Εμπειρίες για απογοήτευση

Συγκρίνοντας την κατασκευή, ή μη, θεσσαλικών φραγμάτων με το ελβετικό G.D. που έχει ύψος σαν τον Πύργο του Αιφελ και βάρος μεγαλύτερο από την Πυραμίδα του Χέοπα

Από τον Κώστα Μεζάρη
Διαβάζοντας στο φύλλο της Δευτέρας 24-7-23 της «Ε» το άρθρο των Κ. Γκούμα και Τ. Μπαρμπούτη για τον ταμιευτήρα Σμοκόβου, αυθόρμητα προέκυψε η σκέψη της σύγκρισης της υπερεικοσαετούς πορείας υλοποίησης αυτού του έργου με την αντίστοιχη πορεία ενός παρεμφερούς έργου σε μία ευρωπαϊκή χώρα, στην Ελβετία.

Σε πρόσφατη επίσκεψή μου στη χώρα αυτή, με τη φροντίδα της κόρης μου που ζει εκεί, επισκεφθήκαμε το σημαντικότερο από ένα πολύπλοκο και σύνθετο σύμπλεγμα έργων με αντικείμενο την συγκέντρωση, μεταφορά και αξιοποίηση νερού για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό είναι το φράγμα Grande Dixence (G.D.)
Η Ελβετία είναι μία χώρα με επιφάνεια ίση με της Μακεδονίας και της Θράκης και το νότιο τμήμα της καλύπτεται από τις Άλπεις. Στο γαλλόφωνο καντόνι του Βαλαί (Wallis) κυριαρχούν οι Βερνικές Άλπεις που καταλήγουν νότια στην κοιλάδα του Ροδανού. Το προαναφερθέν σύμπλεγμα έργων βρίσκεται σε αυτό το ορεινό συγκρότημα, από υψόμετρο 2.400 μ. μέχρι το υψόμετρο 400 στην κοιλάδα, όπου η πόλη Sion (Sitten), στην οποία βρίσκεται το κέντρο διοίκησης του συμπλέγματος.
Στην ορεινή κοιλάδα Dix είχε κατασκευαστεί το χρονικό διάστημα 1930-35 σε υψόμετρο 2300 ένα φράγμα συγκέντρωσης νερού για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Το 1945 διαπίστωσαν ότι το έργο αυτό δεν ανταποκρινόταν πλέον στην αυξημένες μετά τον πόλεμο απαιτήσεις κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και αποφάσισαν να το αντικαταστήσουν με ένα μεγαλύτερο. Μέχρι το 1950 μελετήθηκαν το νέο φράγμα με την ονομασία G. D. (με το πρόθεμα Grande για την διαφοροποίησή του από το αρχικό φράγμα) και τα συνοδά έργα συγκέντρωσης, μεταφοράς και τροφοδότησης του ταμιευτήρα του φράγματος, καθώς και τα έργα μεταφοράς του νερού από τον ταμιευτήρα στα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.
Το φράγμα G.D. κατασκευάστηκε στα κατάντη του αρχικού, το οποίο καλύφθηκε από τα νερά του νέου ταμιευτήρα. Το φράγμα G.D. είναι το μεγαλύτερο φράγμα βαρύτητας από σκυρόδεμα στον κόσμο, με ύψος ίσο με τον Πύργο του Άιφελ και βάρος μεγαλύτερο από τη μεγάλη πυραμίδα του Χέοπα. Έχει ύψος 285 μ. (από τη στάθμη θεμελίωσης σε υψόμετρο 2.080 μ. μέχρι την στέψη στα 2.365 μ.), όγκο 6 εκατομμύρια κ.μ. και βάρος 15 εκατομμύρια τόνους, πλάτος θεμελίωσης 200 μ. και στέψη μήκους 700 μ. και πλάτους 15 μ. Το βάθος της κουρτίνας τσιμεντενέσεων για τη στεγάνωση των βράχων στα πρανή και στον πυθμένα είναι 200 μ. Στο σώμα του φράγματος και στα πρανή υπάρχουν κατακόρυφες και οριζόντιες στοές για τον έλεγχο μετακινήσεων και διαρροών μήκους 30 χλμ. Η ανάντη όψη του προς τον ταμιευτήρα είναι κατακόρυφο επίπεδο και η κατάντη έχει κλίσεις 80% και 30% κοντά στην στέψη. Δεν υπάρχει υπερχειλιστής και το νερό του ταμιευτήρα διοχετεύεται με αγωγούς στα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο ταμιευτήρας έχει χωρητικότητα 400 εκατομμύρια κ.μ. και στην μέγιστη στάθμη επιφάνεια 4 τετρ. χιλ. και βάθος 230 μ. Στον ταμιευτήρα δεν συγκεντρώνονται μόνον τα νερά της κοιλάδας Dix, στην οποία είναι κατασκευασμένο το φράγμα, αλλά και τα νερά από 35 παγετώνες και 75 πηγές μιας συνολικής επιφάνειας 420 τετρ. χιλ. Η συγκέντρωση του νερού στον ταμιευτήρα κατά 40% γίνεται με βαρύτητα και κατά 60% με ώθηση από χαμηλότερα σημεία επί μέρους συγκέντρωσης στην στάθμη 2.000 μ. και διοχέτευση σε κεντρικό αγωγό τροφοδοσίας του ταμιευτήρα σε υψόμετρο 2.400 μ., που έχει μήκος 25 χλμ. Για την επί μέρους συγκέντρωση έχουν κατασκευαστεί δύο τοξωτά φράγματα με τα αντίστοιχα αντλιοστάσια και υπάρχουν άλλα δύο αντλιοστάσια για την προώθηση των νερών στον κεντρικό αγωγό.
Στο σύμπλεγμα των έργων περιλαμβάνεται ένα ακόμη φράγμα με ταμιευτήρα 20 εκατ. κ.μ., από τον οποίο τροφοδοτείται ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 150 MW. Από τον ταμιευτήρα του G.D. τροφοδοτούνται άλλα τρία εργοστάσια αθροιστικά ισχύος 1.850 MW, ώστε η συνολική ισχύς των 2.000 MW να καλύπτει το ένα πέμπτο των αναγκών της χώρας. Το συνολικό μήκος των αγωγών μεταφοράς του νερού ανέρχεται σε 100 χλμ. και το δίκτυό τους είναι εξ ολοκλήρου υπόγειο. Από ολόκληρο το σύμπλεγμα ορατά στην επιφάνεια είναι μόνον τα φράγματα και οι ταμιευτήρες, τα υπόλοιπα έργα είναι υπόγεια.
Πρόκειται πραγματικά για ένα έργο φαραωνικών διαστάσεων σε μία χώρα, που όπως προαναφέρθηκε, έχει επιφάνεια ίση με το ένα τρίτο της Ελλάδος.
Και τώρα, μετά τα παραπάνω εντυπωσιακά, για τη σύγκριση με τα καθ’ ημάς:
Το φράγμα G.D. κατασκευάστηκε σε διάστημα 10 ετών, μεταξύ 1951 και 1961 (!), τρία χρόνια πριν την προθεσμία περάτωσης (!!). Κατασκευάστηκε υπό αντίξοες συνθήκες λόγω του καιρού, του εδάφους και του υψόμετρου, με πολύπλοκη διαδικασία μεταφοράς υλικών. Συμμετείχαν στην κατασκευή του συνολικά 3000 άτομα, μηχανικοί, γεωλόγοι, τοπογράφοι, εργάτες, και συνέβησαν (μόνον) δύο δυστυχήματα με τρεις νεκρούς. Μέχρι το 1965 είχαν κατασκευαστεί και τα συνοδευτικά έργα, τα δύο φράγματα και τα τέσσερα αντλιοστάσια για την τροφοδότηση του ταμιευτήρα από χαμηλότερες υψομετρικά στάθμες, οπότε το σύμπλεγμα τέθηκε σε πλήρη λειτουργία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Συνολικά χρειάστηκαν 20 χρόνια (1945-65, μαζί με τις μελέτες) για την υλοποίησή του, όσος ακριβώς χρόνος χρειάστηκε για την λειτουργία του φράγματος Σμοκόβου. Ενός έργου πολύ μικρότερης κλίμακας, σχεδόν ασήμαντης συγκριτικά με το σύμπλεγμα των έργων του G.D.
Εάν επιπλέον ληφθούν υπόψη οι αργόσυρτες διαδικασίες κατασκευής φραγμάτων στην Θεσσαλία (στα χαρτιά επί δεκαετίες εκείνων της Πύλης, του Νεοχωρίτη, στο Μουζάκι, εγκαταλειμμένο του Αγιονερίου, διαρκώς τελειώνει του Ληθαίου, κάτι ξεκινά στην Σκοπιά), καθώς και η αρνητική στάση του κράτους απέναντι σε κατασκευασμένα έργα (φράγμα Μεσοχώρας) και ημιτελή (φράγμα Συκιάς), προκύπτει εμφανώς η ανικανότητα και η αντίθεση της κατασκευής και λειτουργίας έργων ταμίευσης νερού στην περιοχή μας. Νερού το οποίο θα ήταν χρήσιμο τόσο για την άρδευση και την ύδρευση, πέραν της ηλεκτρικής ενέργειας που θα μπορούσε να παραχθεί.
Στην Ελβετία το νερό θεωρείται “λευκός χρυσός” και η αξιοποίησή του για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας φιλική στο περιβάλλον. Στην Ελλάδα και ειδικά στην Θεσσαλία, που το νερό σπανίζει, “λευκός χρυσός” θεωρείται το βαμβάκι, για το οποίο απαιτείται νερό, και η οποιαδήποτε αξιοποίηση των νερών με φράγματα και ταμιευτήρες αντιμετωπίζει τις αντιδράσεις των οικολογούντων, οι οποίοι τελούν υπό την προστασία του κράτους. Στην Ελβετία έχουν αντιληφθεί ότι το νερό των ταμιευτήρων αποτελεί τον μοναδικό μέσον αποθήκευσης ενέργειας, στην Ελλάδα η ενεργειακή πολιτική των εκάστοτε κυβερνώντων περιορίζεται στις ανεμογεννήτριες και στα φωτοβολταϊκά.