Να γνωρίζει την οικονομία του λογοτεχνικού χώρου και χρόνου και να μετατρέπει μια ιστορία σε αφήγηση γεγονότων που θα μπορέσουν να δημιουργήσουν ολοκληρωμένη πλοκή και αλληλουχία καταστάσεων. Η Τασούλα Τσιλιμένη τα έχει όλα τούτα πετύχει στη συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο «Το κουμπί». Καθώς διάβαζα τα διηγήματα με βρήκαν κατάστηθα οι σπαραγμοί μιας προσωπικής μνήμης που έτεινε να με αφορά, να γίνεται βίωση της δικής μου παιδικής ηλικίας και συνάμα της πορείας προς την ενηλικίωση. Το βιβλίο αποπνέει ούτως ή άλλως νοσταλγία για τον ανεπίστρεπτο χρόνο, ακόμα αν και αυτός έχει αφήσει πίσω του χαλάσματα ή φαντάσματα παραμυθιών και αφηγήσεων. Και αν η παιδική ηλικία είναι κατά κάποιον τρόπο το προζύμι με το οποίο δημιουργείται το πρωτόπλαστο λογοτεχνικό ιδεώδες, μέσα από μια αίθρια και λαμπερή μνήμη, τότε με τις εν λόγω αφηγήσεις, η συγγραφέας επαληθεύεται. Η κ. Τσιλιμένη, δεν «περιγράφει» απλώς, αλλά γράφει για τον άνθρωπο- το παιδί και τον ενήλικα- στην ελληνική ύπαιθρο- σε μια εποχή «πονηρής» αθωότητας, όπου τα αυτοσχέδια παιδικά παιχνίδια είχαν το στοιχείο της ανάπτυξης και της κοινωνικοποίησης και όχι της ατομιστικής αντίληψης που καλλιεργεί η καταναλωτική, σύγχρονη έποψη. Μιλάει για μια εποχή όπου τα όνειρα ήταν κοινά για τις φτωχιές φαμίλιες. Ένα παρόν ανθρώπινο για τους γονείς και ένα μέλλον καλύτερο για τα παιδιά τους.
Τόπος εξέλιξης των συμβάντων είναι η περιοχή του θεσσαλικού κάμπου και ιδιαίτερα η Λάρισα και η Καλλιπεύκη, πατρογονικός τόπος της συγγραφέως, με τον επιβλητικό όγκο του όρους των αρχαίων θεών πίσω της. Τοπία για θάματα και νάματα ιδανικά ως καμβάς των ιστοριών. Ο αφηγηματικός λόγος, θυμίζει συχνά τις χαμηλόφωνες συζητήσεις της γειτονιάς, του καφενέ, του χαγιατιού, όταν θροΐζει ένα μυστικό που πρέπει να κρατηθεί σαν τέτοιο, αλλά και να καταστεί επήκοον όλων. Άλλοτε πάλι σε παρασέρνει ο ρυθμός μιας πολυφωνικής κομπανίας ή μιας εκκλησιαστικής καταβασίας. Η γλώσσα ρέει σαν τις αφηγήσεις των παππούδων στα κατώγια και σαν τα τρεχούμενα νερά των ρυακιών. Τα διηγήματα της συλλογής είναι γεμάτα μυρωδιές, γεύσεις, ήχους και αναμνήσεις συνυφασμένες τόσο με τον ρεαλισμό, όσο και με τη μαγική πνοή των μύθων, των λαϊκών παραμυθιών, της δημώδους μούσας αλλά και εξωλογικών καταστάσεων. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου κυλάει ο λιτός και απέριττος βίος, μιας υπαίθρου που ζει γύρω από την απλότητα του λαϊκού πολιτισμού, τότε που η φτώχια είχε μια αξιοπρέπεια και μια αξία κατά κάποιον τρόπο πολιτισμική. Όπου ένα ρούχο, το καλό, το κυριακάτικο, μπορούσε να εκτιμηθεί σαν κάτι πολύτιμο που έπρεπε να φυλαχθεί με προσοχή σε κείνες τις καρυδένιες ντουλάπες ούτως ή άλλως περιορισμένης χωρητικότητας.
Η τοπιογραφία δίνει όμορφες κινηματογραφικές εικόνες από τον ποταμό Πηνειό, την λίμνη Ασκουρίδα, τη λίμνη Πλαστήρα, τον κάμπο, τα χωριά και την ερήμωσή τους στη δεκαετία του ‘60.
Τα πρόσωπα- ήρωες- φέρουν τα χαρακτηριστικά του τόπου, τόσο του κάμπου όσο και του βουνού, με μεγάλη πειστικότητα στα ιδιαίτερα στοιχεία ψυχολογίας και συμπεριφοράς. Οι περιγραφές των φυσικών φαινομένων αλλά και των τραγικών περιστατικών ενώ καταθέτονται χωρίς υπερβολή, προσφέρουν στον αναγνώστη τη συγκίνηση, το φόβο και το δέος των στιγμών. Όπως η παράκαιρη ωρίμανση ενός κοριτσιού στον πρόναο της εφηβείας που την οδηγεί σε πρόωρο γάμο ή ο πνιγμός των παιδιών στη λίμνη.
Μάνες, θείες, η γειτονιά, το σχολείο, ο ναός, οριοθετούν τη ζωή και τη δράση γύρω από το ιεροτελεστικό μιας παράδοσης, που κάνει τον κύκλο της σε όλες τις εποχές του χρόνου, από την αρχή του έως τα καλαντίσματα των Χριστουγέννων. Τα παιδιά της αλάνας, σκηνικό της κάθε παιδικής ηλικίας έγινε ασπρόμαυρη φωτογραφία του αρχείου της μνήμης πια, μιας και οι αλάνες χάθηκαν μαζί και η αθωότητα εκείνης της εποχής-«που ‘ν το που ‘ν το δαχτυλίδι- και αφού πια τα παιδιά με ένα κουμπί μπορούν να παίξουν, να διασκεδάσουν, να μάθουν, υπό το καθεστώς της τεχνολογικής επιτροπείας.
Στο βιβλίο θίγεται το θέμα της απώλειας με πολλές εκφάνσεις. Απώλεια προσώπων αλλά και πραγμάτων, ως διαρκές στοιχείο της αφήγησης αλλά και της ίδιας της ζωής.
Στο διήγημα «Tο σπίτι», λέει. «Το πονούσε. Δεν ήξερε αν πονούσε το σπίτι. Ή αν ήταν ένα πείσμα ενάντια στη φθορά, την απώλεια».
Επίσης βλέπουμε τη δύναμη του εθιμικού δικαίου και του στερεοτύπου των κλειστών κοινωνιών, τα ηθικά διλήμματα που προβάλουν και που έχουν ισχύ απαράβατου κανόνα. «Εκείνα τα Χριστούγεννα έμαθα ότι σε σπίτι που το έχει πατήσει ο θάνατος, κανείς δε λέει τα κάλαντα. Από σεβασμό, είπε η μάνα το βράδυ. Κι εγώ ακούγοντας τη σόμπα να γουργουρίζει αργά τη νύχτα, αναρωτιόμουν τι είναι «σεβασμός».
Υπήρχαν στιγμές που ένιωθα το ρυθμό του θρήνου μέσα στο βιβλίο, ιδιαίτερα στο διήγημα «Το κερί», όπου … «ταραχή μεγάλη είχε το νερό, και ακουγόταν λέει, να ‘ρχονται μέσα από τα σπλάχνα της λίμνης, φωνές αντρικές που καλούσαν ονόματα, όπως ο δάσκαλος φωνάζει τα παιδιά στο σχολείο: «Γιώργος, Γιάννης, Πέτρος,» κι’ εκείνα λένε παρών….»
Η συλλογή διηγημάτων της Τασούλας Τσιλιμένη, με τίτλο «Το Κουμπί» γοητευτικό και συνάμα απλό, ερεθίζει το συναίσθημα. Κυρίως αυτό που προέρχεται από την απωθημένη αλλά καθόλου λησμονημένη μνήμη. Διότι όπως και πολλοί από τους ήρωες του βιβλίου, ο καθένας μας, επιστρέφει συχνά σε κείνη την εποχή της φαινομενικής αθωότητας σαν μια ανάγκη να μην αποκοπούν οι ρίζες μας από το παρελθόν. Σε όλα τα διηγήματα, υπάρχουν υπέροχες περιγραφές που σαγηνεύουν τον αναγνώστη, όμως απρόβλεπτα η αφήγηση βαραίνει και έρχεται η απομάγευση με μια πίκρα, μια καταστροφή μια απώλεια. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί το απροσδόκητο του φανταστικού, με τρόπο που να μη μπορείς να το κατατάξεις ακριβώς στον ρεαλισμό. Όμως το γεύεσαι σαν ένα εξαίσιο καρύκευμα, στον επιούσιο άρτο που λέγεται λογοτεχνία.
Ελένη Πριοβόλου
συγγραφέας
