Στο Μουσείο υπάρχει και χώρος για τον αθλητισμό (να μια καλή ευκαιρία να προσεγγίσει μικρά παιδιά που ως πρώτο εξωσχολικό μέλημά τους έχουν τα σπορ) καθώς από τον 5ο αιώνα π.Χ. στη Θεσσαλία διεξάγονταν αγωνίσματα και πληροφορίες για τους τοπικούς θεσσαλικούς αγώνες δίνουν οι αναφορές αρχαίων συγγραφέων και ποιητών, επιγραφές και νομίσματα.
Τα αγωνίσματα που αναπτύσσονται στη Θεσσαλία όπως τα ταυροθήρια, οι αγώνες επίδειξης δεξιοτεχνίας και κινήσεων ακριβείας στην ιππική τέχνη, όπως οι αποβατικοί αγώνες και ο αφιπποδρομάς, είναι αποτέλεσμα του τρόπου ζωής των Θεσσαλών, απηχούν τα ενδιαφέροντά τους και αρμόζουν στον κατεξοχήν αριστοκρατικό χαρακτήρα διακυβέρνησης της περιοχής τους. Αλλά και η μεγαλειώδης πομπή, θεωρία που οργάνωσε ο Ιάσων των Φερών για τα Πύθια του 370 π.Χ. τόνιζε την υπεροχή των Θεσσαλών στην κτηνοτροφία, αφού σκόπευε να συμπεριλάβει χιλιάδες ζώα από όλη την περιοχή, από τα οποία το καλύτερο θα βραβευόταν.
ΟΙ ΕΠΙΝΙΚΙΕΣ ΩΔΕΣ, ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Οι πληροφορίες για την τέλεση αγώνων στη Θεσσαλία πριν από το 2ο αι. π.Χ. είναι πολύ αποσπασματικές. Συνίστανται σε αναφορές των αρχαίων πηγών, όπως οι επινίκιες ωδές του Πινδάρου, του Βακχυλίδη, τα αποσπάσματα του Σιμωνίδη, οι ύμνοι, το έργο του Παυσανία, καθώς και σε ευρήματα, όπως είναι οι επιγραφές και τα νομίσματα. Παρ’ όλα αυτά και παρά την έλλειψη ανασκαφών σε μεγάλα ιερά της περιοχής, οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι ήδη από τον 5ο αι. π.Χ. στη Θεσσαλία κυριαρχούσαν αγώνες που είχαν σχέση με την εκτροφή αλόγων και την ιππική δεξιοτεχνία των Θεσσαλών, όπως τα Πετραία, ή ακόμη αγώνες όπου συνδυαζόταν η ιππική τέχνη με την ανάγκη ελέγχου των κοπαδιών της πεδιάδας, όπως τα ταυροθήρια, τα οποία απεικονίζονται στα νομίσματα του 5ου αι. π.Χ. Επίσης, κατά τον 5ο αι. π.Χ. στη Θεσσαλία τελούνταν αγώνες προς τιμήν ηρώων, όπως τα Πρωτεσιλάεια, στα οποία είχαν συμμετοχή αθλητές από περιοχές εκτός Θεσσαλίας. Πρόσφατα ευρήματα, όπως ένα νόμισμα του τέλους του 5ου αι. π.Χ. από την Τρίκκη, φανερώνουν ότι στη Θεσσαλία τελούνταν επίσης μουσικοί αγώνες και υποδεικνύουν ότι ίσως οι αθλητικές διοργανώσεις στην περιοχή ήταν πολύ περισσότερες από όσες γνωρίζουμε.
Τα Πετραία ήταν μια εορτή που διοργανωνόταν ήδη από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. προς τιμήν του Ποσειδώνα Πετραίου και περιελάμβανε ιππικούς αγώνες.
Στις αρχαίες πηγές τονίζεται ο ηγετικός ρόλος της Θεσσαλίας στις πρώιμες αμφικτιονίες των Θερμοπυλών και των Δελφών. Οι σύγχρονοι μελετητές διαφωνούν ως προς τον χαρακτήρα και τον πολιτικό ρόλο της δελφικής αμφικτυονίας. Ωστόσο, η ισχυρή παρουσία της Θεσσαλίας στο συμβούλιο, το οποίο ήταν υπεύθυνο για τη διοργάνωση των Πυθίων (αθλητικών και μουσικών αγώνων), εξασφάλιζε στενή σχέση με το ιερό και τους Δελφούς ήδη από τον 7ο αι. π.Χ. και εξήρε τον ρόλο της περιοχής μεταξύ των συμμετεχόντων.
Οι πληροφορίες για τη συμμετοχή Θεσσαλών αθλητών στα Πύθια είναι περιορισμένες καθώς ο κατάλογος των Πυθιονικών του Καλλισθένη δεν σώθηκε.
Όμως, οι επινίκιες ωδές του Πινδάρου και του Βακχυλίδη, οι σύντομες αναφορές του Παυσανία και οι λιγοστές επιγραφικές μαρτυρίες βεβαιώνουν τη συμμετοχή Θεσσαλών στα Πύθια, ιδιαίτερα κατά τον 5ο αι. π.Χ. Ο Πεληνναίος Φρικίας, ο Ιπποκλής, γιος του Φρικία, ο Αριστοτέλης από τη Λάρισα, ο Αγίας και ο Τηλέμαχος από τα Φάρσαλα, είναι γνωστοί νικητές των Πυθίων, όπως και ο Τροχίλος, (εικ. αρ. κατ. 12) από τα Φάρσαλα τον 4ο αι. π.Χ.
Παρά τη στενή σχέση των Θεσσαλών με τους Δελφούς και την αμφικτυονία, ενδιαφέρουσα είναι η απουσία αναθημάτων σχετικών με αθλητικές επιτυχίες, μέχρι το δεύτερο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Τότε, παρατηρείται μια σημαντική αύξηση της θεσσαλικής παρουσίας ιδίως των Φαρσάλιων στους αγώνες και το ιερό, είτε μέσω ανάθεσης αγαλμάτων είτε μέσω άσκησης ανώτατων αξιωμάτων στο συμβούλιο των αμφικτυονιών.
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΛΕΒΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Ανάμεσα στα ονόματα των Θεσσαλών αρχαίων Ολυμπιονικών που αναφέρονται στην… αθλητική αίθουσα του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας την παράσταση κλέβουν δύο γυναίκες: η Ηπιόνη και η Αριστόκλεια που αναφέρονται ως ολυμπιονίκες.
Όλοι γνωρίζουν ότι κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων η γυναίκα δεν είχε καν το δικαίωμα να διασχίσει τον Αλφειό και τον Κάδεο ποταμό. Η παραβίαση αυτής της απαγόρευσης σήμαινε τιμωρία με θάνατο. Όποια συλλάμβαναν την έριχναν από το όρος Τυπαίο. Η Καλλιπάτειρα ήταν η μόνη γυναίκα που παραβίασε τον νόμο της απαγόρευσης. Ωστόσο δεν τιμωρήθηκε από τους κριτές, γιατί ήταν κόρη, αδελφή και μητέρα ολυμπιονικών.
Το ερώτημα που προκύπτει για τον επισκέπτη του Διαχρονικού Μουσείου είναι πώς υπάρχουν δύο γυναίκες ολυμπιονίκες από τη στιγμή που στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας μετείχαν μόνο άνδρες;
Οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα συμμετοχής μόνο στους ιππικούς αγώνες ως ιδιοκτήτριες των αλόγων, χωρίς δηλαδή να παίρνουν μέρος οι ίδιες. Στους ιππικούς αγώνες νικητής θεωρείτο ο ιδιοκτήτης του αλόγου και όχι ο ιππέας. Ετσι το 396 και το 392 π.Χ. στην 96η και 97η Ολυμπιάδα αντίστοιχα η Κυνίσκα, η κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου, νίκησε στο τέθριππο και έμεινε στην ιστορία ως η πρώτη γυναίκα ολυμπιονίκης χωρίς βέβαια να πάρει μέρος η ίδια στους αγώνες, απλώς ήταν η ιδιοκτήτρια.
Μάλιστα ο Παυσανίας αναφέρει (Ελλάδος Περιήγησις, Λακωνικά, 8,1)
(...) εγένετο δε Αρχιδάμω και θυγάτηρ, όνομα μ εν Κυνίσκα, φιλοτιμότατα δε εις τον αγώνα έσχε τον Ολυμπικόν και πρώτη τε ιπποτρόφησε γυναικών και νίκη ανείλετο Ολυμπικήν πρώτη. Κυνίσκας δε ύστερον γυναιξί και άλλαις και μάλιστα ταις εκ Λακεδαίμονος γεγόνασιν Ολυμπικαί νίκαι, ων (η) επιφανεστέρα ες τα νίκας (ουδεμία) εστίν αυτής.
Ο Αρχίδαμος είχε μια κόρη που λεγόταν Κυνίσκα. Αυτή είχε μεγάλο πόθο να νικήσει στους Ολυμπιακούς Αγώνες και ήταν η πρώτη γυναίκα που έθρεψε άλογα και νίκησε σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Μετά την Κυνίσκα κι άλλες γυναίκες νίκησαν στην Ολυμπία, κυρίως Σπαρτιάτισσες. Καμία τους όμως δεν είναι επιφανέστερη στις νίκες από την Κυνίσκα.
Η μόνη γυναίκα που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες ήταν η ιέρεια της θεάς Δήμητρας Χαμύνης, η οποία καθόταν στο βωμό της θεάς, που βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του σταδίου. Στη ρωμαϊκή εποχή τη θέση της ιέρειας της θεάς την πήρε η γυναίκα του Ηρώδη του Αττικού, η Ρήγιλλα, για να μπορέσει να παρακολουθήσει τους αγώνες.
Οι δυο γυναίκες (Ηπιόνη και Αριστόκλεια) ολυμπιονίκες της αρχαιότητας που αναφέρονται στο Διαχρονικό Μουσείο ήταν ιδιοκτήτριες αλόγων και σίγουρα έγραψαν ιστορία αφού ήταν οι πρώτες ολυμπιονίκες της Θεσσαλίας.
ΟΙ ΘΕΣΣΑΛΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ
Με βάση τον κατάλογο των ολυμπιονικών, τις αναφορές σε αρχαίες πηγές και τις επιγραφικές μαρτυρίες, γνωρίζουμε τους εξής Θεσσαλούς νικητές στα Ολύμπια:
- Το 648 π.Χ. που εισάγεται ο αγώνας του ίππο κέλητος, νικητής είναι ο Κραυξίδας από την Κραννώνα, ο πρώτος Θεσσαλός ολυμπιονίκης και μάλιστα σε ιππικό αγώνισμα.
- Το 568 π.Χ. ο Αγνων από την Πεπάρηθο στο δρόμο σταδίου.
- Το 556 π.Χ.. ο Φαρσάλιος Φαίδρος στο δρόμο σταδίου.
- Το 524 π.Χ. ο Θεσσαλός Μένανδρος στο δρόμο σταδίου.
- Το 508 π.Χ. ο Πεληναίος Φρικίας στην οπλιτοδρομία που έχει εισαχθεί ως αγώνισμα το 520 π.Χ.
- Το 504 π.Χ. ο Φρικίας αναδεικνύεται νικητής για δεύτερη φορά στην οπλιτοδρομία.
- Το 500 π.Χ. εισάγεται το αγώνισμα δρόμου απήνης (αμάξι με δυό ημιόνους αντί ίππων) με πρώτη νικητή τον Θεσσαλό Θέρσιο.
- Το 492 π.Χ. ο Ιπποκλής γιος του Πεληνναίου Φρικία, νίκησε για πρώτη φορά σε οπλιτοδρομία ή δίαυλο.
- Το 488 π.Χ. ο Ιπποκλής γιος του Φρικία, νικά για δεύτερη φορά, μάλλον σε οπλιτοδρομία (Πίνδαρος, Πυθιόνικος, 10).
- Το 484 π.Χ. ο Φαρσάλιος Αγίας (εικ. 22, εικ. αρ. κατ. 10,11) γιός του Ακνονίου και αδελφός του Τηλεμάχου, αναδεικνύεται ολυμπιονίκης στο παγκράτιο. Ο Αγίας ένας από τους διασημότερους Θεσσαλούς αθλητές ήταν περιοδονίκης, καθώς είχε κερδίσει σε όλους τους «στεφανίτες» αγώνες. Όπως μας πληροφορεί η βάση του αγάλματός του στους Δελφούς, ανάθημα του ιερομνήμονα Δαόχου, εκτός από τη νίκη στην Ολυμπία, ο Αγίας είχε στεφθεί νικητής πέντε φορές στα Νέμεα, τρεις στα Πύθια και πέντε στα Ισθμια.
- Το 484 π.Χ. ο Φαρσάλιος Τηλέμαχος, γιος του Ακνονίου και αδελφός του Αγία, νικά στην πάλη.
- (...) ο Θεσσαλός Εχεκρατίδας στο δρόμο.
- Το 460 π.Χ. ο Θεσσαλός Κορύμβας στο στάδιο.
- Το 456 π.Χ.ο Διακτορίδης στο τέθριππο (Θεσσαλός ή Σπαρτιάτης).
- Το 452 π.Χ. Λαρισαίος Λύκος στο στάδιο.
- Το 4532 π.Χ. ο Θεσσαλός Λύκος στην οπλιτοδρομία.
- Το 436 π.Χ. ο Θεσσαλός Θεόπομπος στο στάδιο.
- Το 408 π.Χ.ο Σκοτουσσαίος Πολυδάμας, γιος του Νικία στο παγκράτιο. Ο Πολυδάμας ένας από τους διασημότερους αθλητές της αρχαιότητας, εξαίρεται σε εθνικό ήρωα των Θεσσαλών τον 4ο αι. π.Χ. όταν αναθέτουν στην Ολυμπία ανδριάντα του, έργο του Λυσίππου, με ανάγλυφη βάση (η οποία σώθηκε έως τις ημέρες μας) στην οποία απεικονιζόταν οι άθλοι του. Από τη λεπτομερή περιγραφή του Παυσανία, συνάγεται ότι ο Πολυδάμας ανήκει στη μικρή κατηγορία των αφηρωισμένων αθλητών όπως και ο Θεαγένης της Θάσου.
- Το 404 π.Χ. ο Λαρισαίος Κροκίνας στο στάδιο.
- Το 396 π.Χ. ο Θεσσαλός Κροκίνας στο δίαυλο.
- Το 388 π.Χ. ο Θεσσαλός Εύπωλος στην πυγμή.
- Το 294 π.Χ. Θεσσαλός Πανδίων στο δρόμο.
- Το 284 π.Χ. ο Φαρσάλιος Φιλόμηλος στο στάδιο.
- Το 268 π.Χ. ο Θεσσαλός Καρτερός στο τέθριππο.
- Το 268 π.Χ. ο Κραννώνιος Μ (...) στο δρόμο.
- Το 268 π.Χ. ο Θεσσαλός στη συνωρίδα.
- Το 256 π.Χ. ο Θεσσαλός Ιπποκράτης στον κέλητα πώλο. Ο Παυσανίας αναφέρει όμως ως νικητή στο ίδιο αγώνισμα τον Τληπόλεμο από τη Λυκία.
- Το 84 π.Χ. ο Λαρισαίος Δημόστρατος στο στάδιο.
Η μελέτη του καταλόγου των Ολυμπιονικών φανερώνει συνεχή παρουσία Θεσσαλών αθλητών μεταξύ των νικητών - με πιθανή διακοπή στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. - οι οποίοι διαπρέπουν συνήθως σε αγώνες δρόμου όπως το στάδιο και η οπλιδρομία, στην πυγμαχία, στο παγκράτιο καθώς και σε ιππικούς αγώνες. Λαμβάνοντας υπόψη την προέχουσα θέση της εκτροφής ίππων στη ζωή των Θεσσαλών αλλά και τη φήμη του θεσσαλικού ιππικού οι νίκες Θεσσαλών αθλητών στα ιππικά αγωνίσματα είναι σχετικά λίγες και θέτουν το ερώτημα, μήπως οι Θεσσαλοί αθλητές εστίαζαν το ενδιαφέρον τους σε τοπικούς αγώνες για τους οποίους όμως έχουμε λιγότερα στοιχεία.
