Το μεταβολικό σύνδρομο ή νόσος του σύγχρονου πολιτισμού, - γνωστό και παλαιότερα με την ονομασία σύνδρομο x -, είναι ένας πολυσύνθετος παράγοντας κινδύνου, ο οποίος προϋποθέτει την παρουσία στον οργανισμό ορισμένων επί μέρους μεταβολικών διαταραχών, που συχνά υποτιμώνται από τους ασθενείς, αλλά και από τους ειδικούς.
Στις μέρες μας, όλο και περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με τη διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου. Συγκεκριμένα, το 25% περίπου του πληθυσμού στη Δ. Ευρώπη και το 32% του πληθυσμού στις ΗΠΑ, πάσχει από μεταβολικό σύνδρομο.
Σύμφωνα με τις προτάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), για να δοθεί ο ορισμός «μεταβολικό σύνδρομο», πρέπει να συνυπάρχουν τρία ή περισσότερα από τα παρακάτω κριτήρια: α) παθολογική κατανομή περιττού λίπους στην κοιλιακή χώρα , στο θώρακα και στα άκρα, β) υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα (≥150 mg %), γ) χαμηλά επίπεδα της λεγόμενης « καλής» χοληστερόλης, δηλαδή της HDL (< 50 mgr/ dl), δ) αρτηριακή πίεση οριακά φυσιολογική, έως υψηλή (≥ 130 / 85 mm Hg), ε) γλυκόζη (σάκχαρο) αίματος νηστείας οριακά φυσιολογική (≥ 110 mg/dl) και στ) ομφαλική περίμετρο μέσης: στους άνδρες > 102 cm, και στις γυναίκες > 88 cm.
Eπιπλέον, ανάλογα με το φύλο και την ηλικία, δυνατόν να παρατηρηθούν : 1). υψηλά επίπεδα ουρικού οξέος (υπερουριχαιμία) στο αίμα, 2). προδιάθεση για θρομβώσεις και εμβολές, 3). προδιάθεση για χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις, 4). ενδοκρινολογικές παθήσεις και ορμονικές δυσλειτουργίες (π.χ. πολυκυστικές ωοθήκες στις γυναίκες).
Η συνύπαρξη των παραπάνω αναφερόμενων διαταραχών, δρα αρνητικά στον ανθρώπινο οργανισμό, σε τέτοιο βαθμό, ώστε αν δεν γίνει έγκαιρη και σωστή αντιμετώπισή τους, μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη επίπτωση των καρδιαγγειακών επεισοδίων, ακόμη και σε πρόωρο θάνατο
Επιδημιολογικά και στατιστικά δεδομένα: Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συχνότητα εμφάνισης παχυσαρκίας, τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν μία από τις πρώτες αιτίες θανάτου, σ’ αμφότερα τα φύλα, στον Δυτικό κόσμο. Η υπέρταση, η παχυσαρκία, τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, ο σακχαρώδης διαβήτης και το κάπνισμα ευθύνονται για το 75% τουλάχιστον των καρδιαγγειακών επεισοδίων. Τα παχύσαρκα παιδιά έχουν 3 έως 5 φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή έμφραγμα του μυοκαρδίου, πριν φθάσουν στην ηλικία των 65 ετών. Στα παχύσαρκα άτομα, η ελάττωση του σωματικού βάρους, κατά 30% , προλαμβάνει τον σακχαρώδη διαβήτη. Τα άτομα, που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου II, εκτιμάται ότι παρουσιάζουν μεταβολικό σύνδρομο σε ποσοστό 90% περίπου.
Αιτιολογία μεταβολικού συνδρόμου: Οι ακριβείς μηχανισμοί των πολύπλοκων εκδηλώσεων του μεταβολικού συνδρόμου δεν είναι πλήρως γνωστοί. Η παθοφυσιολογία της εν λόγω νοσολογικής οντότητας είναι επίσης εξαιρετικά πολύπλοκη. Οι περισσότεροι ασθενείς είναι ηλικιωμένοι, παχύσαρκοι, παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη, ενώ δεν βαδίζουν και δεν ασκούνται.
Δεν υπάρχει ομοφωνία, ως προς την αιτιολογία του μεταβολικού συνδρόμου,μεταξύ του WHO και της αμερικανικής επιτροπής ειδικών (NCEP). Ο WHO ουσιαστικά θεωρεί την ινσουλινοαντίσταση πρωταρχική αιτία, η οποία οδηγεί σε λιπόλυση και λιποτοξικότητα. Η NCEP θεωρεί την κοιλιακή παχυσαρκία αφετηρία του μεταβολικού συνδρόμου, η οποία οδηγεί σε αυξημένη σύνθεση τριγλυκεριδίων και ειδικών αθηρωματογόνων μορίων (αύξηση LDL- χοληστερόλης και ελάττωση της HDL - χοληστερόλης).
Εν τούτοις, υπάρχει ταύτιση των εν λόγω οργανισμών στην άποψη ότι η αυξημένη παρουσία περιττού λίπους στον ανθρώπινο οργανισμό προάγει την αθηρωματική διαδικασία, μέσα από ένα πλήθος μεταβολικών διαταραχών. Επιπλέον, οι διάφορες παράμετροι του μεταβολικού συνδρόμου, με τη συμβολή της αντίστασης στην ινσουλίνη των περιφερικών ιστών, συντελούν ιδιαίτερα στην αυξημένη συχνότητα των καρδιαγγειακών επεισοδίων.
Κλινικά στοιχεία - τεκμηρίωση: Το μεταβολικό σύνδρομο εντοπίζεται κυρίως κατά τη σοβαρή ιατρική εξέταση, λόγω της έλλειψης χαρακτηριστικών συμπτωμάτων της εν λόγω νοσολογικής οντότητας.
Η παχυσαρκία και ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ), αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για την εμφάνιση του μεταβολικού συνδρόμου. Δείκτης μάζας σώματος < 18.5 είναι γενικά πολύ χαμηλός, χαρακτηρίζει τα πολύ αδύνατα και ισχνά άτομα και συνοδεύεται από αυξημένη νοσηρότητα. Δείκτης μάζας σώματος 18.5 – 24.9 γενικά θεωρείται φυσιολογικός, ενώ ΔΜΣ 25 -29.9 χαρακτηρίζει τα υπέρβαρα άτομα . ΔΜΣ > 30, χαρακτηρίζει τους παχύσαρκους οργανισμούς. Όταν ο ΔΜΣ ξεπερνά το 40, τότε μιλάμε για κακοήθη ή νοσογόνο παχυσαρκία.
Τα άτομα που παρουσιάζουν συσσώρευση λίπους στην κοιλιά, τον θώρακα και τα άκρα, έχουν ανδρικού τύπου κατανομή, η οποία είναι πιο επικίνδυνη για τον οργανισμό, σε σχέση με την γυναικείου τύπου παχυσαρκία (συσσώρευση λίπους στους γλουτούς). Στην ανάπτυξη του μεταβολικού συνδρόμου βασικό ρόλο παίζουν και γενετικοί παράγοντες, οι οποίοι παρεμβαίνουν σε μια σειρά μεταβολικών διαταραχών, όπως π.χ. η αντίσταση των ιστών στη δράση της ινσουλίνης.
Βασικές αρχές, που πρέπει να τηρούν τα άτομα, που πάσχουν από μεταβολικό σύνδρομο: Σ’ αυτές περιλαμβάνονται: α) Η άσκηση, η οποία αποτελεί σημαντικό μέτρο, που πρέπει απαρέγκλιτα να τηρείται. Το γρήγορο περπάτημα, για μία ώρα περίπου, σε καθημερινή βάση, συνήθως είναι αρκετό για τη βελτίωση της λειτουργίας του βασικού μεταβολισμού. β) Η διακοπή του καπνίσματος, η οποία είναι επιτακτική, καθότι αυξάνει τις δυσμενείς συνέπειες του μεταβολικού συνδρόμου. γ) Η διατήρηση του ΔΜΣ και του σωματικού βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα. δ) Ο σχεδιασμός εξατομικευμένων θεραπευτικών παρεμβάσεων, ανάλογα με το είδος των διαταραχών, που υπάρχουν στο μεταβολικό σύνδρομο.
Θεραπευτική αντιμετώπιση: Στην αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου περιλαμβάνονται : α) η βελτίωση της βασικής μεταβολικής διαταραχής, που είναι η αντίσταση των περιφερικών ιστών στη δράση της ινσουλίνης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αλλαγή του τρόπου ζωής (ελάττωση του σωματικού βάρους και καθημερινή άσκηση) και ενδεχομένως με φάρμακα, καθώς και με την αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου, που συνυπάρχουν (αρτηριακή υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, σακχαρώδης διαβήτης).
β) Η σωστή διατροφή. Οι εξατομικευμένες διατροφές βοηθούν στην ελάττωση του σωματικού βάρους, καθόσον περιορίζουν το περιττό λίπος, ενώ συγχρόνως μειώνουν την αρτηριακή πίεση και βελτιώνουν το λιπιδαιμικό «προφίλ», αλλά και το σάκχαρο του αίματος και τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη. Έμφαση δίδεται στη Μεσογειακή διατροφή, η οποία μπορεί να προκαλέσει μείωση του κινδύνου των καρδιαγγειακών επεισοδίων, κατά 50 - 70 %.
Ο Δρ. Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας
& Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
