Της Λένας Κισσάβου
Φωτ.: Λεωνίδας Τζέκας
Την εικόνα που αντίκριζαν, όσοι έμπαιναν, μεταξύ του 16ου και του 18ου αι., να προσκυνήσουν στον ιερό ναό Κοίμησης της Θεοτόκου στο Πύθιο Ελασσόνας (η κατασκευή του χρονολογείται από το 1638) και που στο πέρασμα των χρόνων –παράλληλα με τη φθορά- δέχθηκε καταστροφικές παρεμβάσεις, θα έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν σύντομα ξανά οι επισκέπτες του.
Ειδικοί συντηρητές δουλεύουν στον ναό εδώ και τρία χρόνια προκειμένου να αναδείξουν τις τοιχογραφίες του, ενώ παράλληλα ειδικά συνεργεία προσπάθησαν με επιτυχία να δώσουν... νέα ζωή στα μέχρι πρότινος ερείπια του ιερού χώρου, έναν από τους σημαντικότερους της ευρύτερης περιοχής.
«Ο ιερός ναός Κοίμησης της Θεοτόκου, στο Πύθιο έχει αξιόλογες τοιχογραφίες και το μοναδικό κυκλικό καμπαναριό στην Ελλάδα», μας είπε η υπεύθυνη αρχαιολόγος της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας, που επιτηρεί τις εργασίες, κ. Αννα Γιαλούρη και συμπληρώνει: «Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μεταβυζαντινά μνημεία της επαρχίας Ελασσόνας, τόσο λόγω του σύνθετου αρχιτεκτονικού του χαρακτήρα και του αξιόλογου τοιχογραφικού του διακόσμου, όσο και του ό,τι εντάσσεται σε ένα αξιόλογο διαχρονικό σύνολο αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, όπως το ιερό του Απόλλωνα Πυθίου και τα ασκηταριά του 14ου αιώνα .
Επιπλέον, οι αρχαιότητες του Πυθίου μαζί με τους αρχαιολογικούς χώρους της Αζώρου, της Δολίχης και του Σαρανταπόρου, συνιστούν το λεγόμενο «Δίκτυο Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων Περραιβικής Τρίπολης», μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική διαδρομή με μνημεία αρχαίας, βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου».
ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ
Οι εργασίες συντήρησης του μνημείου, άρχισαν το 2011 και ολοκληρώνονται τον Αύγουστο 2014, υπό τον συντονισμό ομάδας επίβλεψης αποτελούμενης από την πολιτικό μηχανικό κ. Αικατερίνη Πλασταρά, την αρχαιολόγο κ. Αννα Γιαλούρη και τον συντηρητή κ. Μάριο Μητσάτσικα.
Σύμφωνα με την κ. Γιαλούρη «η στερέωση - αποκατάσταση του ναού και η συντήρηση του τοιχογραφικού του διακόσμου υλοποιήθηκε στο ΠΕΠ «Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδος - Ηπείρου 2007-2013», με προϋπολογισμό 500.000 ευρώ. Η μελέτη αποκατάστασης συντάχθηκε από τον αρχιτέκτονα Ι. Βλαχοστέργιο και την αρχαιολόγο Σταυρούλα Σδρόλια, ενώ οι μελέτες συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου και του τέμπλου από τους συντηρητές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης Β. Τούλη και Μ. Μητσάτσικα, αντίστοιχα.
Στόχος του έργου ήταν η διατήρηση του κτιριακού συνόλου, καθώς η προχωρημένη φθορά των τοίχων και του εσωτερικού διακόσμου, λόγω της μακρόχρονης εισροής υδάτων κινδύνευε να προκαλέσει την κατάρρευσή του. Επίσης, από αισθητικής απόψεως η εικόνα που παρουσίαζε το μνημείο και ο περιβάλλων χώρος δεν ήταν ικανοποιητική παρά τις κατά καιρούς βασικές επισκευές για τη διατήρησή του.
Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης που υλοποιούνται στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, αποβλέπουν σε μια ενιαία αντιμετώπιση των προβλημάτων του ναού, στην ολοκλήρωση της συντήρησης και αποκατάστασης του κτιριακού συγκροτήματος και στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του, ώστε να καταστεί το μνημείο επισκέψιμο και να παρέχει τη δυνατότητα υλοποίησης δράσεων εκπαιδευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα».
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΡΥΠΤΗ
Σημαντικά ευρήματα ήρθαν στο φως, στο πλαίσιο των εργασιών και αναλυτικότερα η κ. Γιαλούρη μας είπε: «Ο ναός υπήρξε καθολικό μονής, από το συγκρότημα της οποίας διατηρούνταν, εκτός από το καθολικό, ημιυπόγειος καμαροσκεπής χώρος, γνωστός ως «κρύπτη», τμήμα του λιθόκτιστου περιβόλου της μονής και ελεύθερο κυκλικό κωδωνοστάσιο.
Οι εργασίες διαμόρφωσης στο άμεσο περιβάλλον του ναού έφεραν στο φως νέα στοιχεία που συνδέουν τα έως τώρα διάσπαρτα κτίρια σε ένα σύνολο. Ανατολικά της «κρύπτης» αποκαλύφθηκαν δύο κελιά καθώς και κατάλοιπα ενός τρίτου, νοτιοανατολικά του ναού.
Μεταξύ του ναού και της βόρειας πτέρυγας παρεμβάλλεται λιθόστρωτο, ενώ δυτικά της κρύπτης εκτείνεται πλακόστρωτη αυλή.
Επιπλέον, κατά τις έρευνες διαπιστώθηκε ότι το κτιριακό συγκρότημα της μονής είναι κτισμένο πάνω σε εκτεταμένο νεκροταφείο, με διάρκεια χρήσης από τη μεσοβυζαντινή περίοδο μέχρι και τον 17ο αι., το οποίο έδωσε σημαντικά κτερίσματα, όπως χάλκινα κοσμήματα, χάλκινα και ασημένια νομίσματα και μικρές εφυαλωμένες κούπες.
Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική με πεντάπλευρη αψίδα ιερού, ασύμμετρο νάρθηκα και ανοιχτό εξωνάρθηκα που οδηγεί στα νότια σε μικρό βοηθητικό χώρο (πρόσκτισμα). Η σημερινή μορφή του ναού οφείλεται στις συνεχείς επισκευές και προσθήκες που δέχτηκε κατά τη μακραίωνη περίοδο της χρήσης του.
Όπως και οι οικοδομικές φάσεις του ναού επάλληλες είναι και οι φάσεις του τοιχογραφικού του διακόσμου. Η παλαιότερη φάση της τοιχογράφησης ανάγεται στον 16ο αι. και εντοπίζεται στο βόρειο τμήμα του νάρθηκα.
Η επόμενη - δεύτερη φάση - περιλαμβάνει ολόκληρο το εικονογραφικό πρόγραμμα του κυρίως ναού και χρονολογείται σύμφωνα με επιγραφή στα 1638. Η τρίτη φάση αφορά στο νότιο τμήμα του νάρθηκα και χρονολογείται κι αυτή με επιγραφή, στα 1693.
Στην τέταρτη και τελευταία φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες της δυτικής όψης του ναού, που χρονολογούνται στον 18ο αι. Αξιόλογο είναι και το τέμπλο του ναού, η παλαιότερη φάση του οποίου ανάγεται στον 16ο αι.
Ευρήματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος αποτελούν οι δύο αποταμιευτικοί «θησαυροί», ο πρώτος του 12ου - 13ου από 26 χάλκινα σκυφωτά νομίσματα και ο δεύτερος του 17ου αιώνα, εποχή ακμής της μονής, αποτελούμενος από 1 χρυσό και 29 αργυρά νομίσματα.
Ο τελευταίος θησαυρός θα εκτεθεί στη μόνιμη έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας».
