Αυτές τις ημέρες, αναδιφώντας παλιές εφημερίδες της Λάρισας, εντόπισα πληροφορίες για την Ελένη Γρυπάρη, το όνομα της οποίας είχα συναντήσει παλαιότερα σε έγγραφο του Φαρμακείου και ΦαρμακεμπορείουΕλένης Λ. Γρυπάρη, πρώην Κ. Δ. Αστεριάδου, με ημερομηνία 1η Απριλίου 1818[1]. Το γεγονός μου είχε κάνει τότε μεγάλη εντύπωση. Γυναίκα φαρμακοποιός στην Ελλάδα την εποχή εκείνη ήταν κάτι σπάνιο, πόσο μάλλον στη Λάρισα. Ιστορικά είναι γνωστό ότι ενώ το Φαρμακευτικό Σχολείο, που ήταν τμήμα της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ιδρύθηκε το 1843, η πρώτη ελληνίδα φαρμακοποιός Πολύμνια Παναγιωτίδου αποφοίτησε μόλις το 1898. Σε έρευνα μου δεν μπόρεσα να εντοπίσω τότε καμία πληροφορία για τη συγκεκριμένη γυναίκα επιστήμονα.
Το Φαρμακείο Αστεριάδη, ήταν το παλαιότερο στη Λάρισα και λειτουργούσε από την περίοδο της τουρκοκρατίας[2]. Το ίδρυσε περίπου στη δεκαετία του 1860 σαν Δρογοπωλείο (Βοτανοπωλείο) ο εμπειρικός ιατρός και βοτανολόγος Αναστάσιος Αστεριάδης. Ακολούθησε ο ανεψιός του Κωνσταντίνος Αστεριάδης (1856-1908), ο οποίος εργαζόταν από μικρό παιδί κοντά του και το 1882, έπειτα από εξετάσεις, πήρε την άδεια να εξασκεί την φαρμακευτική. Πέθανε το 1908 σε ηλικία 52 ετών και ως διάδοχος προδιαγραφόταν ο πρωτότοκος γιος του Αγαμέμνων (1895-1953), ο οποίος όμως τη χρονολογία εκείνη ήταν μόλις 13 ετών. Η οικογένεια σύμφωνα με τους νόμους της εποχής κατόρθωσε να διατηρήσει την άδεια μέχρι δέκα χρόνια, χρονικό όριο που συνέπιπτε με το πέρας των σπουδών του Αγαμέμνονα. Την διοικητική φροντίδα του φαρμακείου ανέλαβε η γυναίκα του Κωνσταντίνου Αστεριάδη Κατερίνα[3], ενώ την επιστημονική έπρεπε να την έχει επιστήμονας ιατρός ή φαρμακοποιός. Από έγγραφο του φαρμακείου με ημερομηνία 23 Ιουνίου 1910, το οποίο διασώθηκε μέχρι σήμερα και απευθύνεται στα γραφεία των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων στον Βόλο, πληροφορούμαστε ότι ζητείται να προωθηθούν τρία κιβώτια φαρμακευτικών ειδών ιταλικής προελεύσεως «εις το εν Λαρίση Τελωνείον» για εκτελωνισμό. Το έντυπο μέρος του εγγράφου αποτελεί ένα έργο τέχνης. Το επάνω μέρος της σελίδας καταλαμβάνει ο λογότυπος του φαρμακείου σε χρώμα ανοικτό κόκκινο και αριστερά παριστάνεται η θεά Υγεία, η οποία προσπαθεί να στέψει την προτομή του Ιπποκράτη. Επιπλέον αυτό έχει και μία άλλη ιδιαιτερότητα. Ενώ το 1910 ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης είχε ήδη πεθάνει, το όνομά του διατηρείται στο φαρμακείο και αντ’ αυτού το έγγραφο υπογράφεται ως εξής: «δια κ. Α. Αστεριάδην, Γεώργιος Παπαζήσης». Το Α. προφανώς παραπέμπει στο Αγαμέμνων ή στο Αικατερίνη, το όνομα της συζύγου του αποθανόντος, ενώ ο Γεώργιος Παπαζήσης πρέπει να ήταν ο υπεύθυνος του φαρμακείου την περίοδο εκείνη. Ποιος ήταν ο Γεώργιος Παπαζήσης δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε. Θα πρέπει όμως να ήταν, σύμφωνα με τον νόμο, κάποιος επιστήμονας. Κάθε πληροφορία από όποιον γνωρίζει οτιδήποτε γι’ αυτό, είναι ευπρόσδεκτη.
Στο σημείο αυτό θέλω να ανοίξω μια παρένθεση και να επισημάνω ότι είναι δεκτή κάθε παρατήρηση, διόρθωση, επισήμανση λάθους και συζήτηση πάνω στα θέματα που αναπτύσσονται σ’ αυτή τη σελίδα. Πρέπει να γνωρίζετε ότι οι πηγές μας δεν είναι αλάνθαστες, όπως και εμείς οι ίδιοι. Πιστεύουμε ότι με τη συνεργασία όλων μπορεί να γράψουμε την ιστορία της πόλης μας με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πληρότητα.
Ένα ακόμη έγγραφο του φαρμακείου είναι και αυτό που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου και δημοσιεύεται στο σημερινό σημείωμά μας. Φέρει την επιγραφή «Φαρμακείον & Φαρμακεμπορείον Ελένης Λ. Γρυπάρη, πρώην Κ. Δ. Αστεριάδου» και έχει ημερομηνία 1η Απριλίου 1918. Φαίνεται ότι μέχρι το 1918,ο Αγαμέμνων Αστεριάδης, 23 ετών τότε, δεν είχε ακόμα τελειώσει τις σπουδές του για να αναλάβει το φαρμακείο του πατέρα του. Για τον λόγο αυτό υπεύθυνη ήταν η φαρμακοποιός Ελένη Γρυπάρη.
Για την Ελένη Λ. Γρυπάρη εντοπίσαμε τώρα τελευταία αρκετά στοιχεία σε επιστολή του δικηγόρου Δημητρίου Α. Ιατρού, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Λάρισα» στις 4 Ιουλίου 1977[4].Από αυτήν πληροφορούμαστε ότι η Γρυπάρη ήταν η πρώτη κοπέλα της Λάρισας η οποία έσπασε το φράγμα των προλήψεων και το 1905 γράφτηκε στο Γυμνάσιο, το οποίο μέχρι τότε είχε μόνον άρρενες μαθητές. Ήταν η εποχή που επικρατούσε η αντίληψη πως οι γυναίκες δεν χρειάζονταν να γνωρίζουν πολλά γράμματα και προορισμός τους ήταν αποκλειστικά οι δουλειές του σπιτιού. Η Ελένη ήταν κόρη του ιατρού Λ. Γρυπάρη και η κατοικία της οικογένειας βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Πατρόκλου και Φρίξου, μεταπολεμικά ιδιοκτησία Αντωνίου Μανώλα, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το καφενείο «Πράσινο». Η Ελένη Γρυπάρη είχε και δύο ακόμα αδελφές .Γράφει σχετικά ο Τάκης Ιατρού: «Την Ελένη τη θυμάμαι αμυδρώς πως, καθώς την είδα κάποια ημέρα καθισμένη σε ένα θρανίο μόνη σε μια αίθουσα παραδόσεων …του άνω ορόφου του Σχολείου, διότι απέναντι ήτο η αίθουσα της τετάρτης τάξεως του Γυμνασίου, όπου φοιτούσα και εγώ τότε και δίπλα σ’ αυτήν ήτο το γραφείον των καθηγητών». Το Γυμνάσιο στεγαζόταν την περίοδο εκείνη σε κατοικία ιδιοκτησίας των κληρονόμων του δικηγόρου Γεωργίου Τέτση[4]. Ο ιατρός Λ. Γρυπάρης είχε άλλους δύο αδελφούς. Ο πρώτος εργαζόταν ως ταμίας στη Δημαρχία, ενώ ο άλλος, ο Κώστας Γρυπάρης, ήταν δικηγόρος και διετέλεσε για κάποιο διάστημα και δημοτικός σύμβουλος.
Τελειώνοντας το Γυμνάσιο η Ελένη σπούδασε φαρμακοποιός στο εξωτερικό. Εκεί γνωρίσθηκε και παντρεύτηκε με κάποιον Ελβετό υπήκοο. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα τη συναντάμε το 1918 υπεύθυνη φαρμακοποιό στο Φαρμακείο και Φαρμακεμπορείο πρώην Κωνσταντίνου Δ. Αστεριάδη. Πότε ήλθε, πόσο διάστημα έμεινε υπεύθυνη στο φαρμακείο και την πορεία της στη συνέχεια δεν τα γνωρίζουμε. Είχαν μεσολαβήσει οι Βαλκανικοί πόλεμοι και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι σπουδές του Αγαμέμνονα Αστεριάδη καθυστέρησαν. Κάποια στιγμή όμως, μετά το 1918,ανέλαβε το φαρμακείο, το οποίο και διατήρησε μέχρι τον θάνατό του το 1953.
-----------------------------------------
Σημειώσεις
[1]. Το έγγραφο αυτό είχε την καλοσύνη να το θέσει υπ’ όψη μου ο καλός φίλος και φλογερός συλλέκτης αρχειακού υλικού για τη Λάρισα, Θανάσης Μπετχαβές.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Φαρμακείο του Κων. Αστεριάδη στη Λάρισα. Ιστορικά τεκμήρια, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, ένθετο «Πολιτισμός», φύλλο της 22ης Δεκεμβρίου 2011.
[3]. Με πολλές πληροφορίες για το Φαρμακείο Αστεριάδη μου εφοδίασε ο κ. Νίκου Ευάγγελος, ο οποίος υπήρξε μεταπολεμικά και για πολλά χρόνια βοηθός Φαρμακοποιού στο εν λόγω κατάστημα. Τον ευχαριστώ θερμά.
[4]. Ο Δημήτριος ή Τάκης Ιατρού ήταν γιος του δικηγόρου Αριστοτέλη Δημητρίου Ιατρού (1843-1926), με καταγωγή από τη Λαμία, ο οποίος βρέθηκε στη Λάρισα αμέσως μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας και τον Ιανουάριο του 1882διορίσθηκε δικηγόρος στο Εφετείο της Λάρισας. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1889-1993), Θεσσαλονίκη (2013) σελ. 100. Ο γιος του Δημήτριος (Τάκης) Ιατρού ήταν και αυτός δικηγόρος και μάλιστα διετέλεσε, όπως και ο πατέρας του, Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Λαρίσης για μεγάλο διάστημα. Έζησε πολλά χρόνια, είχε οξύτατη μνήμη και ήταν βαθύς γνώστης της τοπικής ιστορίας.
[4].Γύρω στα 1884 ο Γεώργιος Τέτσης αγόρασε μια κατοικία, προφανώς από κάποιον Τούρκο μπέη που μετακόμισε στην Τουρκία, για να στεγάσει την πολυμελή οικογένειά του. Η κατοικία αυτή βρισκόταν απέναντι από το κτίριο που στεγάζει σήμερα το υποκατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδος. Μετά τον θάνατο του Γεωργίου Τέτση και την αποχώρηση των Τούρκων το 1898, έπειτα από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, στο οίκημα αυτό στεγάσθηκε για κάποιο διάστημα το Α’ Γυμνάσιο Λαρίσης και αργότερα και άλλες υπηρεσίες, ενώ μεταπολεμικά, μετά την καταστροφή του κτιρίου από τις συμφορές της κατοχής, ο χώρος αυτός έμεινε ελεύθερος και χρησιμοποιείται σήμερα ως χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
