Σήμερα μετά την αποκατάστασή του ο Μύλος με την επιβλητική του όψη προκαλεί δέος στον επισκέπτη, ξυπνά μνήμες του παρελθόντος και συνδέει το παρόν με τις παλιότερες εποχές ανάπτυξης.
Τα βοηθητικά κτίρια του εργοστασίου, που κάποτε ήταν αποθήκες, γραφεία και στάβλοι, φιλοξενούν το ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας, το Θέατρο του Μύλου, το Θεσσαλικό Μπαλέτο, τη Φιλαρμονική του Δήμου, το κουκλοθέατρο του Τιριτόμπα και το Μουσείο Κούκλας. Στο συγκρότημα υπάρχουν χώροι ψυχαγωγίας, ενώ το καλοκαίρι η αυλή του ζωντανεύει με το Θερινό Σινεμά. Το τελευταίο λιθαράκι όμως μπήκε πριν λίγους μήνες με την ολοκλήρωση του μοναδικού στην Ελλάδα Μουσείου Σιτηρών και Αλεύρων. Ένα μουσείο εκπληκτικό που όταν ανοίξει τις πύλες του θα συζητηθεί πολύ, καθώς είναι ένα μουσείο που συνδυάζει το παρελθόν με το σήμερα και δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίζει όλη τη διαδικασία και επεξεργασία που γινόταν στα σιτηρά μέχρι να φτάσουν στο τραπέζι ως ψωμί, και όλα αυτά με τη βοήθεια της τεχνολογίας που θέτει τα μηχανήματα σε λειτουργία.
Δυστυχώς όμως παρότι το Μουσείο είναι έτοιμο από κάθε άποψη για να λειτουργήσει από το περασμένο καλοκαίρι (έχουν εκδοθεί μέχρι και εκπαιδευτικά βιβλία για τους μικρούς επισκέπτες), σκοντάφτει στα γραφειοκρατικά γρανάζια και κρατά ακόμη κλειστές τις πόρτες του. Σύμφωνα, με πληροφορίες από τον αντιδήμαρχο Πολιτισμού κ. Πάνο Σάπκα το θέμα του προσωπικού καθυστερεί το άνοιγμα του μουσείου, το οποίο για να λειτουργήσει χρειάζεται μουσειολόγους, αρχαιολόγους, μουσειοπαδαγωγούς, τεχνικό υπολογιστών, καθώς όλα τα μηχανήματα που είναι προς επίδειξη στηρίζονται στην τεχνολογία, φύλακες, καθαρίστριες. Η δημοτική αρχή όπως τονίζει βρίσκεται στη φάση εξεύρεσης λύσης προκειμένου το Μουσείο να μπορέσει να λειτουργήσει. Ο αντιδήμαρχος εκφράζει την αισιοδοξία του ότι η λύση θα βρεθεί σύντομα γιατί πρέπει, καθώς όπως δηλώνει «Το Μουσείο Σιτηρών και Αλεύρων είναι το κομμάτι που έλειπε για να ολοκληρωθεί ο Μύλος του Παππά ως κύτταρο πολιτισμού. Είναι εκπληκτικό, με εξαιρετικά εκθέματα, πρωτοποριακό και το μοναδικό στη χώρα».
Η «Ε» είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί στους χώρους του. Οι εικόνες που αποτύπωσε ο φωτογραφικός φακός αποδίδουν στο ελάχιστο τη μαγεία του Μουσείου, το οποίο είναι φροντισμένο και στην παραμικρή του λεπτομέρεια. Το μουσείο στεγάζεται στο κεντρικό κτίριο του παλιού εργοστασίου και οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία μέσα από τις εκθέσεις του, να γνωρίσουν όλες τις φάσεις της τεχνολογικής εξέλιξης του Μύλου, τα μυστικά της βιομηχανικής επεξεργασίας του σιταριού, καθώς και τους ανθρώπους που δημιούργησαν μια σημαντική αλευροβιομηχανία στην καρδιά της Θεσσαλίας. Μπαίνοντας κανείς, τον καλωσορίζει μια μακέτα-ολόγραμμα του Μύλου του Παππά η οποία δείχνει όλες τις φάσεις λειτουργίας του Μύλου χάρη στη βοήθεια της τεχνολογίας. Οι επισκέπτες πληροφορούνται τα πάντα μέσω οπτικοακουστικού υλικού που προβάλλεται σε γιγαντοοθόνες, ενώ για το κάθε μηχάνημα που βρίσκεται μέσα στο Μουσείο υπάρχει αναλυτική περιγραφή και κάποια τίθενται σε λειτουργία προς επίδειξη όπως για παράδειγμα το αναβατόρι που μετέφερε τα σιτηρά στον χώρο όπου θα γινόταν η διαλογή και επεξεργασία. Στην έκθεση περιλαμβάνονται όλα τα μηχανήματα που σώθηκαν από την πυρκαγιά κυρίως τα σιδερένια και αγοράστηκαν και άλλα γι’ αυτό τον σκοπό, ενώ υπάρχει μέχρι και αρτοποιείο στο μουσείο.
Ειδική αίθουσα του μουσείου αφιερώνεται στον σπουδαίο Λαρισαίο φωτογράφο Τάκη Τλούπα και στα έργα του που παρουσιάζουν την καλλιέργεια του σιταριού και τους ανθρώπους του θεσσαλικού κάμπου. Η αίθουσα είχε λειτουργήσει το προηγούμενο διάστημα με υπάλληλο που είχε προσληφθεί με οκτάμηνη σύμβαση, η οποία έληξε όμως και πλέον έχει κατεβάσει ρολά.
Αξίζει να αναφερθεί ότι οι παρεμβάσεις που έγιναν στο χώρο είναι εντυπωσιακές. Η πέτρα, το ξύλο και το γυαλί δένουν αρμονικά μεταξύ τους δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Το πάτωμα σε μεγάλα μέρη είναι γυάλινο για εκθεσιακούς λόγους αφού από κάτω του βρίσκονται μηχανήματα και σιτάρι. Παράλληλα, βαρύτητα έχει δοθεί και στην πρόσβαση σε άτομα με κινητικά προβλήματα αφού υπάρχουν και ειδικές ράμπες και ασανσέρ για την άνετη περιήγησή τους στον χώρο.
ΟΙ ΜΟΝΙΜΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
Βιομηχανική επεξεργασία:
Από το σιτάρι στο αλεύρι
Η πρώτη ύλη που άλεθε ο Μύλος ήταν ο πλούτος της θεσσαλικής γης, το σιτάρι. Η έκθεση παρουσιάζει τη βιομηχανική επεξεργασία των σιτηρών, από τη στιγμή που έφταναν σε σακιά στο Μύλο μέχρι που έφευγαν ως άλευρα για το εμπόριο. Η διαδικασία περιελάμβανε τον καθαρισμό του καρπού, την άλεση, την ομογενοποίηση και το σάκιασμα των αλεύρων.
Ψηφιακά και μηχανικά διαδραστικά εκθέματα εξηγούν τη λειτουργία των βασικών μηχανημάτων και αναδεικνύουν την τεχνολογία πίσω από αυτά. Ο ατμός, το πετρέλαιο και ο ηλεκτρισμός παρουσιάζονται ως οι πηγές ενέργειας του εργοστασίου σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας του.
Οι άνθρωποι που οραματίσθηκαν και διοίκησαν αυτή την επιχείρηση ήταν κυρίως μέλη της οικογένειας Παππά, ενίοτε μαζί με άλλους συνεργάτες.
Έκθεση Τλούπα:
Ο κύκλος του σιταριού, ο κύκλος της ζωής
Μέσα από τον φακό του Τάκη Τλούπα, η έκθεση παρουσιάζει την καλλιέργεια και την παραγωγή του σιταριού στον θεσσαλικό κάμπο το β' μισό του 20ού αιώνα.
ΜΥΛΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Η λειτουργία του Μύλου χωρίζεται σε τρεις φάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από εξελίξεις στην τεχνολογία άλεσης και κίνησης του εργοστασίου: άλεση με μυλόπετρες και κίνηση με ατμομηχανές, άλεση με κυλινδρομηχανές και κίνηση με πετρέλαιο και, τελικά, κίνηση όλων των μηχανημάτων του Μύλου με ηλεκτρισμό. Και οι τρεις φάσεις παρουσιάζονται αναλυτικά στο μουσείο.
Α' ΦΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ (1893-1927)
ΑΤΜΟΜΥΛΟΣ
Στην πρώτη φάση λειτουργίας του ο Μύλος κινούνταν με τη δύναμη του ατμού. Μια αντλία έφερνε το νερό του Πηνειού μέχρι τον ατμολέβητα, που ήταν εγκατεστημένος σε απόσταση ασφαλείας στο πίσω μέρος του κτιρίου. Εκεί το νερό έβραζε και τα καυσαέρια που παράγονταν από την καύση του κάρβουνου έφευγαν από την καμινάδα, απομεινάρια της οποίας υπάρχουν στο πίσω μέρος του Μύλου. Ο ατμός που παραγόταν τροφοδοτούσε την ατμομηχανή. Από εκεί, με τη βοήθεια ιμάντων, η κίνηση μεταφερόταν στα μηχανήματα του Μύλου.
ΑΛΕΣΗ ΜΕ ΜΥΛΟΠΕΤΡΕΣ
Τα σιτηρά αλέθονταν με μυλόπετρες. Οι πέτρες έτριβαν ολόκληρο τον καρπό, με αποτέλεσμα τα παραγόμενα άλευρα να μην είναι λευκά. Το τελικό προϊόν περιείχε και ψιλά πίτουρα, δίνοντας αλεύρι ολικής άλεσης.
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Το πρώτο κτίριο του Μύλου είχε τρεις ορόφους. Την εγκατάσταση του ατμόμυλου είχε αναλάβει ο μηχανικός Κ. Σαρίμβεης, απόφοιτος του Πολυτεχνείου (Σχολή των Βιομηχανικών Τεχνών) της Αθήνας. Ήταν εκπρόσωπος μιας γενιάς μηχανικών που έφθασαν στη Λάρισα και τον Βόλο για να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους.
Β' ΦΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ (1927-1942)
Η ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΜΗΧΑΝΗ
Το 1918 ο ατμόμυλος κάηκε. Οι ιδιοκτήτες αποφασίζουν να ανασυγκροτήσουν την επιχείρηση. Τη θέση της ατμομηχανής παίρνει μία πετρελαιομηχανή 140 ίππων. Η νέα μηχανή είναι ογκώδης αλλά ευκολότερη στο χειρισμό και οικονομικότερη στη λειτουργία. Σε μερικά χρόνια (1937) θα αντικατασταθεί με νέα μηχανή, μεγαλύτερης ισχύος (310 ίππων), η οποία τροφοδοτούσε γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος για την κάλυψη των αναγκών του Μύλου.
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΛΕΣΗ
Τις μυλόπετρες αντικαθιστούν οι κυλινδρομηχανές. Στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται ήδη από το 1870, ενώ στην Ελλάδα η εξάπλωσή τους παρατηρείται από το 1910 και μετά. Χάρη σε αυτά τα μηχανήματα, ο Μύλος παράγει καθαρό λευκό αλεύρι, το οποίο μέχρι τότε η Ελλάδα εισήγε από το εξωτερικό. Οι νέες μηχανές αυξάνουν σημαντικά την απόδοση του Μύλου. Τη σχεδίαση της γραμμής παραγωγής του νέου Μύλου αναλαμβάνει η γερμανική εταιρία AMME-LUTHER, η οποία την ίδια περίοδο εκπονεί μελέτες και για άλλους μύλους της Ελλάδας (π.χ. Μύλος Αλλατίνη στη Θεσσαλονίκη). Προκειμένου να φιλοξενήσει τον νέο εξοπλισμό, το κτίριο του Μύλου αναπτύσσεται κατά ύψος και κατά πλάτος, παίρνοντας τη σημερινή του μορφή.
Γ' ΦΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ (1947-1983)
ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Με το τέλος του πολέμου οι ιδιοκτήτες του Μύλου ξεκινούν την ανασυγκρότηση της επιχείρησης. Σταδιακά, μοναδική πηγή ενέργειας του Μύλου γίνεται ο ηλεκτρισμός. Η ηλεκτροδότηση του Μύλου συνέβαλε στην αύξηση της παραγωγής: το ωράριο λειτουργίας του εργοστασίου επεκτάθηκε, δίνοντας τη δυνατότητα για τρεις βάρδιες ανά εικοσιτετράωρο. Ταυτόχρονα, η νέα πηγή ενέργειας προσέφερε ευελιξία στην τοποθέτηση των μηχανημάτων. Η γραμμή παραγωγής εκσυγχρονίζεται, καθώς σταδιακά προστίθενται νέες κυλινδρομηχανές, και άλλες σύγχρονες εγκαταστάσεις. Πλέον, τα μηχανήματα δεν είναι μόνο ευρωπαϊκής κατασκευής, αλλά προέρχονται και από ελληνικές εταιρίες (π.χ. ΛΙΝΟΣ Α.Ε., ΤΕΜΕΑ, κ.α.). Τη μελέτη για τον εκσυγχρονισμό του Μύλου εκπονεί και επιβλέπει κυρίως η ελβετική εταιρία BLIHLER, η οποία συμπράττει με τη γερμανική MIAG, κυρίαρχο εκείνη την εποχή στην κατασκευή μηχανημάτων αλευροποιίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκπρόσωπος της εταιρίας παραμένει για ένα εξάμηνο περίπου στη Λάρισα με σκοπό να εκπαιδεύσει το προσωπικό στη χρήση των νέων μηχανημάτων. Για τη βελτίωση της ποιότητας των αλεύρων ανεγείρεται στην πρόσοψη του κτιρίου ένα τετραώροφο συγκρότημα θερμικής επεξεργασίας σίτου, το λεγόμενο κοντίσιονερ. Αργότερα η προσθήκη θα κατεδαφιστεί.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Μύλος του Παππά επί 90 χρόνια άλεθε το σιτάρι της Θεσσαλίας και παρήγε άλευρα. Η ιστορία του ξεκινά αμέσως μετά την προσάρτηση του θεσσαλικού κάμπου στο νέο ελληνικό κράτος. Το 1988 το βιομηχανικό κτίριο πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου Λαρισαίων με σκοπό τη μετατροπή του σε κέντρο πολιτισμού. Ταυτόχρονα κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η πυκαγιά του 2002 επέφερε μεγάλες ζημιές στο κτίριο και έκαψε το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων και των μηχανημάτων του εργοστασίου. Ο Δήμος Λαρισαίων αποκατέστησε το κτίριο και μετέτρεψε μέρος του σε Μουσείο Σιτηρών και Αλεύρων. Απέκτησε μηχανήματα από άλλους θεσσαλικούς μύλους και αξιοποίησε όσες μηχανές διασώθηκαν, αναδεικνύοντας τη λειτουργία του Μύλου. Τώρα πια αυτό που απομένει είναι το Μουσείο να ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό. Ας ευχηθούμε να γίνει σύντομα.
Της Νατάσας Πολυγένη
Φωτ: Βασίλης Ντάμπλης
