Τα μικρά αυτά βιβλία των ακολουθιών, οι «φυλλάδες» όπως ονομάζονταν στην κοινή καθομιλούμενη την εποχή εκείνη οι Ακολουθίες των Αγίων, συνήθως επιγράφονται ως «Βίος και Ακολουθία» και περιέχουν την υμνολογία του Εσπερινού (Μικρού και Μεγάλου), του Όρθρου, της Θείας Λειτουργίας, καθώς και τον Βίο (συναξάρι) του συγκεκριμένου Αγίου. Το συναξάρι άλλοτε είναι σύντομο και άλλοτε εκτεταμένο. Σε ορισμένες ακολουθίες επισυνάπτονται και διάφοροι άλλοι ύμνοι, όπως Παρακλητικοί Κανόνες, Οίκοι προς τον Άγιο κατά το πρότυπο των Οίκων του Ακάθιστου Ύμνου και άλλα.
Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί «τύποις» τέσσερες εν συνόλω Ακολουθίες, με τον ίδιο ακριβώς τίτλο, «Ακολουθία του εν Αγίοις Πατρός ημών Αχιλλίου Αρχιεπισκόπου Λαρίσης του Θαυματουργού». Απλώς σε κάθε έκδοση διαφέρει ο υπότιτλος.
- Α’ Ακολουθία. Το 1745, 300 περίπου χρόνια μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, τυπώνεται στη Βενετία από τον εκδοτικό οίκο του Αντωνίου Βόρτολι η πρώτη έντυπη Ακολουθία. Μέχρι τότε για τις λειτουργικές ανάγκες κυκλοφορούσαν χειρόγραφες ακολουθίες, γι’ αυτό και στον υπότιτλο της έκδοσης αυτής σημειώνεται «Νυν πρώτον τύποις εκδοθείσα, και μετ’ επιμελείας ότι πλείστης διορθωθείσα». Ο εκδοτικός οίκος του Ιταλού Antonio Bortoli (Αντώνιος Βόρτολι η εξελληνισμένη μορφή του) αποτελεί τη συνέχεια του περίφημου τυπογραφείου της Βενετίας του Νικολάου Σάρρου (ή Σάρου), ενός Έλληνα ευπατρίδη από τα Ιωάννινα, ο οποίος είχε μετακομίσει στη Βενετία. Μετά τον θάνατο του τελευταίου το 1697, το τυπογραφείο λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα από τα τρία αδέλφια του (Λάμπρος, Κωνσταντίνος και Ιωάννης). Το 1706 το αγόρασε ο Αντώνιος Βόρτολι, με τον όρο να τυπώνει το όνομα και το τυπογραφικό σήμα του Νικ. Σάρρου, έως ότου εξοφλήσει το αντίτιμο της αγοράς. Το τυπογραφικό σήμα, όπως βλέπουμε και στην επισυναπτόμενη σελίδα τίτλου της Ακολουθίας του Αγ. Αχιλλίου, ήταν μια γοργόνα-σειρήνα, της οποίας το σώμα καταλήγει σε δύο ουρές, τις οποίες κρατά με τα χέρια της. Το τυπογραφείο του Βόρτολι τύπωνε ως επί το πλείστον ελληνικά βιβλία μέχρι το 1788, όποτε και σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία του.
Το βιβλίο της Ακολουθίας αυτής αποτελείται από 40 σελίδες, χρησιμοποιεί δύο χρώματα (μαύρο, κόκκινο) και o Γάλλος ιστορικός ερευνητής Emile Legrand στην πολύτομη Bibliographie Hellenique (Ελληνική Βιβλιογραφία)[2] χαρακτηρίζει την έκδοση ως «σπανιοτάτη». Απ’ όσο γνωρίζω, υπάρχει ένα αντίτυπο στη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα και ένα άλλο κολοβό[3] στην Εκκλησιαστική Συλλογή Κρανιάς Ολύμπου[4]. Το τελευταίο είναι συρραμμένο με ακέφαλη ακολουθία του αρχιεπισκόπου Λαρίσης Βησσαρίωνος. Συγκεκριμένα, η Ακολουθία του Αγ. Αχιλλίου είναι μέχρι τη σελίδα 14, ενώ η Ακολουθία του Αγ. Βησσαρίωνος, σπάνια έκδοση του 1744 στη Μοσχόπολη της Β. Ηπείρου, αρχίζει από τη σελίδα 7 μέχρι το τέλος, σελ. 28.
- Β’ Ακολουθία. 151 χρόνια αργότερα, το 1896, ο Λαρισαίος εκδότης Γεώργιος Μακρής, λόγω της σπανιότητας της «φυλλάδας», προχώρησε στη δεύτερη έκδοση «...νυν το δεύτερον τύποις εκδοθείσα και μετ’ επιμελείας ότι πλείστης διορθωθείσα». Αποτελείται και αυτή από 40 σελίδες, σε μικρό σχήμα, εκ των οποίων οι 14 καταλαμβάνονται από το εκτεταμένο Συναξάρι του Αγίου Αχιλλίου. Στη σελ. 39 του βιβλίου ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξής καταγραφή του συγγραφέα της ακολουθίας: «Εν έτει σωτηρίω 1872 (ζτπ’) 7βρίου 20 Νιμπιγλέρη. Εγράφη η παρούσα ακολουθία διά χειρός του Χατζή Γεωργίου Καπηλαρίδου Αλληλοδιδασκάλου εκ Τυρνάβου, και έστω εις μνημόσυνον αιώνιον. Αρχιερατεύοντος δε του Σεβαστού ημών Αρχιερέως και Κυριάρχου Αγίου Λαρίσσης Κ. Κυρίου Ιωακείμ[5], του ενθέρμου και φιλομούσου προστάτου των Ιερών εκπαιδευτικών Καταστημάτων». Κατά την εκτίμησή μου, η καταγραφή αυτή υποδηλώνει ότι η Ακολουθία εγράφη χειρόγραφη το 1872, ενώ το 1896 κυκλοφόρησε έντυπη από το τυπογραφείο του Γεωργίου Μακρή, του πατέρα του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Μικρά», Θρασύβουλου Μακρή. Μερικοί υποστηρίζουν ότι κυκλοφόρησε έντυπη το 1872 και η έκδοση του 1896 ήταν ανατύπωσή της.
- Γ’ Ακολουθία. Το 1952 ακολούθησε η τρίτη έκδοση από τον Μητροπολίτη Δωρόθεο Κοτταρά (1835-1955), τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος. Όπως αναφέρει στον Πρόλογο της Ακολουθίας: «Μελετήσαντες επιμελώς την ακολουθίαν ταύτην εξ επόψεως γλώσσης, όσον και εξ επόψεως συντάξεως, αλλά προς τούτοις και εξ επόψεως μουσικού μέτρου, δεν ικανοποιήθημεν απολύτως, δι’ όν λόγον αντικατεστήσαμεν αυτήν...». Ουσιαστικά διόρθωσε πολλούς ύμνους της προηγούμενης Ακολουθίας «κατά το καθαρώς εκκλησιαστικόν ύφος». Κυρίως, όμως, συνέθεσε το νέο απολυτίκιο του Αγίου «Χαίρει έχουσα η Θεσσαλία...», το οποίο και καθιερώθηκε έκτοτε. Μέχρι το 1952 το κείμενό του βασιζόταν στο απολυτίκιο του Αγ. Νικολάου «Κανόνα πίστεως...», με την προσθήκη στη συγκεκριμένη θέση του ονόματος Αχιλλίου αντί του Νικολάου. Η ακολουθία αυτή τυπώθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Αστήρ» των αδελφών Αλ. και Ε. Παπαδημητρίου στην Αθήνα. Πρόκειται για έκδοση επιμελημένη, δίχρωμη (μαύρο, κόκκινο), αποτελείται από 32 σελίδες και κοσμείται από ζωγραφικά έργα του συμπολίτη μας Αγήνορα Αστεριάδη και από τα αρχιτεκτονικά σχέδια του σημερινού ναού, που εκπονήθηκαν από τους αρχιτέκτονες Γ. Νομικό και Π. Καραντινό.
- Δ’ Ακολουθία. Επειδή σύντομα εξαντλήθηκε η τρίτη έκδοση, ο Μητροπολίτης Λαρίσης Σεραφείμ Ορφανός (1974-1989) αποφάσισε να προβεί σε νέα έκδοση. Αποτάθηκε στον υμνογράφο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και μοναχό του Αγίου Όρους Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη, ο οποίος συνέθεσε πληρέστερη Ακολουθία, συνοδευόμενη από Παρακλητικό Κανόνα και 24 Οίκους. Αποτελείται από 52 σελίδες και είναι η ακολουθία που ψάλλεται πλέον επίσημα στις μέρες μας κατά τη μεγάλη πανήγυρη του Αγίου στις 15 Μαΐου.
-----------------------------------------------------------
[1]. Βρίσκεται, αν θυμάμαι καλά, στο Διακονικό, δηλ. στο δεξιό τμήμα του Ιερού Βήματος, του κατάγραφου από ψηφιδωτά Καθολικού της Μονής του Οσίου Λουκά Βοιωτίας.
[2]. Emile Legrand (1841-1903). Διαπρεπής Γάλλος φιλόλογος και ακαδημαϊκός. Η Ελληνική Βιβλιογραφία του αποτελείται από 11 ογκώδεις τόμους, στους οποίους καταγράφει με λεπτομέρειες όλα τα έργα των Ελλήνων συγγραφέων από τον 15ο αι. μέχρι το 1790.
[3]. Κολοβό ονομάζεται ένα αντίτυπο όταν του λείπουν οι τελευταίες σελίδες. Αντιθέτως, όταν του λείπουν η σελίδα τίτλου και οι πρώτες σελίδες, το αντίτυπο ονομάζεται ακέφαλο.
[4]. Σύλλογος Προστασίας και Συντήρησης Κειμηλίων και Μνημείων Κρανιάς Ολύμπου. Ναοί και Κειμήλια Εκκλησιαστικής Συλλογής Κρανιάς Ολύμπου. Θεσσαλονίκη (2914), σελ. 333.
[5]. Ιωακείμ Κρουσουλούδης, Μητροπολίτης Λαρίσης στο διάστημα (1870-1875). Το 1875 μετετέθη στη Μητρόπολη Δέρκων και από το 1884 έως το 1886 διετέλεσε Οικουμενικός Πατριάρχης με το όνομα Ιωακείμ ο Δ’. Με πρωτοβουλία του και με τη χρηματική αρωγή του χριστιανικού πληθυσμού της Λάρισας προχώρησε, εν μέσω τουρκικής κατοχής, στην ανέγερση Γυμνασίου, εξ ου και η αναφορά του Γεωργ. Καπηλαρίδη για τον Ιωακείμ ως προστάτη των εκπαιδευτικών καταστημάτων. Τελικά το Γυμνάσιο λόγω του μεγέθους του και της μετάθεσης του Μητροπολίτη ολοκληρώθηκε μετά την απελευθέρωση του 1881 και αρχικά στέγασε το Διδασκαλείον Λαρίσης.
