συνάντησαν την μοναδική αντίσταση από τον Ελληνικό Στρατό, ο οποίος υπάκουε στην κυβέρνηση των Αθηνών. Στον χώρο αυτόν στήθηκε το 1930 μνημείο από τον Δήμο Λαρίσης επί δημαρχίας Μιχαήλ Σάπκα, για τους πεσόντες Έλληνες στρατιωτικούς του 1/38 Ευζωνικού Συντάγματος στην πολεμική αυτή σύγκρουση. Στο μνημείο, μια μαρμάρινη στήλη με ονόματα πεσόντων, ανάγλυφα σκαλισμένα, αναφέρονται τέσσερα μόνο ονόματα των Λαρισαίων πεσόντων: Ζήσιμος Δημ. Ταγματάρχης Πεζικού, Παλαιοδημόπουλος Επαμ. Λοχίας, Τσακανίκας Λοχίας και Κάκαβος Φώτης Στρατιώτης. Μία επιγραφή αναφέρει με κεφαλαία γράμματα: «ΕΙΣ ΕΝΔΕΙΞΙΝ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΑΣ ΤΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ Ο ΔΗΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΕΣΤΗΣΕ ΤΟΔΕ» και ημερομηνία 30 Μαΐου 1917. Εδώ και μερικά χρόνια το μνημείο έχει μεταφερθεί έξω από το κλειστό γυμναστήριο της οδού Καρδίτσης για να διευκολυνθεί η πρόσφατη διαπλάτυνση του δρόμου. Στη νέα του θέση αναδείχθηκε όπως του έπρεπε, γιατί στην παλιά για διάφορους λόγους ήταν παραμελημένο. Λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της πολεμικής αυτής σύγκρουσης, καθώς οι ταραγμένοι καιροί εκείνης της εποχής μάλλον επέβαλαν να ξεχαστεί, ενώ ένα μυστήριο καλύπτει ακόμα τους «υπερασπιστές της σημαίας», αλλά και την τύχη της σημαίας που ακόμα αγνοείται!
Είναι η σημαία του 1/38 Συντάγματος των Ευζώνων το οποίο είχε ως έδρα την Καρδίτσα [2], και με τον τότε Διοικητή του αντισυνταγματάρχη Αθανάσιο Φράγκου έδωσε τέτοιες ημέρες τη μάχη της τιμής μέσα στα στάχια του Μεζούρλου.
Ας δούμε όμως τα γεγονότα από την αρχή. Έπειτα από την επίσκεψη του Γάλλου πρωθυπουργού Α. Ριμπώ στο Λονδίνο και την τριήμερη διάσκεψη των Αγγλο-Γάλλων (30 Απριλίου έως 4 Μαΐου 1917), η εφαρμογή της γαλλικής πολιτικής επί του ελληνικού ζητήματος εξασφάλισε την «χλιαρή» συγκατάθεση των Άγγλων και έτσι οι εξελίξεις άρχισαν να επιταχύνονται [3]. Η Γαλλική αποστολή είχε ως σκοπό να εξασφαλίσει την Αγγλική συγκατάθεση για ελευθερία κινήσεων στην Ελλάδα. Στην συνάντηση αυτή αποφασίστηκε να σταλεί ως ύπατος αρμοστής της Entente στην Ελλάδα ο Γάλλος γερουσιαστής Charles Jonnart, με εν λευκώ εξουσιοδότηση για να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια θα χρειαζόταν ώστε να εκθρονιστεί ο φερόμενος ως ουδετερόφιλος Βασιλιάς Κωνσταντίνος και να ενοποιηθεί το Ελληνικό κράτος υπό την φιλοανταντική κυβέρνηση του Βενιζέλου. Η στάση του Βασιλιά Κωνσταντίνου ουσιαστικώς ήταν μιας ευμενής ουδετερότητα υπέρ της Γερμανίας. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Κωνσταντίνος είχε κάνει τις στρατιωτικές του σπουδές στη Γερμανία, είχε νυμφευθεί την αδερφή του Κάιζερ, Σοφία και ήταν φανατικός θαυμαστής της πρωσικής πειθαρχίας και ισχύος [4].
Η απόφαση αυτή είχε κυοφορηθεί στους κόλπους της Entente επί ένα χρόνο τουλάχιστον, αλλά συνεχώς αναβαλλόταν καθώς η διφορούμενη συμπεριφορά του Βασιλιά έδινε ελπίδες ότι τελικώς θα συμβιβαζόταν. Όμως σημαντικές εξελίξεις επιτάχυναν τη τελική λήψη της αποφάσεως. Πρώτο σημαντικό γεγονός ήταν η κατάρρευση του Τσάρου Νικόλαου, ο οποίος υπήρξε θερμός υπερασπιστής του Ελληνικού Θρόνου. Το δεύτερο γεγονός είχε να κάνει με την απόφαση των Βρετανών να μειώσουν τα στρατεύματα τους στο Μακεδονικό μέτωπο. Επίσης σημαντικός παράγοντας στην απόφαση ήταν και η «μάχη της σοδειάς». Σε περίπτωση που θεριζόταν η σοδειά του κάμπου της Θεσσαλίας , το κράτος των Αθηνών θα αποκτούσε τρόφιμα και θα μειώνονταν οι επιπτώσεις του ναυτικού «συμμαχικού» αποκλεισμού στον πληθυσμό. Στην συνάντηση αυτή εκτός από την έγκριση για την αποστολή του Jonnart στην Αθήνα αποφασίστηκε μεταξύ των άλλων και η κατάληψη της Θεσσαλίας από τον Γαλλικό στρατό.
Ο Γάλλος στρατηγός Sarrail, διοικητής των Συμμαχικών στρατευμάτων στο Μακεδονικό μέτωπο, είχε ήδη προετοιμάσει τις δυνάμεις του στην Κατερίνη για την κατάληψη της Θεσσαλίας. Στις 25 Μαΐου είχε ολοκληρωθεί η συγκέντρωση των στρατευμάτων που αποτελούνταν πάνω από 20.000 άνδρες οι οποίο είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του Γάλλου στρατηγού Venel. Απέναντι στην στρατιά αυτή, οι Ελληνικές δυνάμεις περιορίζονταν σε 200 αξιωματικούς και 600 άνδρες της Ιης μεραρχίας που βρισκόταν στην Λάρισα υπό τις διαταγές του Έλληνα στρατηγού Ανδρέα Μπαΐρα. Ο τελευταίος είχε πληροφορίες για τις Γαλλικές ετοιμασίες και είχε ζητήσει αγωνιωδώς οδηγίες από την Αθήνα για το αν έπρεπε να αντισταθεί ή όχι. Η Ελληνική κυβέρνηση, η οποία βρισκόταν ήδη υπό την πίεση του Jonnar ο ποίος είχε φτάσει στην Αθήνα στις 27 Μαΐου, ήλπιζε πως αν συμμορφωνόταν θα κέρδιζε λίγο ακόμη χρόνο. Έτσι έδωσε οδηγία στον Μπαΐρα να μην αντισταθεί. Η προέλαση της Γαλλικής στρατιάς ξεκίνησε το πρωινό της 28ης Μαΐου χωρίς φυσικά να συναντήσει καμία αντίσταση. Στις 29 Μαΐου οι Γάλλοι είχαν καταλάβει την Ελασσόνα και το πρωί της 30ης Μαΐου ξεκίνησαν για την κατάληψη της Λάρισας. Ο στρατηγός Μπαΐρας μετέβη για να προϋπαντήσει τον Γάλλο στρατηγό Venel τον οποίο συνάντησε στην είσοδο της πόλεως. Στην συνάντηση τους ο Έλληνας στρατηγός γνωστοποίησε στον Γάλλο ομόλογο του τις διαταγές της κυβερνήσεως του και έθεσε τις δυνάμεις του στην διάθεση του. Ο Venel όμως δεν φάνηκε να συμμερίζεται την ιπποτική συμπεριφορά του Μπαΐρα. Του απάντησε ότι τον συλλαμβάνει αμέσως μαζί με τους αξιωματικούς του επιτελείου του, ενώ απείλησε ότι θα βομβάρδιζε την Λάρισα αν έπεφτε έστω ένας πυροβολισμός. Αργότερα ο Μπαΐρας εξορίστηκε από τον Zonnart στην Κορσική μαζί με τους υπόλοιπους πολιτικούς αντιπάλους του Βενιζέλου.
Την ίδια εχθρική διάθεση έδειξαν οι Γαλλικές μονάδες και έναντι των Ελληνικών μονάδων, καθώς όπου έβρισκαν Έλληνες στρατιώτες τους αφόπλιζαν και τους συνελάμβαναν. Το σκηνικό άλλαξε όμως όταν Γαλλικά στρατεύματα έφτασαν στους κοιτώνες του 1/38 συντάγματος Ευζώνων που βρισκόταν υπό τις διαταγές του Αθανασίου Φράγκου. Οι Γάλλοι ζήτησαν εκτός από τα όπλα των Ελλήνων, τα ξίφη των αξιωματικών. Τις αξιώσεις αυτές ο Φράγκου τις θεώρησε απαράδεκτες και αρνήθηκε να συμμορφωθεί, καθώς σύμφωνα με τα στρατιωτικά ήθη της εποχής οι αξιωματικοί σε αντίστοιχες περιπτώσεις διατηρούσαν τα ξίφη τους. Ακολούθησε αναταραχή στην περιοχή και όλοι οι άνδρες του συντάγματος ακολουθούμενοι από 100 ακόμη οπλίτες της υπόλοιπης μεραρχίας προσπάθησαν να διαφύγουν ένοπλοι με την σημαία τους προς την Λαμία για να αποφύγουν τον εξευτελισμό.
Η φυγή τους έγινε αντιληπτή από τους Γάλλους και ο Venel έστειλε το ιππικό των Μαροκινών Σπαχήδων προς καταδίωξη τους [4]. Οι Έλληνες κυνηγήθηκαν για έξι χιλιόμετρα και τελικώς κυκλώθηκαν λίγο έξω από την Λάρισα, στη θέση «Μεζούρλο», απέναντι από το σημερινό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και μεταξύ της οδού Λάρισας-Καρδίτσας και των σιδηροδρομικών γραμμών, από πολλαπλάσιες δυνάμεις Μαροκινών σπαχήδων (ιππέων) και Σενεγαλέζων πεζών (Γαλλικά αποικιακά στρατεύματα) σε απόλυτα ανοικτό πεδίο. Τους ζητήθηκε να παραδοθούν, αλλά αρνήθηκαν με πείσμα. Στην μάχη που επακολούθησε, ενεπλάκη δύναμη 80 ιππέων του γαλλικού στρατού, οι οποίο ρίχθηκαν με πολύ μεγάλο θάρρος εναντίον ενός λόχου Ευζώνων, οι οποίοι τους περίμεναν μέσα στα σπαρτά. Οι Γάλλοι είχαν αρκετές και ο λόχος των Ευζώνων εκμεταλλεύτηκε τη σύγχυση και διέφυγε. Όμως λίγο μετά, εντοπίστηκε και πάλι. Οι Γάλλοι ενισχυμένοι τώρα και με άλλες δυνάμεις, περικύκλωσαν τον λόχο των Ευζώνων και ακολούθησε η σφαγή. Στην σύντομη μάχη των Ελλήνων πεζών εναντίον του Γαλλικού ιππικού σε ανοιχτό πεδίο οι Έλληνες είχαν 59 αξιωματικούς και στρατιώτες νεκρούς, όλους με φοβερούς σπαθισμούς. Οι Γάλλοι είχαν 2 αξιωματικούς και 7 στρατιώτες τραυματίες. Επί τόπου συνελήφθησαν 49 Έλληνες αξιωματικοί και 269 Έλληνες στρατιώτες. Οι στρατιώτες χρησιμοποιήθηκαν από τους Γάλλους για αγγαρείες και έργα οδοποιίας στο Λιτόχωρο, ενώ οι αξιωματικοί οδηγήθηκαν και κρατήθηκαν σε παλαιούς Τουρκικούς στρατώνες στην Κατερίνη. Ο αντισυνταγματάρχης Φράγκου με τον αντισυνταγματάρχη Γρίβα μεταφέρθηκαν με συνοδεία στη Θεσσαλονίκη. Στη συνοδεία ήταν και ο Γάλλος ανθυπίλαρχος των σπαχήδων Verselíppe, ο οποίος κατά την έφοδο πήρε την ελληνική σημαία. Οι αιχμάλωτοι με τη συνοδεία έφτασαν στο γραφείο του στρατηγού Sarrail και ο ανθυπίλαρχος του παρέδωσε ως τρόπαιο τη σημαία η οποία παρέμεινε τρόπαιο στα χέρια του Στρατηγού Sarrail και των απογόνων του. Οι πληροφορίες θέλουν οι απόγονοί του να την επέστρεψαν στο Πρώτο Σύνταγμα των Σπαχήδων που ακόμα διατηρείται χωρίς τη λέξη «Μαροκινό» στην επωνυμία.
Η κατάληψη της Λάρισας ολοκληρώθηκε χωρίς άλλη αντίσταση, ενώ στις 31 Μαΐου ολοκληρώθηκε η κατάληψη του Βόλου και των Τρικάλων. Το 5ο σύνταγμα πεζικού υπό των συνταγματάρχη Γιαννόπουλο που βρισκόταν στα Τρίκαλα, όταν έφτασαν τα νέα για την συμπεριφορά των Γάλλων στην Λάρισα οπισθοχώρησε προς Λαμία αποφεύγοντας κάθε επαφή με τους επελαύνοντες Γάλλους.
Στους μήνες που ακολούθησαν, εκτός από τον αφοπλισμό όλων όσων είχαν στην κατοχή τους όπλα, ακολούθησε και η κατάλυση της τοπικής πολιτικής εξουσίας στην πόλη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στα απομνημονεύματα του ο τότε δήμαρχος Λάρισας Μιχαήλ Σάπκας [5].
Από τον Θωμά Κυριάκο
* Ο Θωμάς Κυριάκος είναι Μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας
Fotothiki.oldlarissa@gmail.com
--------------------------
[1] Οι ημερομηνίες στο άρθρο είναι όλες στο Γρηγοριανό ημερολόγιο.
[2] Οι στρατιώτες του δεν ήταν Λαρισαίοι αλλά Καρδιτσιώτες και φεύγανε για την Καρδίτσα.
[3] Βάλλας Δημήτριος, Η Σημαία των Ευζώνων που «χάθηκε» στη Λάρισα!, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 8ης Μαρτίου 2014.
[4] Γ.Β.Δερτιλής, «Επτά Πόλεμοι, Τέσσερις Εμφύλιοι, Επτά Πτωχεύσεις», Κεφ. Πέμπτο «ο Διχασμός που ήταν εμφύλιος».
[5] Παπαθεοδώρου Νικόλαος, «Ανέγερση των Σχολικών Διδακτηρίων. Από τις Αναμνήσεις του Μιχαήλ Σάπκα – Γ΄» εφ.Larissanet, φύλλο της 11ης Νοεμβρίου 2016.
