Από τον Λευτέρη Καλιαμπό
Ως γνωστό στα τέλη του Μαρτίου το λεγόμενο «κουαρτέτο» αναχώρησε για τη γιορτή του Πάσχα των Καθολικών. που γιορτάστηκε στις 27 Μαρτίου 2016. Και επειδή η γιορτή του Πάσχα έχει άμεση σχέση με την αρχαία αστρονομία και το ημερολόγιο πολλοί αναρωτήθηκαν γιατί το Πάσχα των Ορθοδόξων φέτος γιορτάζεται πολύ καθυστερημένα (Πρωτομαγιά) ενώ θα έπρεπε για μια τέτοια μεγάλη γιορτή που καθιερώθηκε ως κοινή γιορτή της χριστιανοσύνης από την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μ.Χ.) τελικά να γιορτάζεται σήμερα με τόση μεγάλη διαφορά 35 ημερών.
Ιστορικά η λέξη Πάσχα προέρχεται από το εβραϊκό ρήμα “πασάχ” που σημαίνει η προσπέραση του αγγέλου του Θεού πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών και Αιγυπτίων. Σύμφωνα με την Πεντάτευχο του Μωυσή αυτό συνέβη το βράδυ που είχε πανσέληνο ακριβώς μετά από την Ισημερία της Άνοιξης (21 Μαρτίου), την ώρα που οι Εβραίοι έτρωγαν το θυσιασμένο αμνό. Έτσι οι Εβραίοι κάθε χρόνο μετά από την εαρινή ισημερία περίμεναν πότε το φεγγάρι θα γίνει πανσέληνος ώστε να θυσιάσουν τον αμνό σε ανάμνηση της απελευθέρωσής τους από τους Αιγυπτίους. Παράλληλα και οι Χριστιανοί γιορτάζουν την ανάσταση του Χριστού, που σύμφωνα με τα ευαγγέλια έγινε την πρώτη ημέρα της εβδομάδας μετά από το Πάσχα των Εβραίων.
Πάντως στους δυο πρώτους αιώνες πολλές χριστιανικές εκκλησίες των ανατολικών επαρχιών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γιόρταζαν το Πάσχα την ημέρα που είχε πανσέληνο μαζί με τους Εβραίους και το καθιέρωσαν ως διπλή γιορτή δηλαδή της θυσίας του αμνού και του Κυρίου. Και επειδή η πρώτη πανσέληνος καθόριζε και την 14η του πρώτου εβραϊκού μήνα με το όνομα Νισάν οι χριστιανοί του εβραϊκού Πάσχα ονομάστηκαν Τεσσαρεσκαιδεκατίτες. Αντίστοιχα στις δυτικές επαρχίες καθιερώθηκε η πρώτη Κυριακή μετά από την πανσέληνο ως γιορτή της Αναστάσεως η οποία και επισημοποιήθηκε για όλη την αυτοκρατορία από τη σύνοδο της Νίκαιας η οποία όρισε τον εξής κανόνα:
«Το χριστιανικό Πάσχα πρέπει να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την Πανσέληνο, που θα γίνει κατά την ημέρα της εαρινής ισημερίας ή μετά από αυτήν. Αν η πανσέληνος γίνει Κυριακή τότε το Πάσχα θα εορτάζεται την επομένη Κυριακή».
Αυτό έγινε για να μην συμπίπτει ποτέ το χριστιανικό με το εβραϊκό Πάσχα. Η πανσέληνος που συμβαίνει κατά ή μετά την εαρινή ισημερία λέγεται και πανσέληνος του Πάσχα ή πασχαλινή πανσέληνος. Και επειδή στην Αλεξάνδρεια τότε για την πρόβλεψη των φάσεων της σελήνης χρησιμοποιούνταν ένας μαθηματικός τύπος του Αθηναίου αστρονόμου Μέτωνα (432 π.Χ.), η Σύνοδος ανέθεσε στον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας, να συντάξει ειδικό πίνακα με τις μελλοντικές ημερομηνίες της πανσελήνου του Πάσχα για όλες τις χριστιανικές εκκλησίες. Οι ημερομηνίες καταγράφηκαν σύμφωνα με το τότε Ιουλιανό ημερολόγιο που καθιερώθηκε το 46 π.Χ.) και προέβλεπε 365.25 ημέρες το έτος. Όμως συγκρινόμενο με την πραγματική διάρκεια του ηλιακού έτους των 365,242199 ημερών, προκύπτει σωρευτικά ένα σφάλμα μιας ημέρας κάθε 129 χρόνια.
Έτσι με τη χρήση του Ιουλιανού ημερολογίου η λεγόμενη ισημερία σήμερα με την καθιέρωση του νέου ημερολογίου φαίνεται να πραγματοποιείται όχι στις 21 Μαρτίου αλλά στις 3 Απριλίου με σφάλμα 13 ημερών. Τέτοια σφάλματα ήταν επόμενο να οδηγήσουν στην καθιέρωση του νέου ημερολογίου από τον Πάπα Γρηγόριο (1582 μ.Χ.), σύμφωνα με το οποίο το έτος παρουσιάζει μεγαλύτερη ακρίβεια αφού αποτελείται από 365,2425 ημέρες. Δυστυχώς οι μεγάλες διαφωνίες που υπήρχαν ανάμεσα στις Καθολικές και Ορθόδοξες εκκλησίες συνετέλεσαν στο να μην υιοθετηθεί ως σήμερα το νέο ημερολόγιο από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες. Μια μικρή εξαίρεση αποτελεί η Εκκλησία της Ελλάδας η οποία το υιοθέτησε για τις ακίνητες γιορτές το 1924 αλλά για τις κινητές γιορτές όπως είναι το Πάσχα θεώρησε ως Εαρινή Ισημερία την καθυστέρηση των 13 ημερών του παλαιού ημερολογίου που μεταφέρει την Ισημερία από 21 Μαρτίου στις 3 Απριλίου, παρότι στις 3 Απριλίου όλοι πια το γνωρίζουν ότι η μέρα είναι μεγαλύτερη από τη νύχτα.
ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΣΧΑ
Περιγράφοντας τη σταδιακή εξέλιξη της αστρονομίας αναφορικά με τη μέτρηση του χρόνου θα λέγαμε ότι ήδη από τα χρόνια των Σουμερίων ήταν γνωστό πως ο Ήλιος κατά τη διάρκεια του έτους δεν ανατέλλει από το ίδιο σημείο με αποτέλεσμα να έχουμε τις 4 εποχές του έτους. Λόγου χάρη το Χειμώνα ανατέλλει νοτιοανατολικά, την Άνοιξη ακριβώς ανατολικά, ενώ το Καλοκαίρι βορειοανατολικά. Για τους αρχαίους λαούς λοιπόν υπήρχαν τρία φυσικά ρολόγια στον ουρανό. Η ανατολή του Ηλίου στην αρχή της Άνοιξης (21 Μαρτίου) που καθόριζε την ίση διάρκεια ημέρας και νύχτας, οι φάσεις της σελήνης που καθόριζαν τη διάρκεια του σεληνιακού μήνα με αριθμό ημερών 29,5 (από πανσέληνο σε πανσέληνο), και η φαινομενική μετακίνηση του Ηλίου από το Χειμώνα ως τον επόμενο Χειμώνα που οδήγησε στην καθιέρωση του Ιουλιανού ημερολογίου των 365.25 ημερών.
Νωρίτερα, ένας Αθηναίος Αστρονόμος, ο Μέτων (432 π.Χ.), με μαθηματικό τύπο προέβλεψε ότι 235 σεληνιακοί μήνες ισοδυναμούν με 19 έτη. Αυτή η περίοδος των 19 ετών ονομάστηκε κύκλος του Μέτωνα ή κύκλος της σελήνης. Ο κύκλος αυτός είναι πρακτικά χρήσιμος, διότι αν καταγράψουμε τις ημερομηνίες των φάσεων της σελήνης επί 19 συνεχόμενα έτη, οι φάσεις θα επανέρχονται στις ίδιες ημερομηνίες και κατά την ίδια σειρά στα επόμενα 19 έτη κ.ο.κ. Η πρόβλεψη αυτή έκαμε τεράστια εντύπωση στους τότε αστρονόμους και χρησιμοποιήθηκε λίγο αργότερα για την επινόηση του πρώτου αστρονομικού υπολογιστή που αποκαλείται σήμερα Μηχανισμός των Αντικυθήρων επειδή βρέθηκε στα βάθη της θάλασσας των Αντικυθήρων.
Όμως ακόμη και ο κύκλος του Μέτωνα παρουσιάζει κάποιο σφάλμα. Το σφάλμα αυτό έχει συγκεντρωθεί από το 325 μ.Χ. και σήμερα είναι 5 περίπου ημέρες. Με βάση λοιπόν τον κύκλο του Μέτωνα από τους Αλεξανδρινούς αστρονόμους οι πίνακες των πανσελήνων του Πάσχα, (Πασχάλιοι πίνακες) καθορίζουν τις ημερομηνίες του Πάσχα. Οι Καθολικοί (και Διαμαρτυρόμενοι) γιορτάζουν το Πάσχα (Λατίνων Πάσχα) σύμφωνα με τον κανόνα της Α' Οικουμενικής συνόδου, όμως η εαρινή ισημερία και η εαρινή πανσέληνος προσδιορίζονται σύμφωνα με το Γρηγοριανό ή νέο ημερολόγιο, λαμβάνοντας ακόμη υπόψη και το σφάλμα του κύκλου του Μέτωνα, την λεγόμενη εκκλησιαστική πρόπτωση. Έτσι όταν έχουμε πανσέληνο από 21 Μαρτίου ως 2 Απριλίου οι Καθολικοί τη λογαριάζουν για τον προσδιορισμό του Πάσχα, ενώ οι Ορθόδοξοι έχουν πολύ όψιμο Πάσχα επειδή περιμένουν την πανσέληνο που θα εμφανισθεί από τις 3 Απριλίου και μετά. Λόγου χάρη φέτος είχαμε πανσέληνο στις 23 Μαρτίου (ημέρα Τετάρτη) με αποτέλεσμα οι Καθολικοί να γιορτάσουν το Πάσχα αμέσως την πρώτη Κυριακή δηλαδή στις 27 Μαρτίου ενώ για τους Ορθοδόξους ως πασχαλινή πανσέληνος θεωρείται η επόμενη πανσέληνος ( 22 Απριλίου). Αλλά και πάλι ως Πάσχα δεν ορίζεται η πρώτη Κυριακή (24 Απριλίου) αλλά η επόμενη Κυριακή (Πρωτομαγιά) που προκύπτει εξαιτίας του σφάλματος του κύκλου του Μέτωνα. Δηλαδή η τήρηση των παραδοσιακών κανόνων της εκκλησίας παρότι θεωρείται ότι συμφωνεί με τους τότε όρους της συνόδου της Νίκαιας, ωστόσο θα μπορούσε να οδηγήσει στο απώτερο μέλλον σε πλήρη αδιέξοδα επειδή ξεφεύγει από τις σημερινές αστρονομικές μετρήσεις της επιστήμης.
Πάντως όταν η πανσέληνος εμφανίζεται από τις 3 Απριλίου και μετά ( μέχρι 2 του Μάη) υπάρχουν περιπτώσεις που το ορθόδοξο Πάσχα να γιορτάζεται μια βδομάδα μετά από το Καθολικό ή μαζί με το Καθολικό. Λόγου χάρη το έτος 2010 είχαμε κοινό Πάσχα στις 4 Απριλίου επειδή η πασχαλινή πανσέληνος εμφανίστηκε στις 3 Απριλίου. Τότε πραγματικά έτυχε να έχουμε το πιο πρώιμο Πάσχα επειδή στις 3 Απριλίου είχαμε ημέρα Σάββατο, ενώ το πιο όψιμο Πάσχα θα το έχουμε στις 8 του Μάη του 2078 επειδή η πιο όψιμη πασχαλινή πανσέληνος για τους Ορθοδόξους θα συμβεί στις 2 του Μάη ημέρα Δευτέρα. Τότε λοιπόν θα συμβεί το πιο παράλογο γεγονός να γιορτάζουμε την εορτή του Αγίου Πνεύματος στις 27 Ιουνίου, δηλαδή όχι μετά από την εαρινή ισημερία που όριζε η σύνοδος της Νίκαιας αλλά μετά από το θερινό ηλιοστάσιο (22 Ιουνίου).
Γι αυτό λοιπόν ποτέ δεν είναι αργά προκειμένου να γίνουν οι ανάλογες ενέργειες διότι το νέο ημερολόγιο δεν είναι προνόμιο των Καθολικών αλλά της επιστήμης που ανήκει σε όλους μας.
