Τεράστιες εκτάσεις (περί τις 720.000 στρ.) σε πολλές κατοικημένες και μη περιοχές ολόκληρης της Θεσσαλίας, του Πηλίου, του Βόλου, της Αγχιάλου, της Λάρισας, των Φαρσάλων και της Καρδίτσας δέχθηκαντη μανία του «Daniel», καταιγίδας με ακραίας έντασης βροχοπτώσεις που προκάλεσαν ανυπολόγιστες ζημιέςκαι πολλέςδυστυχώς απώλειες ανθρώπινων ζωών.Οι πολίτες φοβισμένοι, αμήχανοι, με αίσθημα απόλυτης ανασφάλειας και εγκατάλειψης βιώνουν την ανικανότητα της Πολιτείας να προστατεύσει τις ζωές και τις περιουσίες τους.
Οι ανυπολόγιστες, πολυδιάστατες επιπτώσεις των συχνών φυσικών καταστροφών που βιώνουμε απαιτούν επίμονα απαντήσεις για τις αιτίες της κρατικής ανεπάρκειας και αποτελεσματικές λύσεις για να αποφευχθούν νέες παρόμοιες καταστροφές στο μέλλον.
Με απόλυτο σεβασμό στις ανθρώπινες απώλειες και μόνο με διάθεση συμβολής σε αυτό τον αναγκαίο προβληματισμό, θέλω με αυτό το άρθρο να εκφράσω κάποιες σκέψεις που φαντάζομαι πως θα ήθελαν αρκετοί να μοιρασθούν, σχετικά με το μεγάλο πρόβλημα των πλημμυρών και των επιπτώσεών τους στα οικοσυστήματα και στις λειτουργίες τους με έμφασηστα μέτρα αντιμετώπισης που πρέπει ναλάβει η Πολιτεία. Η κλιματική κρίση είναι πλέον παρούσα εκφραζόμενη με ακραία καιρικά φαινόμενα που συμβαίνουν με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση. Αυτό είναι πλέον μια πραγματικότηταστη χώρα μας που βιώνει συχνά τις σφοδρές επιπτώσεις της με την εκδήλωση παρόμοιωνφαινομένων για πολλοστή φορά τα τελευταία λίγα χρόνια, αλλά συνεχώς με μεγαλύτερη ένταση. Θυμίζουμε μόνο δύο από τις πρόσφατες πλημμύρες στη Μάνδρα το Νοέμβριο του 2017 και στη Θεσσαλία το Σεπτέμβριο του 2020 («Ιανός»). Ιδιαίτερα η Θεσσαλία βιώνει την πρόσφατη καταστροφή τρία μόλις χρόνια μετά την προηγούμενη («Ιανός»), η εμπειρία της οποίας θα έπρεπε να αξιοποιηθεί από την Πολιτεία (κυβέρνηση και όλους τους θεσμικούς φορείς) για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της περιοχής, με την κατασκευή νέων σύγχρονων υποδομών. Δεν μπορούμε επομένως να ισχυριζόμαστε πλέον ότι πρόκειται για «πρωτόγνωρα φαινόμενα».
Μήπως όμως δεν γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τα φαινόμενα αυτά; Ας δούμε τι εργαλεία έχουμε. Η Χώρα, έστω με μεγάλη καθυστέρηση,συμμορφούμενη στην οδηγία 2007/60/ΕΚ διαμόρφωσε το 2018 και διαθέτει ήδη Ειδικά Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμυρών (ΣΔΚΠ) (δημοσιευμένα στο ΦΕΚ Β’ 2685/2018). Στα σχέδια αυτά περιγράφονται λεπτομερώς όλοι οι τομείς που σχετίζονται με τις πλημμύρες και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την αντιμετώπισή τους. Το ερώτημα όμως είναι εάν λήφθηκαν σοβαρά υπόψη. Από τα αποτελέσματα όμως που βιώνουμε σήμερα φαίνεται ότι υποεκτιμήθηκαν πλήρως από τους αρμόδιους φορείς (Υπουργεία Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής και τις Περιφέρειες). Η ανάγκη συμμόρφωσης σε αυτά αναδείχθηκε έντονα από τον υπογράφοντα (βλ. αναφορά 1) (και) με αφορμή τις προηγούμενες πλημμύρες στη Θεσσαλία (Ιανός, 2020). Τα αποτελέσματατης καταστροφής που βιώνουμε τώρα κατά την άποψή μας πρέπει να αναζητηθούν (και) στον έλεγχο του βαθμού υλοποίησης των προβλεπόμενων στα ΣΔΚΠ του 2108 σε όλα τα επίπεδα. Για παράδειγμα τα έργα που κατασκευάσθηκαν τα έλαβαν υπόψη σε σχέση με τους κινδύνους πλημμυρών και για ποια περίοδο επανεμφάνισης; Δυστυχώς αναφέρεται ότι πρόσφατες κατασκευές, δρόμοι, γέφυρες κ.λπ. δεν ανταποκρίθηκαν. Μήπως η σχολαστική εφαρμογή των ΣΔΚΠ θα απέτρεπε σε κάποιο βαθμό αυτές τις καταστροφές;
Σημειώνεται ότι από τον Φεβρουάριο του 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε αιτιολογημένη γνώμη σε βάρος της Χώρας μας προειδοποίηση (βλ. αναφορά 2) για τη μη συμμόρφωση στην οδηγία 2007/60/ΕΚ και τη μη επικαιροποίηση των χαρτών κινδύνων πλημμυρών με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να παραπεμφθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δεν θα έπρεπε αυτό να μας προβληματίσει όλους αναλογικά, Πολιτεία (κυβέρνηση, θεσμικούς φορείς, υπηρεσίες, πολιτικά κόμματα) και πολίτες για να διαμορφωθούν σταδιακά οι προϋποθέσεις συνδιαμόρφωσης κουλτούρας πραγματικού σεβασμού του περιβάλλοντος, η βιωσιμότητα του οποίου ταυτίζεται με τη βιωσιμότητα του ίδιου του ανθρώπου; Εάν αυτό δεν γίνει, η λύση θα επιβληθεί από τη σκληρή πραγματικότητα. Εδώ που φθάσαμε δεν χωρούν ρηχές αναλύσεις και εύκολες συνθηματολογικές προσεγγίσεις που κρύβουν το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Ας θυμηθούμε τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ που προειδοποιεί ότι περάσαμε πλέον από τους καύσωνες στο βρασμό του πλανήτη.
Τα προβλήματα που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή και η αντιμετώπιση των επιπτώσεών της βρίσκονται εδώ και πολλά χρόνιαστο κέντρο του ενδιαφέροντος των εργασιών και νομοθετικών πρωτοβουλιών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Το τελευταίο δείγμα ήταν η ψήφιση τον περασμένο Ιούλιο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της πρότασης νόμου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αποκατάσταση της Φύσης (αναφορά 3). Όσα υπέστησαν τα οικοσυστήματα με αυτές τις πλημμύρες θα πρέπει να αποκατασταθούν. Πολύ σωστά ο πρωθυπουργός στις πρόσφατες δηλώσεις του στη Λάρισα δήλωσε ότι θα ζητήσει τη βοήθεια της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος στις πληγείσες περιοχές. Προβληματιζόμαστε όμως για το εάν ανταποκριθούν, όταν η κυβέρνησή μας και οι πολιτικές δυνάμεις με τις οποίες συμπορεύεται στα θέματα αυτά, ήταν αρνητικοί στον εν λόγω νόμο. Μήπως μια γενναία αναγνώριση της σημασίας του νόμου αυτού πρέπει να οδηγήσει σε αλλαγή στάσης και πορείας; Είναι δυνατόν η χώρα να μη συντάσσεται με τέτοιες κορυφαίες επιλογές της ΕΕ, στην οποία ανήκει;
Είναι καιρός λοιπόν να αντιληφθούμε όλοι ότι η αντιμετώπιση τω τεράστιων προβλημάτων που δημιούργησαν οι ακραίες πλημμύρες, απαιτούν σοβαρές αποφάσεις και όχι εύκολες και απλοϊκές προσεγγίσεις με επικοινωνιακά χαρακτηριστικά. Πρέπει επί τέλους να ξεκινήσει άμεσα και αποφασιστικά η εφαρμογή των Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων από την Κλιματική Αλλαγή (εν προκειμένω των κινδύνων από τις πλημμύρες) και να συμμορφωθεί η Χώρα μας στην προειδοποίηση της ΕΕ για εφαρμογή της οδηγίας 2007/ΕΚ. Το γεγονός ότι η διάρκεια ολοκλήρωσης των απαιτούμενων έργων που προβλέπουν τα ΣΔΚΠ υπερβαίνει κατά πολύ το διάστημα μίαςθητείας όλων των εκλεγόμενων αιρετών εξουσιών (Κυβέρνησης, Περιφερειών και Δήμων) θα πρέπει να οδηγήσει σε ευρείες συναινέσεις για τη διασφάλιση της απρόσκοπτης υλοποίησης κρίσιμων πολιτικών για το μέλλον της χώρας μας. Το ίδιο ισχύει για τους πολίτες, τις τοπικές κοινωνίες, τους οικονομικούς κλάδους και το σύνολο των κοινωνικών φορέων της χώρας,που πρέπει άμεσα να κατανοήσουν ότι δεν μπορούν να έχουν παθητική στάση έναντι των προκλήσεων της κλιματικής κρίσης και ότι απαιτείται η συστηματική ενεργοποίηση και συνεργασία τους με στόχο τη δρομολόγηση και υλοποίηση όλων αναγκαίων βραχυ- μεσο και μακρο- πρόθεσμων δράσεωνγια την έγκαιρη προσαρμογή της χώρας στα νέα κλιματικά δεδομένα με όρους βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας.
Αναφορές:
1.Χ. Τσαντήλας. 2021. Oι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα οικοσυστήματα & στις υπηρεσίες τους | Η περίπτωση των πλημμυρών, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ.
2.INFR(2021)2254)
3.Ευρωπαϊκή επιτροπή. Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την αποκατάσταση της φύσης. COM(2022) 304 final.
*Γεωπόνος Δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΝΑ
