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στη χώρα μας και ειδικά για τη Θεσσαλία είναι από τις πιο καλά προσαρμοσμένες καλλιέργειες.
- Σε ό,τι αφορά την ποιότητα, το ελληνικό βαμβάκι και ιδιαίτερα το θεσσαλικό, ακριβώς λόγω της πολύ καλής προσαρμογής του στις εδαφοκλιματικές συνθήκες έχει πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία και εκτιμούνται στο διεθνές εμπόριο. Παλαιότερα, κατείχε μία πολύ σπουδαία θέση στις προτιμήσεις της διεθνούς αγοράς, στην πορεία όμως, λόγω της ελεύθερης διακίνησης σπόρων και ποικιλιών και λόγω της ασύνετης διαχείρισης των επιδοτήσεων, η ποιότητα υποβαθμίσθηκε (κυρίως λόγω της ανάμειξης των ποικιλιών, της ανεξέλεγκτης υγρασίας και των ξένων υλών που επηρεάζουν το χρώμα), με συνέπεια το προϊόν να έχει απαξιωθεί και να πουλιέται πολύ φθηνά. Προκειμένου τώρα πλέον, να ανακτήσει την ποιοτική θέση που κατείχε και που αξίζει για το προϊόν και επομένως να αμοιφθεί καλύτερα, θα πρέπει:
α) η συγκομιδή να γίνεται με ξηρές συνθήκες και ύστερα από αποφύλλωση
β) η αποθήκευση του σύσπορου να γίνεται σε στεγασμένους χώρους
γ) να γίνεται δεκτό στα εκκοκκιστήρια μόνο σύσπορο βαμβάκι και όχι «καρύδια»
δ) η μπάλα του εκκοκκισμένου να έχει ομοιόμορφο προϊόν ως προς τα χαρακτηριστικά του, πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει υποχρεωτικά να έχει ίνες μίας και μόνο ποικιλίας
ε) το εκκοκκισμένο να είναι πιστοποιημένο με βάση ένα σύστημα ποιότητας
Ο παραγωγός θα πρέπει να σκεφθεί ότι, εάν θέλει το βαμβάκι που παράγει στο χωράφι του να καταλήξει σε ρούχα που πωλούνται πολύ φθηνά στη λαϊκή ή στα καλάθια των προσφορών, τότε να ξέρει ότι και το προϊόν του θα πουλιέται πολύ φθηνά, ενώ εάν θέλει να γίνει ύφασμα των οίκων υψηλής ραπτικής που θα ράψουν το ακριβό γαμήλιο φόρεμα της κόρης του ή τα πολύ ακριβά φορέματα των ηθοποιών που πηγαίνουν στην εκδήλωση απονομής των βραβείων oscar, τότε το βαμβάκι του θα πουλιέται ακριβά. Αυτό σημαίνει ότι η ποιότητα του βαμβακιού παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στις προτιμήσεις των καλών και ακριβών αγορών. Θα πρέπει ακόμη να θυμίσουμε ότι πέραν των ρούχων και των άλλων ειδών οικιακής χρήσης, έχει και πολλές άλλες χρήσεις όπως, στη φαρμακευτική, στα παιδικά, στο τσάϊ κλπ.
- Σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια, υπάρχει μεγάλη εμπειρία και τεχνογνωσία τόσο στην παραγωγική διαδικασία όσο και σε όλους τους φορείς που το υποστηρίζουν, ενώ οι αγρότες διαθέτουν όλο τον απαραίτητο μηχανολογικό εξοπλισμό.
- Σε ό,τι αφορά τη διακίνηση, την εμπορία και τη μεταποίηση, υπάρχει πλουσιότατη υποδομή σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις και σε μέσα μεταφοράς.
- Σε ό,τι την οργάνωση και διαχείριση του προϊόντος, λείπουν σχεδόν παντελώς οι συλλογικές δομές (ομάδες, συνεταιρισμοί, εταιρείες) διαχείρισης του προϊόντος.
Συνυπολογίζοντας όλα τα παραπάνω, φαίνεται ότι το βαμβάκι έχει θετικές παραμέτρους όπως, η πολύ καλή προσαρμογή και πολύ καλή ποιότητα, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία και Στερεά, η μεγάλη ζήτηση της αγοράς λόγω ακριβώς των αναγκών του ανθρώπου σε βαμβακερά, η μεγάλη εμπειρία στην καλλιέργεια και ο πλήρης εξοπλισμός σε μηχανήματα και σε υποδομές μεταποίησης του προϊόντος. Έχει όμως και σημαντικές αρνητικές πλευρές όπως, η τελική ποιότητα του προϊόντος στη μπάλα του εκκοκκισμένου δεν αναδεικνύεται και δεν αναγνωρίζεται από τις αγορές με συνέπεια να πουλιέται φθηνά, το κέρδος του αγρότη από την παραγωγή υστερεί έναντι των άλλων ανταγωνιστικών καλοκαιρινών καλλιεργειών και εξακολουθεί να καλλιεργείται μόνο λόγω της συνδεδεμένης ενίσχυσης, δεν δημιουργήθηκαν οι ανάλογες σοβαρές συλλογικές δομές οργάνωσης και διαχείρισης του προϊόντος, με συνέπεια το μεγάλο κόστος παραγωγής και κυρίως την αδυναμία κατ’ αρχήν στην οργάνωση και διαχείριση της παραγωγής και στη συνέχεια την αδυναμία εισόδου και διαπραγμάτευσης του προϊόντος στην αγορά.
Κατά την εκτίμησή μου, το βαμβάκι εάν εξακολουθήσει να καλλιεργείται και να διαχειρίζεται όπως μέχρι τώρα, δεν έχει καμία προοπτική παρά μόνο για όσο διάστημα θα υφίσταται η συνδεδεμένη ενίσχυση και μάλιστα όχι μικρότερη των 70 ευρώ/στρ, όσο δηλαδή υπολείπεται το εισόδημα του βαμβακιού έναντι των άλλων αρδευόμενων καλλιεργειών. Απεναντίας, υπάρχει μέλλον και προοπτική για αυτή τη σπουδαία καλλιέργεια με αυτές τις σημαντικές θετικές πλευρές της που καταγράφονται πιο πάνω, αρκεί να αλλάξουν μερικά πράγματα, όπως:
α) οι παραγωγοί να προχωρήσουν στην οργάνωση τους σε ομάδες ή συνεταιρισμούς επιχειρηματικής μορφής ή ακόμη και σε εταιρείες. Θα πρέπει επιτέλους, να παύσουν να ζουν με την αυταπάτη του μεγαλοκτηματία επειδή καλλιεργούν 200 και 300 στρ. Μεγαλοκτηματίας που έχει τα πλεονεκτήματα του ισχυρού θα είναι η ομάδα ή ο συνεταιρισμός,
β) η καλλιέργεια πρέπει να στραφεί προς το ποιοτικό προϊόν, με σήμανση και τυποποίηση του εκκοκκισμένου με βάση κάποιο σύστημα ποιότητας, ώστε η προστιθέμενη αξία να το καταστήσει πιο ανταγωνιστικό στις καλές αγορές, να πληρωθεί καλύτερα και να αποφέρει μεγαλύτερο εισόδημα,
γ) η συνεργασία εκκοκκιστηρίων-ομάδων παραγωγών, είναι εντελώς απαραίτητη, ειδικά στο βαμβάκι, που στην αγορά κυκλοφορεί μόνο ως εκκοκκισμένο, ενώ ο παραγωγός παράγει μόνο σύσπορο.
