Από τον Βασίλη Πλατή
80 χρόνια από τον θάνατο του Ελ. Βενιζέλου: Μια «διδακτική» επέτειοςΣτις 18 Μαρτίου 2016 συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια από τον θάνατο του μεγαλύτερου ηγέτη και μεταρρυθμιστή της σύγχρονης Ελλάδας, του Ελευθέριου Βενιζέλου. Δυστυχώς, για τη μοίρα αυτού του τόπου, ο Βενιζέλος, όπως και άλλοι μεγάλοι Έλληνες της πολιτικής και των γραμμάτων, πέθανε αυτοεξόριστος στη Γαλλία, όπου είχε καταφύγει μετά την αποτυχία του στρατιωτικού κινήματος της 1ης Μαρτίου 1936, που είχε ως στόχο του την αποτροπή της παλινόρθωσης της μοναρχίας.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνδέθηκε τόσο με την πραγματοποίηση του οράματος της Μεγάλης Ιδέας και της εθνικής αποκατάστασης του ελληνικού έθνους-κράτους στις πατρογονικές εστίες (Μακεδονία, Ήπειρο, Δυτική και Ανατολική Θράκη, Κρήτη, νησιά ανατολικού Αιγαίου, Σμύρνη) όσο και με την κατάρρευσή της στις εκτεταμένες πεδιάδες της τουρκικής ενδοχώρας και στην προκυμαία της Σμύρνης, κατά το θλιβερό έτος 1922.
Ο ιδρυτής του ευρύτατου ελληνικού κράτους «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» ηττήθηκε στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, με αποτέλεσμα οι βασιλικοί που επανήλθαν στην εξουσία να συνεχίσουν τον πόλεμο στη Μικρασία παρά τις περί του αντιθέτου προεκλογικές τους διακηρύξεις και να οδηγήσουν τη χώρα σε μια άνευ ιστορικού προηγουμένου εθνική τραγωδία.
Την κρίσιμη ώρα της μεγάλης καταστροφής, ο Κρητικός πολιτικός κλήθηκε από την Επαναστατική Κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα να φέρει σε πέρας τις ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις στη Λωζάννη που οδήγησαν τελικά στην ελληνοτουρκική συμφωνία της αμοιβαίας ανταλλαγής των πληθυσμών. Ο ίδιος διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή για τελευταία φορά κατά την τετραετία 1928-1932, μετά τη νίκη του κόμματός του (των Φιλελευθέρων) στις εκλογές του Αυγούστου του 1928.
Η τόλμη και η αποφασιστικότητα του Ελευθέριου Βενιζέλου ως αποτέλεσμα της ισχυρής του αυτοπεποίθησης αποδείχτηκαν σε διάφορες φάσεις της ιστορικής του διαδρομής: Στη σφοδρή σύγκρουσή του με τον ύπατο αρμοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιο με αφορμή τους χειρισμούς του τελευταίου στο ζήτημα της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, στη σκληρή «μάχη χαρακωμάτων» με τον βασιλιά Κωνσταντίνο για τη συμπαράταξη της χώρας στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και στην επίμονη προσήλωσή του στο μεταρρυθμιστικό σχέδιο, ιδίως κατά τη διάρκεια της τελευταίας του πρωθυπουργίας.
Ωστόσο, το στοιχείο της προσωπικότητας του Βενιζέλου που δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται από τους σύγχρονους αλλά να αποτελεί διαρκή επιδίωξη τους είναι ο πολιτικός του ρεαλισμός καθώς και η εκτίμηση των λεπτών ισορροπιών που διαμορφώνονταν κάθε φορά μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων.
Για παράδειγμα, η είσοδος της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των χωρών της Αντάντ την οποία επιδίωξε παντοιοτρόπως και τελικά επέτυχε ο Βενιζέλος, συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την εκτίμησή του ότι η Μεγάλη Βρετανία ήταν την εποχή εκείνη «θαλασσοκράτειρα», γεγονός που θα ευνοούσε μελλοντικές ελληνικές διεκδικήσεις.
Επίσης, η πρωτοβουλία του να προτείνει τη λήψη άμεσης απόφασης για την ανταλλαγή των πληθυσμών αμέσως μετά την καταστροφή της Σμύρνης είναι απόρροια στάθμισης διαφόρων διπλωματικών παραμέτρων.
Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλεγόταν και ο αναβαθμισμένος τότε ρόλος της Τουρκίας του Κεμάλ Ατατούρκ και η αναγωγή της σε εξισορροπητικό παράγοντα των αντίρροπων δυνάμεων στα Στενά, στα σημεία επαφής της με τη Μέση Ανατολή και τη Ρωσία. Δυστυχώς και σήμερα η Τουρκία διαδραματίζει ρόλο ρυθμιστή στο προσφυγικό ζήτημα και το γεγονός αυτό οφείλουν να λάβουν υπ’ όψιν τους οι σχεδιαστές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής...
Στον Βενιζέλο, εξάλλου, και τους συνεργάτες του αναλογεί μεγάλο μερίδιο από την πραγματοποίηση του τιτάνιου έργου της εγκατάστασης περίπου ενάμισι εκατομμυρίου προσφύγων σε μια κατεστραμμένη χώρα με πληθυσμό μόλις και μετά βίας πέντε εκατομμυρίων, ενώ ο ίδιος ήταν ο πολιτικός που παραμερίζοντας τις όχι αδικαιολόγητες αντιδράσεις των προσφύγων, υπέγραψε το 1930 το «ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας», το οποίο έβαλε τέλος στις εχθρικές σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία, ώστε η χώρα μας να επιδοθεί απερίσπαστη στο έργο της οικονομικής της ανασυγκρότησης.
Κατά συνέπεια, είναι ανάγκη οι νεότεροι πολιτικοί να μελετήσουν σε βάθος την ιστορική διαδρομή του Ελευθέριου Βενιζέλου και να διδαχθούν από το παράδειγμα του ανδρός. Η Ελλάδα βρίσκεται σε δύσκολο σταυροδρόμι, αντιμέτωπη όχι μόνο με την οικονομική δυσπραγία αλλά και με τα κύματα των προσφύγων που έχουν εγκλωβιστεί στο εσωτερικό της, εξαιτίας της υποκριτικής συμπεριφοράς των Ευρωπαίων αλλά και της διαχειριστικής τους ανεπάρκειας. Σε μια τόσο δύσκολη συγκυρία, η μελέτη της προσωπικότητας και του έργου που κληροδότησε στους επιγόνους του ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι πολλαπλώς χρήσιμη.Ο Βασίλης Πλατής, είναι φιλόλογος-δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.
