Το βασικό επιχείρημα όσων υποστηρίζουν πως η συγχώνευση δεν πρέπει να προχωρήσει, είναι ότι τα ΤΕΙ παρέχουν διαφορετικού τύπου εκπαίδευση από ότι τα Πανεπιστήμια. Οι διαπρύσιοι υποστηρικτές αυτής της άποψης διατείνονται πως με το τέλος των ΤΕΙ θα έρθει και το τέλος της τεχνολογικής εκπαίδευσης στη χώρα μας.Επειδή αυτές τις ημέρες οι μαθητές που συμμετείχαν στις Πανελλαδικές εξετάσεις συμπληρώνουν το μηχανογραφικό τους δελτίο, είναι νομίζω χρήσιμο να περιγράψουμε την πορεία της τεχνικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα,παραθέτοντας στην αρχή κάποια ιστορικά στοιχείακαιδιερευνώντας στη συνέχεια το είδος της εκπαίδευσης που παρέχουν τα ΤΕΙ σήμερα.
Τα θεμέλια της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα
H πρώτη απόπειρα δημιουργίας τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, σημειώθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1828, με την ίδρυση στην Αίγινα του Εθνικού Οικοτροφείου, το οποίο είχε αντικείμενο μάθησης την οικοδομική τέχνη. Το 1829 ιδρύεται στην Τίρυνθα Αργολίδαςτο πρώτο σχολείο γεωργικού προσανατολισμού, το Πρότυπο Αγροκήπιο, που παρέχει στους μαθητές του γνώσεις πρακτικής γεωπονικής. Το 1836 εμφανίζεται το Σχολείο Τεχνών Μέσης Στάθμης, το οποίο υπήρξε πρόδρομος του Πολυτεχνείου Αθηνών.Το 1901 ιδρύεται η Γεωργική Σχολή Λαρίσης που το 1920 μετονομάστηκε σε Μέση Αβερώφεια Γεωργική Σχολή. Το 1903 δημιουργείται η Μέση Εμπορική Σχολή Αθηνών και το 1904 ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη η Αμερικάνικη Γεωργική Σχολή. Το 1910 ιδρύεται στην Αθήνα η Σεβαστοπούλειος Εργατική Σχολή, η οποία εκπαίδευε τους μαθητές που δεχόταν σε ξυλουργικές και μηχανουργικές εργασίες.
Με το νόμο 388/1914 ιδρύθηκε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ταυτόχρονα 5 Τεχνικά Σχολεία Μέσης βαθμίδας: το Σχολείο Εργοδηγών και το Σχολείο Γεωμετρών, τα οποία υπάγονται στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, το Σχολείο Εργοδηγών Μηχανουργών και το Σχολείο Χημικής και Μεταλλευτικής Βιομηχανίας, τα οποία υπάγονται στη Σχολή των Μηχανολόγων, και το Σχολείο Τηλεγραφητών που υπάγεται στη Σχολή Ηλεκτρολόγων και Τηλεγραφομηχανικών.
Το 1924 ιδρύθηκε η Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και το 1927 η Σχολή Επισκεπτριών Αδελφών Νοσοκόμων. Το 1925 η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση αποκτά συνταγματικά την αυτονομία της. Την ίδια χρονιά, ιδρύεται η Δημόσια Ναυτική Σχολή Πειραιώς και την επόμενη η Σιβιτανίδειος Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων. Το 1931 γίνεται απόπειρα για τη συστηματική και συνολική θεώρηση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, η οποία διαβαθμίζεται σε κατωτέρα, μέση και ανωτέρα.Ακολούθησε πλήθος διατάξεων που πρόσθεσε καινούργιες Σχολές Μέσης βαθμίδας. Η διάρκεια φοίτησης από τριετής έγινε τετραετής.
Το 1934 ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη η τεχνική σχολή «Ευκλείδης» και το 1935 στην Αθήνα η τεχνική και επαγγελματική σχολή «Ήφαιστος».Οι δύο σχολές θα γράψουν τη δική τους ξεχωριστή ιστορία στο χώρο της τεχνικής εκπαίδευσης.
Οι Σχολές Υπομηχανικών
Με το νόμο 375/1941 ιδρύονται η «Σχολή Πολιτικών Υπομηχανικών» και η «Σχολή Ηλεκτρομηχανουργών Υπομηχανικών», οι οποίες υπάγονται στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανολόγων – Ηλεκτρολόγων αντίστοιχα. Λόγω της υπαγωγής τους στις σχολές του Πολυτεχνείου, είχε τότε επικρατήσει η ονομασία «μικρό πολυτεχνείο» για αυτές τις Σχολές. Το status των Σχολών και των αποφοίτων τους διαρκώς ανεβαίνει και τη δεκαετία 1950 οι Σχολές Υπομηχανικών διεκδικούν τη μετάβαση τους από τη μέση στην ανώτερη βαθμίδα εκπαίδευσης.Όμως, το καθηγητικό κατεστημένο του ΕΜΠ και οι συντεχνίες του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ) αντιδρούν και τελικά αποτρέπουν την ένταξη των Σχολών Υπομηχανικών στην Ανώτερη Εκπαίδευση.
Οι σπουδαστές των Σχολών Υπομηχανικών θα διεκδικήσουν επαγγελματικά δικαιώματα με μια σειρά από πορείες και κινητοποιήσεις. Η πιο αξιομνημόνευτη από αυτές ήταν η περίπτωση των σπουδαστών της Σχολής Υπομηχανικών Θεσσαλονίκης, οι οποίοι ξεκίνησαν μέσα στο καταχείμωνο από την πόλη τους και μετά από 25 ημέρεςέφτασαν πεζοί στο Σκαραμαγκά! Η επίσημη πολιτεία έστειλε τη Χωροφυλακή να τους εμποδίσει και να μην τους επιτρέψει να εισέλθουν στην Αθήνα. Τότε οι κατάκοποι και εξασθενημένοι σπουδαστές, για να αποφύγουν τη σύλληψη, μπήκαν στην παγωμένη θάλασσα και πολλοί από αυτούς κατέληξαν στο νοσοκομείο.
Τα Κέντρα Ανωτέρας Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης
Το 1966, οι δύο Σχολές Αθηνών και Θεσσαλονίκης γίνονται Ανώτερες με τα αρχικά: Α.Σ.Υ.Α. και Α.Σ.Υ.Θ. Στην τελευταία τους φάση οι Σχολές Υπομηχανικών ονομάσθηκαν Ανώτερες Σχολές Υπομηχανικών (ΑΣΥΠ). Με το νόμο 652/1970 ιδρύθηκαν τα Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕ), τα οποία έμοιαζαν στη δομή τους με τα Αμερικάνικου τύπου Κολλέγια. Τα ΚΑΤΕ σε σύγκριση με τις ΑΣΥΠ είχαν μικρότερη διάρκεια σπουδών, πλην όμως οι απόφοιτοι τους ελάμβαναν τον τίτλο του Μηχανικού. Τα ΚΑΤΕ λειτούργησαν από το 1974 ως το 1977. Με το νόμο 576/1977 «περί οργανώσεως και διοικήσεως της Μέσης και Ανωτέρας Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως», τα ΚΑΤΕ καταργήθηκαν και στη θέση τους ιδρύθηκαν τα Κέντρα Ανωτέρας Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕΕ).
Θα πρέπει να σημειωθεί πως από ένα σημείο και πέρα, την τεχνολογική εκπαίδευση συμπληρώνουν το Τεχνικό Επαγγελματικό Λύκειο, που προήλθε από τη συνένωση του Τεχνικού Λυκείου και του Επαγγελματικού Λυκείου (Ν. 576/1977), και οι σχολές μαθητείας του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ). Οι παραπάνω δομές ανήκουν στη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση.
Η πορεία των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων τις τρεις τελευταίες δεκαετίες
Με το νόμο 1404/1983 ιδρύονται τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ), τα οποία θεωρούνται μετεξελιγμένη μορφή των ΚΑΤΕΕ. Τα ΤΕΙ δεν ανήκουν στην Ανωτέρα Εκπαίδευση και είναι ενταγμένα στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση μαζί με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ). Η αποστολή τους σύμφωνα με τον ιδρυτικό τους νόμο είναι: «Να παρέχουν θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση, επαρκή για την εφαρμογή επιστημονικών, τεχνολογικών, καλλιτεχνικών ή άλλων γνώσεων και δεξιοτήτων στο επάγγελμα.»
Τα πρώτα χρόνια λειτουργία τους, τα ΤΕΙ ήταν στελεχωμένα με καθηγητές που διακρίνονταν για τις πρακτικές γνώσεις και δεξιότητες που διέθεταν, και ήταν οι ίδιοι απόφοιτοι των ΚΑΤΕΕ ή κρατικών και ιδιωτικών τεχνικών σχολών. Οι εισακτέοι στα ΤΕΙ ήταν προσανατολισμένοι στην απόκτηση πρακτικών δεξιοτήτων που θα τους βοηθήσουν στο μετέπειτα επάγγελμα τους. Η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει σταδιακά από τα μέσα της δεκαετίας 1990 και αλλάζει δραματικά μετά την ψήφιση του νόμου 2916/2001. Με το νόμο αυτό, τα ΤΕΙ θεωρούνται ως παράλληλος τομέας της Ανώτατης Εκπαίδευσης μαζί με τα Πανεπιστήμια, υποτίθεται όμως ότι διατηρούν τον τεχνολογικό τους χαρακτήρα.
Μία από τις μεταρρυθμίσεις που φέρνει ο νόμος 2916 είναι η απαίτηση για την κατοχή διδακτορικού διπλώματος για εκλογή σε θέση Επίκουρου Καθηγητή και άνω. Αυτό οδηγεί πολλούς προσοντούχους επιστήμονες και ερευνητές να καταλάβουν θέση καθηγητή στα ΤΕΙ για καθαρά βιοποριστικούς λόγους. Τα νέα μέλη διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) των ΤΕΙ είναι ποιοτικά όμοια με αυτά των Πανεπιστημίων. Η αλλαγή στη σύνθεση του προσωπικού των ΤΕΙ έχει ως αποτέλεσμα μια σειρά από σημαντικές αλλαγές. Πρώτον, ο τρόπος διδασκαλίας αλλάζει, επειδή η εκπαιδευτική κουλτούρα των νέων μελών ΔΕΠ προτάσσει τη θεωρητική κατάρτιση και θέτει το εργαστηριακό μέρος των μαθημάτων σε δεύτερη μοίρα. Δεύτερον, τα Προγράμματα Σπουδών τροποποιούνται και αναμορφώνονται ώστε να συμπεριλάβουν πιο σύγχρονα γνωστικά αντικείμενα που απαντώνται και στα Πανεπιστήμια. Τρίτον, για πρώτη φορά στην ιστορία των ΤΕΙ παράγεται έρευνα και τα ΤΕΙ αρχίζουν δειλά-δειλά να εμφανίζονται στις παγκόσμιες λίστες κατάταξης. Τέταρτον, τα ΤΕΙ έχουν τη δυνατότητα διοργάνωσης αυτόνομων Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Δυστυχώς, η άνοδος της ποιότητας του εκπαιδευτικού προσωπικού δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αναβάθμιση της ποιότητας των εισακτέων. Ο αριθμός των εισακτέων αυξάνει, ενώ οι βάσεις εισαγωγής πέφτουν. Ταυτόχρονα, παρατηρείται αύξηση του αριθμού των Τμημάτων ΤΕΙ ανά την Επικράτεια, ορισμέναεκ των οποίων θεραπεύουν γνωστικά αντικείμενα αμφίβολης χρησιμότητας, χωρίς αναγνωρισμένα επαγγελματικά δικαιώματα, γεγονός που οδηγεί μοιραία στην απαξίωση τους.
Η έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την εκπαίδευση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου καθώς αναφέρει: «ο τομέας των ΤΕΙ προσφέρει ολοένα και περισσότερο ακαδημαϊκά προγράμματα που έχουν εντυπωσιακές ομοιότητες με ακαδημαϊκά προγράμματα παρόμοιας ονομασίας στον πανεπιστημιακό τομέα. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα σημαντικό πρόβλημα ως προς τη στρέβλωση της αποστολής των ΤΕΙ, τα οποία τείνουν να υιοθετήσουν το ακαδημαϊκό προφίλ του πανεπιστημιακού τομέα. Ο κίνδυνος για την Ελλάδα είναι πως τα ΤΕΙ μπορούν να απομακρυνθούν ακόμα περισσότερο από την βασική τους αποστολή που είναι να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της χώρας για εξειδικευμένους τεχνολόγους.»
Στην ίδια μελέτη, η ειδική επιτροπή του ΟΟΣΑ προτείνει: «Επαναδιατύπωση του ρόλου των ΤΕΙ ώστε να ενισχυθεί η ευθυγράμμιση με την Στρατηγική Διά Βίου Μάθησης.Παύση τοποθέτησης φοιτητών σε οποιοδήποτε ΤΕΙ ή ακαδημαϊκό πρόγραμμα το οποίο αναπαράγει ένα παρόμοιο πανεπιστημιακό πρόγραμμα.Έμφαση των ΤΕΙ στην παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων βραχείας διάρκειας, που να καλύπτουν τις τοπικές ανάγκες των εργοδοτών και της αγοράς εργασίας.» Η τελευταία παρατήρηση κάνει ευθεία αναφορά στην οργάνωση διετών προγραμμάτων σπουδών.
Η τεχνολογική εκπαίδευση σήμερα
Ερχόμαστε τώρα στο ερώτημα που τέθηκε στην αρχή του άρθρου: παρέχουν σήμερα τα ΤΕΙ τεχνολογική εκπαίδευση; Η απάντηση, στην καλύτερη της εκδοχή, είναι πως τα ΤΕΙ δεν παρέχουν αμιγώς τεχνολογική εκπαίδευση. Και για να το διανθίσω και να το στηρίξω καλύτερα έχω να πω πως:
Η τεχνολογική εκπαίδευση δεν χρειάζεται σπουδαστές που να χειρίζονται με άνεση τη μιγαδική ανάλυση και τις διαφορικές εξισώσεις, αλλά το κατσαβίδι και το γαλλικό κλειδί. Η τεχνολογική εκπαίδευση δεν χρειάζεται εισηγητές με διδακτορικά και δαψιλές ερευνητικό έργο. Η τεχνολογική εκπαίδευση δεν έχει ανάγκη από τετραετή προγράμματα σπουδώνβαρυφορτωμένα με θεωρητικά μαθήματα. Και βεβαίως, η τεχνολογική εκπαίδευση δεν στηρίζεται και δεν εξαρτάται από την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών και τη διεξαγωγή ερευνητικών προγραμμάτων.
Αν συνδυάσουμε τα παραπάνω με την υποχρηματοδότηση, την έλλειψη προσωπικού και το μειωμένο ενδιαφέρον που υπάρχει από πλευράς φοιτητών για τα Τμήματα των ΤΕΙ και εν συνεχεία, για τις ίδιες τους τις σπουδές, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα ΤΕΙ δεν μπορούν να συνεχίσουν να υφίστανται στη σημερινή τους μορφή.
Επιμύθιο και προτάσεις
Διηγήθηκα το μύθο της τεχνολογικής εκπαίδευσης και, ως γνωστόν, κάθε μύθος έχει το επιμύθιο του. Ποια είναι λοιπόν η κατακλείδα που πρέπει να κρατήσουμε από την παραπάνω ανάλυση;Το συμπέρασμα, κατά τη γνώμη μου, είναι πως η διατήρηση των ΤΕΙ ως δομή οδηγεί την τεχνολογική εκπαίδευση σε μαρασμό.
Τη λύση στο πρόβλημα τη δίνει η συνένωση, η οποία στην πράξη θα υλοποιηθεί με την κατάργηση των Τμημάτων των ΤΕΙ και την απορρόφηση των μελών ΔΕΠ σε νέα Πανεπιστημιακά Τμήματα. Η συνένωση,ως μεταρρύθμιση, συνοδεύεται από την ίδρυση μιας νέας εκπαιδευτικής δομής: τα Κέντρα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΚΕΕ).Τα ΚΕΕ θα λειτουργήσουν ως διετείς δομές φοίτησης υπό την αιγίδα των Τμημάτων του Πανεπιστημίου. Αυτό, μας θυμίζει λίγο την ιστορία του «μικρού πολυτεχνείου». Τα ΚΕΕ, αν μελετηθούν προσεκτικά και στελεχωθούν σωστά, έχουν όλες τις προϋποθέσεις να παρέχουν τεχνολογική εκπαίδευση πρώτης γραμμής. Τα ΚΕΕ θα δώσουν διέξοδο στους μαθητές των ΕΠΑΛ και σε όσους άλλους απόφοιτους του Λυκείου δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να επιλέξουν το δρόμο του Πανεπιστήμιου. Αυτό είναι θεμιτό, επειδή η αγορά εργασίας δεν έχει ανάγκη μόνο από επιστήμονες, αλλά και από πτυχιούχους που διαθέτουν καθαρά τεχνικές δεξιότητες. Και βεβαίως, ποιος γονιός θέλει να χρηματοδοτεί τα παιδιά του στις σπουδές τους για μεγαλύτερο διάστημα από ότι πραγματικά χρειάζεται;
Τα όσα αναφέρω δεν είναι σενάρια και εικοτολογίες, αλλά προσωπικές εμπειρίες και βιώματα που απέκτησα κατά τα 21 χρόνια ανελλιπούς διδασκαλίας και παρουσίας μου στο συγκεκριμένο κλάδο εκπαίδευσης τον οποίο τιμώ και υπηρετώ μέχρι και σήμερα. Η τεχνολογική εκπαίδευση συρρικνώνεται, ενώ η πανεπιστημιακή εκπαίδευση διογκούται. Ένας βασικός συνεκτικός κρίκος στην αλυσίδα της εκπαίδευσης, τα ΤΕΙ, είναι έτοιμος να σπάσει. Ως εχέφρων άνθρωπος και υπεύθυνος πολίτης, θεωρώ πως δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε άλλο. Αν θέλουμε πραγματική τεχνολογική εκπαίδευση στη χώρα μας, πρέπει να ξεκινήσουμε τη μεταρρύθμιση τώρα,καταργώντας τα ΤΕΙ.Την επόμενη ημέρα θα προκύψει αδήριτη η ανάγκηγια να δημιουργήσουμε κάτι καινούργιο, κάτι ωφέλιμο, κάτι που θα προσιδιάζει στη μορφή της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης που υπάρχει αυτή τη στιγμή σεπιο τεχνολογικά προηγμένες χώρες.
Του Δρ. Σπυρίδωνα Ι. Λουτρίδη
Ο Δρ. Σπυρίδων Ι. Λουτρίδης είναι Πρόεδρος του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών ΤΕ του ΤΕΙ Θεσσαλίας
Βιβλιογραφία
Κύριες βιβλιογραφικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στη συγγραφή του άρθρου:
«Ανασκόπηση της τεχνολογικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα», άρθρο του Κωνσταντίνου Κολιόπουλου.
«Οι ρίζες και το οδοιπορικό της τεχνολογικής εκπαίδευσης», άρθρο του Γιάννη Μπαϊκούση, περιοδικό eΔοκος, Αθήνα 2014.
«Η Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση στην Ελλάδα», μελέτη του Παλαιολόγου Δούρου, 2017.
«Καλύτερες Επιδόσεις και Επιτυχείς Μεταρρυθμίσεις στην Εκπαίδευση – Προτάσεις για την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα», ΟΟΣΑ 2011.
