Από τον Μιχαήλ Γ. Τρίτο, καθηγητή ΑΠΘ
Ο γιορτασμός των χιλίων χρόνων από την ίδρυση της ρωσικής μονής του Αγίου Παντελεήμονος στο Άγιο Ορος, ο οποίος πραγματοποιείται με την παρουσία του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του πατριάρχου Μόσχας και πασών των Ρωσιών κ. Κυρίλλου, μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε μια σύντομη προσέγγιση της Εκκλησίας της Ρωσίας.
Η ρωσική εκκλησία είναι η μεγαλύτερη σε αριθμό πιστών τοπική ορθόδοξη εκκλησία η οποία ανήκει στην κοινωνία των κατά τόπους ορθοδόξων εκκλησιών. Κατέχει την πέμπτη θέση στην τάξη πρωτοκαθεδρίας των Ορθόδοξων Πατριαρχείων αμέσως μετά τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία Νέας Ρώμης ή Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων.
Ο ιστορικός βίος της ρωσικής εκκλησίας αρχίζει από τα μέσα του 10ου αιώνα όταν η Ρωσίδα βασίλισσα Ολγα πήγε αυτοπροσώπως στην Κωνσταντινούπολη και δέχθηκε το βάπτισμα από τα χέρια του Πατριάρχου. Ο μεταγενέστερος της Ολγας ηγεμών του Κιέβου Βλαδίμηρος δέχθηκε και αυτός την ορθόδοξη πίστη και κατά το έτος 990 μ.Χ. βάπτισε στο Δνείπερο τις χιλιάδες των κατοίκων του Κιέβου και των περιχώρων επιβάλλοντας με αυτό τον τρόπο ως επίσημη θρησκεία της χώρας τον χριστιανισμό.
Η πρώτη εκκλησιαστική ιεραρχία στη Ρωσία αποτελούνταν από Έλληνες μητροπολίτες, οι οποίοι ήταν οι πλέον πεπαιδευμένοι άνθρωποι της χώρας. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της ελληνικής παρουσίας στη Ρωσία ήταν οι βυζαντινές ησυχαστικές επιδράσεις που μεταλαμπαδεύτηκαν στη Ρωσία τον ιδ’ αιώνα από τον Βούλγαρο μητροπολίτη Κυπριανό και τον Έλληνα διάδοχό του Φώτιο Μονεμβασιώτη. Κατά τα τέλη του ιδ’ αιώνα αρχίζει να εκδηλώνεται ο ρωσικός εθνικισμός και όπως τονίζει ο Florovsky έχουμε κρίση του ρωσικού βυζαντισμού δηλαδή κλονισμό του ελληνικού υποβάθρου του ρωσικού πνευματικού βίου.
Παρόλα αυτά η Εκκλησία της Ρωσίας χρειάστηκε για άλλη μια φορά τα φώτα της Ελλάδας. Και αυτή τη φορά φορέας του ελληνικού πνεύματος υπήρξε ο εξ Άρτας μοναχός Μάξιμος ο Γραικός, ο οποίος δικαιολογημένα χαρακτηρίστηκε ως «ο πρώτος φατιστής των Ρώσων». Ο Μάξιμος διόρθωσε τα από την ελληνική στη ρωσική μεταφρασμένα εκκλησιαστικά βιβλία και εργάστηκε για την πνευματική διαφώτιση των Ρώσων.
Το 1593 η Ρωσία ανυψώνεται σε Πατριαρχείο, το οποίο κατά την έκφραση συγχρόνου ιστορικού της ρωσικής εκκλησίας «υπήρξε τέκνο της τσαρικής θελήσεως». Το 1721 ο Μεγάλος Πέτρος κατήργησε το Πατριαρχείο Μόσχας και στη θέση του πατριάρχου έθεσε την Αγιωτάτη Διοικούσα Σύνοδο. Κατά τον ιθ’ αιώνα η Ρωσία παρουσίασε πρωτοφανή ακμή σε όλους τους τομείς της εκκλησιαστικής δραστηριότητας. Αυτή την ακμή ανέκοψε η επανάσταση των Μπολσεβίκων, το 1917, κατά την οποία η ρωσική εκκλησία υπέστη τα πάνδεινα. Χιλιάδες αρχιερέων, κληρικών, μοναχών και ευσεβών ανθρώπων βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν κατά τον πιο απάνθρωπο τρόπο.
Σήμερα η εκκλησία της Ρωσίας είναι μια άριστα οργανωμένη εκκλησία, που επιβάλλεται όχι μονάχα με τον αριθμητικό της όγκο (150.000.000 πιστούς) αλλά και με το πνευματικό της περιεχόμενο, ένα περιεχόμενο θαυμαστού θρησκευτικού βιώματος και υπέρκαλης λειτουργικής έκφρασης, που ελκύουν το ενδιαφέρον των ανθρώπων της εποχής μας. Παράλληλα εισήχθη στα σχολεία το μάθημα των Θρησκευτικών ως μάθημα χριστιανικού πολιτισμού. Με αυτόν τον τρόπο υπάρχει επικοινωνία των μαθητών με την εκκλησία.
Ύστερα από 70 χρόνια συστηματικού αθεϊσμού ανεγείρονται νέοι ιεροί ναοί, αυξάνεται ο αριθμός των κληρικών και ανθεί ο μοναχισμός. Συγκεκριμένα η εκκλησία της Ρωσίας έχει 132 Επισκοπές και 167 επισκόπους, από τους οποίους οι 131 είναι επαρχιούχοι, οι 24 βοηθοί και οι 12 πρώην. Διαθέτει 652 μοναστήρια, έναντι 20 που υπήρχαν προ τριακονταετίας. Από αυτά στη Ρωσία είναι 189 ανδρικά και 205 γυναικεία, στην Ουκρανία 79 ανδρικά και 76 γυναικεία, στη Λευκορωσία 7 ανδρικά και 18 γυναικεία και στη Μολδαβία 25 ανδρικά και 24 γυναικεία. Συνολικά η Εκκλησία της Ρωσίας διαθέτει 26.590 ενορίες, από τις οποίες 12.638 στη Ρωσία. Υπάρχουν 4.696 κατηχητικά σχολεία, 5 Θεολογικές Ακαδημίες, 26 θεολογικά σεμινάρια, δύο Ορθόδοξα Πανεπιστήμια, ένα Ινστιτούτο Θεολογίας, ένα σεμινάριο γυναικείων στελεχών και 28 Σχολές Εικονογραφίας. Σε όλες αυτές τις σχολές φοιτούν σήμερα 6.000 νέοι και νέες. Τέλος σήμερα μόνο η Μόσχα διαθέτει 711 εκκλησίες, τις οποίες διακονούν 1.586 κληρικοί.
Με τη βοήθεια του ρωσικού κράτους δημιουργήθηκαν ναοί σε κάθε άκρο του πλανήτη και ενισχύθηκε η παρουσία του Πατριαρχείου στις Μητροπόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής, όπου μετανάστευσαν εκατομμύρια Ρώσοι. Είναι πολύ σημαντικό ότι οι Ρώσοι ηγέτες συμπαρίστανται στην εκκλησία, εκκλησιάζονται τακτικά και συμμετέχουν στη μυστηριακή ζωή της εκκλησίας. Χιλιάδες Ρώσων προσκυνητών κατακλύζουν τους Αγίους Τόπους και το Αγιο Ορος και εντυπωσιάζουν τον παρατηρητή με την κόσμια συμπεριφορά τους και την ακούραστη συμμετοχή τους στις λατρευτικές τελετές.
Δικαιολογημένα ο Ρώσος συγγραφέας Νικολάι Ζερνώφ τονίζει: «Η Ρωσία τόσο ως χώρα όσο και ως έθνος χρωστάει την υπόστασή της στον Χριστιανισμό. Κάθε λαός έχει εκλέξει ή τον έχουν αποδώσει ένα όνομα που σκοπό έχει να χαρακτηρίσει την ουσία. του.
Γλυκειά ή ωραία Γαλλία, σοφή Γερμανία, γηραιά ή ευχάριστη Αγγλία. Ο ρωσικός λαός εξέλεξε το όνομα Αγία Ρωσία. Αυτή η ονομασία εκφράζει μια ουσιώδη μορφή της ρωσικής ιστορικής κλήσεως. Ορθόδοξος Χριστιανισμός και Ρωσία. Αυτή η δυάδα είναι ιδιαίτερη για εκείνον που θέλει να κατανοήσει τη ρωσική ψυχή».
