Πολυφαρμακία

Του Δρ Αργύρη Β. Ντόβα
τ. Διευθυντή Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας και Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.

Οι ασθένειες από αρχαιοτάτων χρόνων εμφανίζονταν στη ζωή των ανθρώπων και διατάραζαν την υγεία τους, με την εκδήλωση διαφόρων συμπτωμάτων, που επηρέαζαν τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Οι διάφορες σκηνές ασθενών, που βρέθηκαν χαραγμένες σε τοίχους σπηλαίων και σε βράχους, αποτελούν τις μαρτυρίες για τις μεθόδους αντιμετώπισης των ασθενειών στους ιστορικούς και προϊστορικούς χρόνους.

Ο πρωτόγονος άνθρωπος είχε πολύ αναπτυγμένο το ένστικτο της αυτοπροστασίας. Τα φάρμακα αναζητήθηκαν στο περιβάλλον και στη φύση Έτσι, άρχισαν να χρησιμοποιούνται διάφορες φυτικές ουσίες, για την αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας διαφόρων παθήσεων, των οποίων η προέλευση και η αιτιολογία πολλές φορές, την εποχή εκείνη, δεν ήταν γνωστές. Η γνώση ήλθε αργότερα και συντέλεσε στην ανακάλυψη πολλών και σπουδαίων φαρμάκων, που έσωσαν την ανθρωπότητα από λοιμούς και επιδημίες.

Η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής είναι η τελική πράξη του γιατρού για την πρόληψη και τη θεραπεία των διαφόρων νοσημάτων, αλλά και για την ανακούφιση από τα συμπτώματα. Όμως, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να κρύβει και κάποιους κινδύνους για τους ασθενείς. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι ιδιαίτερα αυξημένοι στις μεγάλες ηλικίες ασθενών, όχι μόνο λόγω της γήρανσης των ιστών, αλλά και εξ αιτίας του μεγάλου αριθμού φαρμάκων, που λαμβάνουν οι εν λόγω ασθενείς.

Πολυφαρμακία είναι η ταυτόχρονη χρήση πολλών φαρμάκων στη θεραπεία μιας νόσου, υπό την έννοια της αδιάκριτης, μη επιστημονικής ή υπερβολικής συνταγογράφησης. Ο εν λόγω όρος αναφέρεται στα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν στον ασθενή, που λαμβάνει περισσότερα φάρμακα απ’ όσα πραγματικά χρειάζεται. Χαρακτηριστικό δείγμα των κινδύνων της πολυφαρμακίας αποτελεί ο μεγάλος αριθμός συνανθρώπων μας, που συχνά προσέρχονται στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (Τ.Ε.Π.) των Νοσοκομείων, εξ αιτίας οξέων προβλημάτων, που ανακύπτουν από τη φαρμακευτική αγωγή. Ένας ηλικιωμένος, κατά μέσο όρο, παίρνει 4 έως 5 φάρμακα ημερησίως με συνταγή γιατρού και 1 έως 2 φάρμακα από μόνος του (χωρίς συνταγή).

 Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων ( ΕΟΦ ), η χώρα μας κατέχει τα σκήπτρα ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σ’ ό, τι αφορά την ανεξέλεγκτη και αλόγιστη χρήση φαρμάκων. Αλλά και οι άλλες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής δεν πάνε πίσω. Στις ΗΠΑ π.χ. παρατηρήθηκε αύξηση της κατανάλωσης φαρμάκων, της τάξεως του 70 %, σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία (1990 - 2000).  Δισεκατομμύρια φάρμακα ( 3.6 δισεκατομμύρια συνταγές ) πουλήθηκαν στη συγκεκριμένη χώρα, το 2005. Το 2006, το Ινστιτούτο των Αμερικανικών Εθνικών Ακαδημιών δημοσίευσε μελέτη, στην οποία αναφέρονταν σφάλματα με φάρμακα στα Αμερικανικά Νοσοκομεία, με δυσάρεστα συμβάντα, που έβλαψαν περισσότερα από 1.5 εκατομμύριο άτομα και «σκότωσαν» πάνω από 1.000 άτομα. Στη Γαλλία, όπου επίσης γίνεται αυξημένη κατανάλωση φαρμάκων, από το 2002 όλα τα τηλεοπτικά μέσα εκπέμπουν μηνύματα του ιδρύματος κοινωνικών ασφαλίσεων της χώρας, στα οποία καλούνται οι Γάλλοι να μην σπεύδουν, απερίσκεπτα και για το παραμικρό, στη χρήση φαρμάκων.

Η πολυφαρμακία αποτελεί μείζονα κίνδυνο για τους ασθενείς ηλικίας άνω των 65 ετών και θεωρείται η επιδημία του αιώνα. Περισσότερα φάρμακα, από όσα αντέχει ο οργανισμός, φαίνεται να λαμβάνουν ορισμένοι από αυτούς τους ασθενείς, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση της λειτουργίας ζωτικών οργάνων του σώματος (π.χ. ήπαρ, νεφρά).

Από την εποχή του Ιπποκράτη είναι γνωστό ότι οι συνδυασμοί ορισμένων φαρμάκων είναι επικίνδυνοι για την υγεία των ασθενών και ότι μπορούν να αποβούν θανατηφόροι. Πολλά φάρμακα ευρείας κυκλοφορίας, όταν χορηγούνται σε συνδυασμό με ορισμένα άλλα φάρμακα, λόγω αλληλεπίδρασης των δραστικών τους ουσιών, καθίστανται εξαιρετικά επικίνδυνα. Στα άτομα τρίτης ηλικίας, που συχνά παίρνουν συνδυασμούς φαρμάκων, - καθ’ ότι υποφέρουν από περισσότερες της μιας παθήσεις -, μεγάλο πρόβλημα δημιουργεί η αλληλεπίδραση των δραστικών ουσιών των φαρμάκων στον οργανισμό τους, με τον κίνδυνο απορρύθμισης μιας ασθένειας ή αύξησης της τοξικής επίδρασης κάποιας από τις λαμβανόμενες φαρμακευτικές ουσίες σε ζωτικά όργανα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών, οι οποίες είναι πολύ χειρότερες από τα νοσήματα, για τα οποία χορηγούνται τα πολλά φάρμακα. Η πολυφαρμακία, ευθύνεται για οργανικές βλάβες ή θανάτους στο 20 % των νοσοκομειακών ασθενών ετησίως, αποτελώντας την 5η αιτία θανάτου παγκοσμίως.

Οι πολλές ιατρικές επισκέψεις των ασθενών σε γιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων, που ως επί το πλείστον, γίνονται με πρωτοβουλία των ίδιων των ασθενών, αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την αυξημένη συνταγογράφηση μεγάλου αριθμού και μεγάλης ποικιλίας φαρμάκων. Στην προκειμένη περίπτωση, είναι ιδιαίτερα εμφανής η έλλειψη οικογενειακού γιατρού, που σε άλλες χώρες παίζει το ρόλο του συντονιστή, τόσο στην παραπομπή των ασθενών σε γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων, όσο και στην ορθολογική συνταγογράφηση των φαρμάκων. Επιπλέον, πολύ συχνά ο καθορισμός της φαρμακευτικής αγωγής από γιατρούς ειδικοτήτων, γίνεται χωρίς πλήρη γνώση και συνεκτίμηση των διαφόρων άλλων προβλημάτων υγείας του ασθενούς και της ακολουθούμενης από αυτόν λοιπής φαρμακευτικής αγωγής, με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των προτεινόμενων προς χρήση φαρμάκων.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα φάρμακα, που συνταγογραφούν οι γιατροί, αλλά και πολλά άλλα φάρμακα, που παίρνουν οι ασθενείς από μόνοι τους (χωρίς ιατρική συνταγή). Ως παράδειγμα αναφέρομε την παρακεταμόλη, ένα συνηθισμένο παυσίπονο, το οποίο σε μεγάλη δόση μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο ήπαρ ( οξεία νέκρωση).

Το φαινόμενο της πολυφαρμακίας είναι ιδιαίτερα έντονο σε ορισμένες ομάδες φαρμάκων, όπως είναι για παράδειγμα τα αντιβιοτικά. Στην προκειμένη περίπτωση, πολύ συχνά γίνεται χρήση αντιβιοτικών σε περιπτώσεις, όπου τα εν λόγω φάρμακα δεν έχουν δράση, όπως π. χ. στις τόσο συχνές ιογενείς λοιμώξεις. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ ) είναι μία ακόμη κατηγορία φαρμάκων, των οποίων γίνεται αλόγιστη χρήση, καθ’ ότι χορηγούνται σε πολλές μυοσκελετικές παθήσεις και αρθροπάθειες ή και ως ισχυρά αναλγητικά, για την αντιμετώπιση του πόνου. Τα αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά αποτελούν επίσης μια άλλη κατηγορία φαρμάκων, τα οποία χορηγούνται αλόγιστα, καταλαμβάνοντας το 20 % περίπου της καθημερινής συνταγογραφίας.

Η ανεξέλεγκτη χρήση φαρμάκων εγκυμονεί και άλλους κινδύνους για την υγεία, καθώς πολλά σκευάσματα επιβάλλεται να λαμβάνονται με γεμάτο ή άδειο στομάχι, ενώ υπάρχουν και σαφείς περιορισμοί για τα τρόφιμα και τα ποτά, που καταναλώνονται κατά τη διάρκεια της χρήσης ορισμένων φαρμάκων.
Για την ασφαλή χρήση των φαρμάκων, πρέπει οι ασθενείς:

α) να γνωρίζουν την εμπορική και χημική ονομασία των φαρμάκων, που παίρνουν, β) να είναι γνώστες των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων που παίρνουν,
γ) να έχουν ένα γιατρό, ο οποίος να γνωρίζει λεπτομερώς όλα τα φάρμακά τους και να ρυθμίζει τη δοσολογία τους,
δ) να ζητούν από το γιατρό τους ενημέρωση για τις τυχόν παρενέργειες κάθε νέου φαρμάκου, που πρόκειται να πάρουν,
ε) να κρατούν γραπτή «λίστα » όλων των φαρμάκων, που παίρνουν, την οποία να έχουν μαζί τους και να τη δείχνουν στο γιατρό σε κάθε επίσκεψη, ανεξαρτήτως ειδικότητας,
στ) να χρησιμοποιούν, ει δυνατόν, μόνο ένα φαρμακείο, ώστε ο φαρμακοποιός να τους είναι οικείος και να τους ενημερώνει για τις τυχόν παρενέργειες ή αλληλοεπιδράσεις των φαρμάκων, που γνωρίζει ότι παίρνουν,
ζ) να μην σταματούν ή να μην αρχίζουν τη λήψη οποιουδήποτε φαρμάκου, πριν ενημερώσουν το γιατρό τους και
η) να γνωρίζουν ότι ορθή χρήση των φαρμάκων σημαίνει: να παίρνουν το σωστό φάρμακο, στη σωστή δόση, στο σωστό χρόνο και με το σωστό τρόπο.
Η ευθύνη της ενημέρωσης για το θέμα της πολυφαρμακίας βαραίνει, τόσο τους γιατρούς, όσο και τους φαρμακοποιούς, αλλά και την Πολιτεία. Η άγνοια που επικρατεί στον κόσμο, σ’ ό, τι αφορά τους κινδύνους που εγκυμονεί στην υγεία η αλόγιστη χρήση των φαρμάκων, πρέπει επί τέλους να εκλείψει.
Τέλος, η θέσπιση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης στη Ελλάδα, ενός ασφαλούς και εχέμυθου συστήματος ηλεκτρονικής καταγραφής όλων των φαρμάκων, που λαμβάνει ο κάθε ασθενής σε νοσοκομειακό και εξωνοσοκομειακό επίπεδο, μπορεί να αποτελέσει τη ριζική «θεραπεία» κατά της πολυφαρμακείας και της υπερσυνταγογράφησης και να συντελέσει στον περιορισμό, σε σημαντικό βαθμό, του ύψους της ετήσιας φαρμακευτικής δαπάνης στη χώρα μας.