Οι Εσπερίδες και τα χρυσά μήλα

Μωσαίκή παράσταση με τον Ηρακλή στον κήπο των Εσπερίδων- [Μουσείο Μαδρίτης]

* Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου δάσκαλο στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέα

 

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΑ: Οι Εσπερίδες ήταν Νύμφες της ελληνικής Μυθολογίας. Ονομάστηκαν προφανώς έτσι, διότι κατοικούσαν στην Εσπερία, δηλαδή στη Δύση [κάπου στη Νότια Ισπανία]. Σύμφωνα με τον Ησίοδο οι Εσπερίδες ήταν κόρες της Νύχτας. Άλλοι όμως συγγραφείς τις θέλουν είτε κόρες του Δία και της πρώτης του συζύγου, της Θέμιδας, είτε του θαλάσσιου θεού Φόρκυ και της Κητούς. Νεότεροι μυθογράφοι θέλουν τις Εσπερίδες Ατλαντίδες, δηλαδή κόρες του Άτλαντα. Ανάλογη διαφωνία υπάρχει και για τον αριθμό των Εσπερίδων. Σε κάποια αρχαία κείμενα αναφέρονται δύο, σε άλλα τρεις, τέσσερις ή και πέντε. Ο Απολλόδωρος, που αποδέχεται την εκδοχή των τεσσάρων Εσπερίδων, αναφέρει και τα ονόματα των Νυμφών αυτών: Αίγλη, Αρεθούσα, Ερύθεια και Εστία.

ΤΑ ΜΗΛΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΩΝ: Αποστολή των Εσπερίδων ήταν η φύλαξη των χρυσών μήλων, που βρίσκονταν στον θεωρούμενο κήπο των θεών, στη χώρα του Άτλαντα, κάπου στη Δυτική Μεσόγειο. Η φύλαξη αυτή τους είχε ανατεθεί από τη θεά Ήρα. Σύμφωνα με το Φερεκύδη, οι μηλιές που παρήγαγαν τους καρπούς αυτούς είχαν δοθεί από τη Γαία στο Δία και την Ήρα ως γαμήλιο δώρο. Η Ήρα φύτεψε τα δέντρα στον κήπο των θεών, ο οποίος βρισκόταν στη χώρα του Τιτάνα Άτλαντα. Ο Άτλαντας βρισκόταν έξω από τον κήπο και σήκωνε στους ώμους του το ουράνιο στερέωμα, τιμωρία που του είχε επιβληθεί από το Δία, μετά την Τιτανομαχία και την ήττα των Τιτάνων. Οι κόρες του Άτλαντα έκλεβαν όμως τα μήλα, γι'αυτό και η Ήρα ανέθεσε τη φύλαξή τους στις Εσπερίδες Νύμφες και στο Λάδωνα, έναν δράκοντα με εκατό κεφάλια που ήταν γιος των επίσης τεράτων Τυφώνα και Έχιδνας.

Ο ΑΘΛΟΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ: Ο Ευρυσθέας ανέθεσε στον Ηρακλή, μεταξύ των άλλων δοκιμασιών που του υπέβαλε, να μεταβεί στον κήπο των Εσπερίδων και να του φέρει τα χρυσά μήλα. Στην πορεία του προς τον κήπο ο ήρωας αντιμετώπισε πολλές περιπέτειες. Σημαντικότερη από αυτές ήταν η απελευθέρωση του Προμηθέα από το βράχο στον οποίο ήταν δεμένος, δίνοντας έτσι τέλος στο μαρτύριο του Τιτάνα αυτού. Ο Προμηθέας συνόδευσε στη συνέχεια τον Ηρακλή στον κήπο των Εσπερίδων. Για το κυρίως μέρος του άθλου υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη και πλέον διαδεδομένη ο Ηρακλής ακολούθησε τη συμβουλή του Προμηθέα να μην μπει ο ίδιος στον κήπο. Συμφώνησε λοιπόν με τον Άτλαντα να κρατήσει για λίγο εκείνος το φορτίο του, μέχρι ο Άτλας να του φέρει τα χρυσά μήλα. Ο Άτλας συμφώνησε με την πρόταση αυτή. Επιστρέφοντας όμως από τον κήπο, αρνήθηκε να παραδώσει τους καρπούς στον Ηρακλή. Δήλωσε ότι θα πήγαινε ο ίδιος τα μήλα στον Ευρυσθέα και ότι θα άφηνε τον Ηρακλή στη θέση του για πάντα. Ο Ηρακλής επιστράτευσε τότε όλη του την ευστροφία για να μπορέσει να ξεφύγει από την αιώνια καταδίκη στην οποία τον έριχνε ο Άτλαντας. Άφησε τον Άτλαντα να πιστέψει ότι αποδέχτηκε τη μοίρα του, του ζήτησε όμως πρώτα να κρατήσει για λίγο τον ουρανό προκειμένου να φτιάξει ένα είδος μαξιλαριού για το κεφάλι του. Ο Άτλας δέχτηκε, ο Ηρακλής όμως δραπέτευσε παίρνοντας μαζί του και τα μήλα. Η δεύτερη εκδοχή φέρει τον Ηρακλή να πηγαίνει ο ίδιος στον κήπο, να φονεύει το Λάδωνα και να παίρνει τα μήλα, ενώ η τρίτη, τις Εσπερίδες να παραδίδουν οι ίδιες τα μήλα στον Ηρακλή με τη θέλησή τους, αφού πρώτα αποκοίμισαν το δράκοντα.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΧΡΥΣΩΝ ΜΗΛΩΝ ΣΤΙΣ ΕΣΠΕΡΙΔΕΣ: Όταν ο Ηρακλής επέστρεψε στις Μυκήνες, παρέδωσε τα μήλα στον Ευρυσθέα. Εκείνος τα έδωσε πίσω στον ήρωα σαν δώρο. Ούτε ο Ηρακλής όμως κράτησε τα μήλα. Τα παρέδωσε στην Αθηνά, η οποία τα επέστρεψε στον κήπο των Εσπερίδων, καθώς εκεί ήταν η θέση στην οποία έπρεπε να βρίσκονται. Έκτοτε οι Εσπερίδες συνέχισαν να φυλάγουν τους πολύτιμους αυτούς καρπούς στον κήπο τους.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ: Τα χρυσά Μήλα του Μύθου, προφανώς, προσπαθούν να ερμηνεύσουν την προέλευση των πορτοκαλιών καθώς και την άφιξή τους στην Αργολίδα και στον ελλαδικό χώρο ευρύτερα. Δεν είναι τυχαίο πως η ομοταξία των καρπών αυτών φέρει το συλλογικό όνομα εσπεριδοειδή.

[Από το επόμενο Σάββατο θα κάνουμε μια παρένθεση στο μυθικό κύκλο των γυναικών, παρεμβάλλοντας πέντε από τους πλατωνικούς Μύθους, που περιβάλλονται από ιδιαίτερη συμβολική για τη Φιλοσοφία σημασία.]

[e-mail] www.scribd.com/oikonomoukon

Ζαν Ρισπέν, «Ελληνική μυθολογία», τόμος Β', εκδόσεις Δαρεμάς, Αθήνα 1953. (επιμέλεια: Σπ. Μαρινάτος, μετάφραση Νίκος Τετενές)