Βασική αιτία της παχυσαρκίας είναι η πρόσληψη περισσότερων θερμίδων με το φαγητό, από αυτές που ο οργανισμός καταναλώνει με τη σωματική του δραστηριότητα (άσκηση). Στους κυριότερους αιτιολογικούς παράγοντες της παχυσαρκίας περιλαμβάνονται: α) οι γενετικοί, β) οι οικογενείς, γ) τα μεγάλα και λιπαρά γεύματα, δ) η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ε) η χρόνια λήψη φαρμάκων και στ) οι ψυχολογικοί παράγοντες.
Η παχυσαρκία ορίζεται μέσω ενός δείκτη που συσχετίζει το σωματικό βάρος με το ύψος του ατόμου. Ο δείκτης αυτός ονομάζεται Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και υπολογίζεται από το πηλίκο του σωματικού βάρους υπολογισμένου σε κιλά, διά του ύψους μετρημένου σε μέτρα στο τετράγωνο. Ένα άτομο θεωρείται φυσιολογικό από άποψη σωματικού βάρους, όταν ο ΔΜΣ δεν υπερβαίνει το 25, υπέρβαρο όταν ο ΔΜΣ κυμαίνεται μεταξύ 25 και 30 και παχύσαρκο όταν ο ΔΜΣ υπερβαίνει το 30.
Η ποσότητα και η κατανομή του λίπους στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι ίδια σ’ όλα τα άτομα. Το σώμα μιας γυναίκας με φυσιολογικό βάρος περιέχει περίπου το 20 έως 30 % του βάρους σε λίπος, ενώ το σώμα ενός άνδρα με φυσιολογικό βάρος περιέχει το 12 έως 20 % του βάρους σε λίπος. Οι γυναίκες συνήθως παρουσιάζουν συσσώρευση του λίπους στους μηρούς και στους γλουτούς (περιφερική παχυσαρκία), ενώ οι άνδρες παρουσιάζουν συσσώρευση του λίπους κυρίως στην κοιλιά (κεντρική παχυσαρκία).
Το λίπος, που συσσωρεύεται στην κοιλιά, είναι επικίνδυνο για την υγεία του ατόμου. Το λίπος μπορεί εύκολα να υπολογισθεί με τη μέτρηση της περιμέτρου της μέσης. Η μέτρηση αυτή γίνεται με το άτομο να βρίσκεται σε όρθια θέση. Η μεζούρα τοποθετείται στο μέσο της απόστασης μεταξύ του κατώτερου σημείου των πλευρών και του ανώτερου σημείου των οστών της λεκάνης. Στις γυναίκες η περίμετρος μέσης πρέπει να είναι λιγότερο από 88 εκατοστά, ενώ στους άνδρες η περίμετρος της μέσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 102 εκατοστά.
Επιδημιολογικά στοιχεία: Η παχυσαρκία, αν και θεωρείται νόσος της σύγχρονης εποχής, με διαστάσεις μάλιστα επιδημίας στο Δυτικό Κόσμο, υπήρχε σ’ όλες τις φάσεις της εξελικτικής πορείας της ανθρωπότητας. Όπως ορίζεται από τον ΔΜΣ, το 8 – 10 % του συνολικού πληθυσμού παγκοσμίως είναι υπερβολικά παχύσαρκοι και το 25 % των παιδιών και των εφήβων είναι υπέρβαροι. Σύμφωνα με μελέτες, το μεγαλύτερο ποσοστό παχυσαρκίας στον Κόσμο κατέχουν οι ΗΠΑ, η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της 1ης επιδημιολογικής μελέτης, που διεξήγαγε η Ελληνική Εταιρεία Παχυσαρκίας, τα οποία ανακοινώθηκαν το 2004, το 41.1 % των ανδρών και το 29.9 % των γυναικών είναι υπέρβαροι, ενώ το 26 % των ανδρών και το 18.2 % των γυναικών είναι παχύσαρκοι.
Αρνητικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας: Η παχυσαρκία θεωρείται νόσος, με διαστάσεις μάλιστα επιδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο, η οποία επηρεάζει δυσμενώς την ποιότητα και τη διάρκεια της ζωής (πρόωρη θνητότητα). Έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις οι οποίες ποικίλουν, από τη συχνή εμφάνιση κακής διάθεσης μέχρι την κατάθλιψη, το αίσθημα σωματικής κόπωσης και τον κακό ύπνο λόγω ροχαλητού και άπνοιας, τη στυτική δυσλειτουργία και την υπογονιμότητα Τα παχύσαρκα άτομα συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, που οφείλεται στις πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, που έχουν καταβάλει για απώλεια βάρους. Συχνά βασανίζονται από τύψεις και ενοχές, επειδή δεν μπορούν να επιβληθούν στον εαυτό τους και να ελαττώσουν την ποσότητα της τροφής. Παράλληλα, περιορίζουν τις δραστηριότητές τους, δεν κάνουν μπάνιο στη θάλασσα το καλοκαίρι, δεν προσλαμβάνονται εύκολα στην εργασία και πολλές φορές αδυνατούν να αυτοεξυπηρετηθούν.
Όμως, δυστυχώς δεν είναι μόνο αυτές οι δυσμενείς επιπτώσεις της παχυσαρκίας. Η κεντρική παχυσαρκία σχετίζεται με τη δυσλιπιδαιμία (αύξηση: της ολικής χοληστερόλης, των τριγλυκεριδίων, της LDL- χοληστερόλης και ελάττωση της HDL – χοληστερόλης), την εμφάνιση αρτηριακής υπέρτασης, την αυξημένη αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης στους περιφερικούς ιστούς και την εμφάνιση Σακχαρώδη Διαβήτη. Αποτέλεσμα των παραπάνω διαταραχών είναι η σημαντικά συχνότερη εκδήλωση καρδιαγγειακών επεισοδίων (στεφανιαίας νόσου, περιφερικής αποφρακτικής αρτηριοπάθειας, εμφραγμάτων του μυοκαρδίου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων) στους υπέρβαρους και στους παχύσαρκους.
Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα τους βιολογικούς μηχανισμούς ούτε τα αίτια, που ευθύνονται για την αυξημένη συχνότητα ανάπτυξης καρκίνου στα παχύσαρκα άτομα. Οι επικρατέστερες απόψεις είναι ότι το υπερβολικό λίπος αυξάνει τα επίπεδα των διαφόρων ορμονών (οιστρογόνων, ινσουλίνης κ.α.) ή τροποποιεί τη δράση τους στον οργανισμό, με αποτέλεσμα την πιθανή συμβολή τους στην ανάπτυξη του καρκίνου. Ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι το υπερβολικό σωματικό λίπος εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνει τις οξειδωτικές αντιδράσεις στο σώμα, με αποτέλεσμα τη βλάβη του οργανισμού και την ανάπτυξη του καρκίνου. Υποστηρίζεται επίσης ότι το υπερβολικό λίπος απελευθερώνει μέσα στο αίμα και παράγοντες ανάπτυξης (Growth factors), υποχρεώνοντας τα κύτταρα του οργανισμού να αναπτύσσονται πιο γρήγορα και με μεγαλύτερο ρυθμό απ’ ό, τι πρέπει, με αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του κινδύνου καρκινογένεσης.
Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας: Η θεραπευτική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι σύνθετη, λόγω του γεγονότος ότι η συγκεκριμένη νόσος είναι πολυπαραγοντική. Δίαιτα, άσκηση, ψυχολογική υποστήριξη και φάρμακα, χρησιμοποιούνται για τη μείωση του σωματικού βάρους.
Σε σοβαρές περιπτώσεις παχυσαρκίας, όπου τα περιττά κιλά υπερβαίνουν τα 20 – 25, εφαρμόζονται επεμβάσεις (ενδοσκοπικές ή χειρουργικές) για τη μόνιμη και οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος. Σ΄ αυτές περιλαμβάνονται: 1) το γαστρικό μπαλόνι, 2) ο δακτύλιος, 3) η επιμήκης γαστρεκτομή και 4) η γαστρική παράκαμψη.
Η συνειδητοποίηση του προβλήματος από τα παχύσαρκα άτομα και η απόφασή τους να αλλάξουν τρόπο ζωής, είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα. Ανεξάρτητα από το πόσο δύσκολο είναι αυτό και ανεξάρτητα από την προσπάθεια που απαιτεί, όταν υπάρχει θέληση, μπορούν να επιτύχουν το στόχο τους, που είναι η φυσιολογική αποκατάσταση του σωματικού τους βάρους. Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ίδρυμα για την έρευνα του καρκίνου (AICR), το υπερβολικά συσσωρευμένο σωματικό λίπος ευθύνεται για την ετήσια εμφάνιση: του 49 % των περιπτώσεων καρκίνου της μήτρας, του 35 % των περιπτώσεων καρκίνου του οισοφάγου, του 28 % των περιπτώσεων καρκίνου του παγκρέατος, του 24 % των περιπτώσεων καρκίνου των νεφρών, του 21 % των περιπτώσεων καρκίνου του χοληφόρου δένδρου, του 17 % των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού και του 9 % των περιπτώσεων καρκίνου του παχέος εντέρου.
Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
