Με την ευκαιρία μιας επίσημης επίσκεψης στην Ιρλανδία, ζήτησα να επισκεφτώ αυτήν την προβληματική περιοχή με σκοπό να ενημερωθώ από πρώτο χέρι για τα προβλήματά της. Διαπίστωσα ότι είναι πράγματι προβληματική, αλλά πολύ λιγότερο από τις δικές μας ορεινές περιοχές. Δεν είναι ορεινή αυτή η περιοχή της Ιρλανδίας. Είναι μάλλον πεδινή και ελαφρώς λοφώδης. Το πρόβλημά της είναι η φύση του εδάφους, διότι το μητρικό πέτρωμα βρίσκεται σε πολύ μικρό βάθος και το χρήσιμο έδαφος έχει βάθος μόνο 10 – 15 εκ. Είναι γενικώς απρόσφορο για καλλιέργειες και προσφέρεται, κατά κύριο λόγο, στην προβατοτροφία. Πράγματι, λόγω των πολλών βροχών, αναπτύσσεται αρκετά πλούσια βλάστηση για βοσκή. Καμία σχέση με τις δικές μας ορεινές περιοχές.
Ήταν φυσικό λοιπόν να σκεφτώ τον «ομφαλό της γης», ο οποίος για κάθε άνθρωπο είναι η γενέτειρά του και που για μένα είναι τα εξόχως ορεινά Θεσσαλικά Άγραφα. Με επίκεντρο τα Θεσσαλικά και τα Ευρυτανικά Άγραφα και με επέκταση προς βοράν και προς νότον, ώστε να καλυφθεί όλος ο ορεινός κορμός της χώρας, ο προσωρινός τίτλος που προέκυψε για το ειδικό πρόγραμμα που πρότεινα ήταν: «Πρόγραμμα Ανάπτυξης της Ορεινής Ηπειρωτικής Ελλάδας».
Όταν έθεσα το θέμα σε υψηλά ισταμένους της Ε.Ο.Κ., παρατήρησαν ότι ένα αίτημα για τη χρηματοδότηση ειδικού αναπτυξιακού προγράμματος, δεν θα μπορούσε να εξεταστεί παρά μόνο μετά την ένταξη της χώρας στην Ε.Ο.Κ.
Δέχθηκαν όμως πρόθυμα να συνεργαστούν πριν από την ένταξη για τη διαμόρφωση και την προετοιμασία του προγράμματος, ώστε να είναι έτοιμο για υποβολή στα αρμόδια όργανα της Ε.Ο.Κ., μόλις η Ελλάδα θα γινόταν επίσημα μέλος της. Σκέφτηκα ότι, για να ευαισθητοποιηθούν αυτοί οι κοινοτικοί παράγοντες, ήταν χρήσιμο να επισκεφτούν, έστω και από ψηλά, τις ορεινές περιοχές. Το προσφορότερο μέσο γι’ αυτό ήταν, προφανώς, τα ελικόπτερα.
Πώς όμως να εξασφαλιστούν τα ελικόπτερα; Δεν έβλεπα άλλον φορέα που θα μπορούσε να τα διαθέσει παρά το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Υπουργός τότε αυτού του Υπουργείου ήταν ο αείμνηστος Ευάγγελος Αβέρωφ. Δεν είχα καμιά επαφή μαζί του. Ζήτησα τη συνδρομή ενός Ηπειρώτη συνεργάτη μου, του Γιάννη Νόλα. Κατά καλή σύμπτωση, ένας ξάδελφος του Γιάννη Νόλα ήταν ταξίαρχος, υπασπιστής του Αβέρωφ. Ο Γιάννης έφερε τον ταξίαρχο Νόλα στο γραφείο μου. Τον θυμάμαι σαν να τον βλέπω: μετρίου αναστήματος, με ευχάριστη φυσιογνωμία και προθυμότατος να βοηθήσει. Αμέσως μου έκλεισε συνάντηση με τον Υπουργό, τον οποίο επισκέφτηκα στο Πεντάγωνο. Ήταν γνωστή η ευαισθησία του Αβέρωφ για τον ορεινό χώρο και τους ορεινούς πληθυσμούς. Οι πάντες γνώριζαν ότι είχε μεταβάλει το Μέτσοβο σ’ ένα μοναδικό πρότυπο ανάπτυξης ορεινού χώρου. Όταν λοιπόν του ανέπτυξα τα σχέδιά μου για την ανάπτυξη του ορεινού χώρου της Ελλάδας, έδειξε έναν ενθουσιασμό μικρού παιδιού που με κατέπληξε. Κατέβασε από κάποιο ράφι μερικά βιβλία του και μου τα προσέφερε με αφιέρωση. Ένα από αυτά τα βιβλία αναφερόταν σε κάποιον Ηπειρώτη «Πρωτομάστορα». Γνωστή η ηπειρώτικη μαστορική παράδοση. Συγκροτούσαν παρέες κτιστάδων και γύριζαν στα ορεινά χωριά για να κτίσουν σπίτια και γεφύρια. Ήταν αριστοτέχνες της πέτρας. Στο βιβλίο αυτό ο Αβέρωφ έγραψε: «στον ΑΖ που είναι ορεινός πρωτομάστορας». Έδωσε αμέσως εντολή στον ταξίαρχο Νόλα να μεριμνήσει για τη διάθεση ελικοπτέρου.
Την πρώτη φορά χρησιμοποίησα ελικόπτερο για την ξενάγηση του διευθυντή Περιφερειακής Πολιτικής της Κομισιόν, του συμπαθέστατου Ιταλού Solima.
Παραθέριζε το καλοκαίρι του 1978 με την οικογένειά του σε κάποια παραλία της Κεντρικής Ελλάδας. Προσδιορίσαμε το σημείο προσγείωσης, όπου μας περίμενε με τη σύζυγό του και τις τρεις κόρες του. Κατεβήκαμε, τον αρπάξαμε και κατευθυνθήκαμε προς το Μέτσοβο. Διανυχτερεύσαμε εκεί και την επομένη τον παραδώσαμε στην οικογένειά του. Ο Solima ενθουσιάστηκε από την ομορφιά του τοπίου και από την υποδειγματική ανάπτυξη της περιοχής Μετσόβου. Έμαθε το γεγονός ο συμπατριώτης του γενικός διευθυντής Γεωργικών Διαρθρώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Pizzuti. Επεδίωξε συνάντηση μαζί μου κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στις Βρυξέλλες και μου τόνισε ότι ήταν δική του αρμοδιότητα το πρόγραμμα που είχα στο μυαλό μου. Ήταν ενθουσιώδης, αεικίνητος και δημιουργικός ο «Αλβανομάχος» Pizzuti (είχε μετάσχει στον ελληνοϊταλικό πόλεμο στην Αλβανία, με τραυματικές εμπειρίες). Σκέφτηκα ότι ήταν ο πιο κατάλληλος για την προώθηση της ιδέας. Τον προσκάλεσα λοιπόν να επισκεφτούμε μαζί την ορεινή Ελλάδα. Δέχτηκε ευχαρίστως και πήρε μαζί του τον αρμόδιο διευθυντή Craps και τον τμηματάρχη Scaly. Με σκοπό την καλύτερη στήριξη του προγράμματος, κάλεσα και τον, επίσης Ιταλό, γενικό διευθυντή της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου Υπουργών, Fricchione. Δέχτηκε και εκείνος με μεγάλη χαρά και πήρε μαζί του τον αρμόδιο διευθυντή Tracy και κάποιον άλλον. Έξι προσκεκλημένοι κι εγώ με τους συνεργάτες μου χρειαζόμασταν δύο μεγάλα ελικόπτερα. Ο Αβέρωφ μάς τα διέθεσε χωρίς δισταγμό και πραγματοποιήσαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα περιοδεία. Κατευθυνθήκαμε πρώτα στην Ολυμπία όπου τους ξεναγήσαμε στις αρχαιότητες. Με την ευκαιρία, τους κατατόπισα πάνω σ’ ένα σημαντικό πρόγραμμα βελτίωσης των αρδευτικών έργων των πεδιάδων Αλφειού και Πηνειού Ηλείας με χρηματοδότηση της Ε.Ο.Κ. στο πλαίσιο της Συμφωνίας Σύνδεσης. Ήταν μια πρώτη κρούση για τη συνέχιση της χρηματοδότησης στο πλαίσιο της Συνθήκης Ένταξης. Αφήνοντας την Ολυμπία, πετάξαμε πάνω από την ορεινή Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και προσγειωθήκαμε κοντά στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Λίμνης Πλαστήρα. Τοπικοί παράγοντες μάς φιλοξένησαν με ψητά αρνιά και τοπικό κρασί. Στη συνέχεια, κατευθυνθήκαμε προς το Μέτσοβο. Όταν πετούσαμε πάνω από το χωριό της καταγωγής μου (Καστανιά Αγράφων), οι φιλοξενούμενοι ευρωκράτες ξέσπασαν αυθόρμητα σε ζωηρά χειροκροτήματα. Στο Μέτσοβο μάς περίμενε ο δήμαρχος και μετέπειτα ευρωβουλευτής Γιάννης Αβέρωφ, ανιψιός του Ευάγγελου με την Ελβετίδα σύζυγό του. Μας ξενάγησαν στα τυροκομεία, οινοποιεία, αμπελώνες, στις τουριστικές και άλλες εγκαταστάσεις που είχε δημιουργήσει ο ανήσυχος και δημιουργικός Ευάγγελος Αβέρωφ. Στη συνέχεια, ο Δήμαρχος μάς προσέφερε ένα υπέροχο γεύμα με πίτες και κρασί «Κατώγι». Οι επισκέπτες μου εντυπωσιάστηκαν από την άγρια ομορφιά της ορεινής Ελλάδας πάνω από την οποία πέταξαν και περισσότερο από όσα είδαν στο Μέτσοβο σαν μοναδικό πρότυπο ανάπτυξης ορεινού χώρου.
Οι επισκέψεις αυτές επηρέασαν αποφασιστικά την αποδοχή του προγράμματος από την Ε.Ο.Κ. και την επιτάχυνση των διαδικασιών για τη θέσπιση του σχετικού κανονισμού. Οι διαδικασίες αυτές είναι χρονοβόρες, προπαντός όταν ο υπό προώθηση κανονισμός συνεπάγεται δαπάνες σε βάρος του κοινοτικού προϋπολογισμού. Απαιτείται η συναίνεση συναρμοδίων υπηρεσιών μέχρι να γίνει εισήγηση στην ολομέλεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και, αφού εκείνη εγκρίνει, χρειάζεται να συμφωνήσουν όλα τα κράτη-μέλη (αρχή της ομοφωνίας).
Συνεχίστηκαν κατόπιν στις Βρυξέλλες οι επαφές και συνεργασίες με τα ανωτέρω και άλλα στελέχη της Ε.Ο.Κ. Δεδομένου, όμως, ότι δεν ήμασταν ακόμη πλήρες μέλος, οι συνεργασίες αυτές είχαν ανεπίσημο χαρακτήρα. Πραγματοποιήθηκαν στο περιθώριο των επισήμων συνεργασιών, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την ένταξή μας. Παράλληλα, ορίστηκε ομάδα εργασίας με υπουργική απόφαση για την οριστικοποίηση του προγράμματος. Στον γράφοντα ανατέθηκε ο συντονισμός του όλου έργου προετοιμασίας και υποστήριξης στις κοινοτικές υπηρεσίες.
Έτσι, το πρόγραμμα υποβλήθηκε επίσημα τον Μάιο του 1981 και εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 1982 με τον κανονισμό 1975/82, σε χρόνο ρεκόρ για τα κοινοτικά δεδομένα. Κάλυψε ολόκληρο τον ορεινό κορμό της χώρας από τα βόρεια σύνορα μέχρι το Ταίναρο. Η αρχική κοινοτική συμμετοχή υπό τη μορφή δωρεάν βοήθειας ορίστηκε σε 200 εκατ. ECU.
Οι κυριότερες δραστηριότητες που κάλυπτε το πρόγραμμα είναι οι εξής:
- Εξηλεκτρισμός και ύδρευση αγροτικών κοινοτήτων και γεωργικών εκμεταλλεύσεων.
- Αγροτική και δασική οδοποιία.
- Άρδευση και αντιδιαβρωτική προστασία των επικλινών εδαφών.
- Κατασκευή και εξοπλισμός κέντρων γεωργικής εκπαίδευσης.
- Έργα ανάπτυξης δασών, δασική οδοποιία, διευθέτηση χειμάρρων, προστασία κατά της πυρκαγιάς.
Ορισμένες από αυτές τις δραστηριότητες επεκτάθηκαν αργότερα και στις υπόλοιπες ορεινές και προβληματικές περιοχές της χώρας με αύξηση της κοινοτικής συμμετοχής κατά 45 εκατ. ECU, που, έτσι, έφτασε τα 245 εκατ. ECU.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διάρθρωση των Μ.Ο.Π. επηρεάστηκε σημαντικά από το πρώτο αυτό αναπτυξιακό πρόγραμμα που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα με κοινοτική χρηματοδότηση. Ακολούθησε ο πακτωλός των πακέτων Ντελόρ, ως συνέπεια της αρχής της «οικονομικής και κοινωνικής συνοχής» που διατυπώθηκε σαφέστατα στην «Ενιαία Πράξη», η οποία τροποποίησε τη Συνθήκη της Ρώμης.
Γράφει ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος
* Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ.
Στο επόμενο (τελευταίο) άρθρο: Σκέψεις γύρω από το παρόν και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
