Στην ιστορία του αρχαίου κόσμου οι Έλληνες είναι οι μόνοι που θα μπορούσαν να ονομαστούν «Αθλητικό Έθνος».
Κανένας άλλος λαός δεν αγάπησε με τόσο πάθος την άθληση και δεν ανέπτυξε σε τόσο μεγάλο βαθμό το αγωνιστικό πνεύμα. Η συνεχής δοκιμασία, η επιμονή για βελτίωση, για την κατάκτηση του καλύτερου, είναι συνυφασμένη με το χαρακτήρα του Έλληνα και υπάρχει σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του. Εντάσσεται στις πολεμικές του πράξεις, θεμελιώνει την παιδεία του, γίνεται έφεση για άθληση του σώματος, προικίζει με υπεροχή το πνεύμα του, συνυπάρχει στη φιλοσοφία του.
Κορυφαία και αντιπροσωπευτική έκφραση του πνεύματος και των ιδανικών των Ελλήνων στάθηκε η ιδιόκτητη ανάπτυξη του αθλητικού ιδανικού, όπως εκφράστηκε κυρίως στην αρχαϊκή και την κλασσική εποχή στα μεγάλα πανελλήνια ιερά, στην Ολυμπία, στους Δελφούς, τη Νεμέα και την Ισθμία.
Η εξέλιξη και μετατροπή των τοπικών αγώνων σε πανελλήνιους σε ορισμένα ιερά, με τη συγκέντρωση όλων των Ελλήνων αποδεικνύει τον εθνικό τους πλέον χαρακτήρα και παράλληλα δίνει μεγάλη ώθηση στον ελληνικό αθλητισμό. Για τον λόγο αυτό η άθληση, καθώς αναπτύσσεται γίνεται αναπόστατο κομμάτι της παιδείας τους και αποτελεί δυναμικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού.
Απ’ όλους τους Αγώνες, οι σπουδαιότεροι και λαμπρότεροι ήταν οι Ολυμπιακοί. « Όπως τη μέρα δεν υπάρχει στον ουρανό άστρο θερμότερο από τον Ήλιο, έτσι δεν υπάρχει και αγώνας πιο τρανός, απ’ αυτόν της Ολυμπίας, να τον υμνήσουμε…», τονίζει ο Πίνδαρος στον πρώτο Ολυμπιονικό του.
Ο χώρος της Ολυμπίας και το τοπίο είναι αντάξιος των πιο φημισμένων Αγώνων των Ελλήνων, που τελούνται σ’ αυτόν. Στον ήμερο και ειρηνικό κατάφυτο αυτό τόπο, η ίδια η φύση θαρρείς και καλεί τους ανθρώπους σε ειρηνική συνύπαρξη για την καλλιέργεια υψηλών ιδανικών.
Οι αρχές των Ολυμπιακών Αγώνων χάνονται στα βάθη της προϊστορίας και στο σκοτάδι πολλών μύθων. Σύμφωνα όμως με την επικρατέστερη παράδοση, τους αγώνες ίδρυσε ο Πέλοπας, ο γιός του Ταντάλου, που ήρθε από τη Φρυγία και νίκησε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο, παίρνοντας για έπαθλο το βασίλειο και την Ιπποδάμεια, την κόρη του Οινόμαου για γυναίκα.
Κατά τους ιστορικούς χρόνους την 1η γνωστή Ολυμπιάδα αναδιοργάνωσε ο βασιλιάς της Ηλίδας, Ίφιτος. Τότε, σύμφωνα με την παράδοση, αντικατέστησε τις παλιές αρματοδρομίες, δηλ. τους επιτάφιους αγώνες που γίνονταν γύρω από τον τύμβο του Πέλοπα με αγώνα ενός σταδίου (192,27 μέτρα). Πρώτος Ολυμπιονίκης υπήρξε ο Ήλειος, Κόροιβος.
Σταδιακά (από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ.) δημιουργήθηκε το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο που από τη μία όριζε με κανόνες την οργάνωση των αγώνων με νόμους αυστηρούς και εφαρμογή της αμεροληψίας από το δικαιοδοτικό όργανο και από την άλλη η πλήρης αποδοχή του κώδικα αυτού ήταν τόσο ισχυρή (εκλαμβάνοντάς τον σαν ιερό) ώστε όλα αυτά συντέλεσαν στην άψογη διοργάνωση των Ο.Α., στη διοργάνωσή τους για αιώνες, την αναβίωσή τους και τέλος τη διάδοσή τους σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για την πραγματοποίηση των Ο.Α. και την ασφάλεια των θεατών, τρεις βασιλείς, ο Ήλειος Ίφιτος, ο Κλεοσθένης των Πισσατών και ο Λυκούργος της Σπάρτης καθιέρωσαν τα κύρια άρθρα του Ολυμπιακού Κώδικα, βάσει του οποίου πραγματοποιούνταν οι Ο.Α. και ενεργούσαν οι Ελλανοδίκες.
Το κείμενο της «Ιερής Συνθήκης», γραμμένο κυκλικά στον περίφημο χάλκινο δίσκο του Ίφιτου αποτέλεσε το πιο αρχαίο κειμήλιο του ιερού και φυλασσόταν στον ναό της Ήρας μέχρι τα χρόνια του Παυσανία.
Συνοπτικά αναφέρονται τα ακόλουθα:
* Μοναδικός και αναντικατάστατος χώρος διεξαγωγής των Ο.Α. ήταν ο ιερός χώρος της Ολυμπίας.
* Ο χρόνος τελέσεως των Ο.Α. ήταν ορισμένος και αμετάβλητος την πρώτη πανσέληνο μετά το θερινό ηλιοστάσιο (15 Ιουλίου – 15 Αυγούστου) στο τέλος κάθε τετάρτου έτους («πεντετηριακοί»). Αρχικά διαρκούσαν μόνο μια ημέρα. Με την προσθήκη όμως νέων αγωνισμάτων, σταδιακά αυξήθηκαν σε δύο ημέρες (680 π.Χ.) σε τρεις (632 π.Χ.) και από το 472 π.Χ. διαρκούσαν πέντε ημέρες.
* Καθιερώθηκε η εκεχειρία (εκάς αι χείρες = απομάκρυνση των χεριών, κάτω τα χέρια), κατά την οποία απαγορευόταν κάθε πολεμική αναμέτρηση. Αρχικά διαρκούσε ένα μήνα, αλλά αργότερα έφτασε έως και δέκα μήνες. Έτσι εξασφαλιζόταν η ελεύθερη μετακίνηση των αθλητών και θεατών ακόμη και από τις πιο απομακρυσμένες πόλεις.
* Προγενέστερα κριτής των αγώνων ήταν ο αθλοθέτης όπως ο Ηρακλής, ο Αχιλλέας, ο Πέλοπας κ.α. Από το 584 π.Χ. (50η Ολυμπιάδα) επεκράτησε ο θεσμός των Ελλανοδικών, που αρχικά ήταν δύο, αργότερα δέκα και τελικά καθιερώθηκαν σε πενήντα.
* Δύο ήταν οι προϋποθέσεις για τη συμμετοχή των αθλητών στους Ο.Α. : Έπρεπε να είναι Έλληνες και γεννημένοι ελεύθεροι, από γονείς ελεύθερους πολίτες. Οι Έλληνες είχαν κοινή θρησκεία, ήθη, έθιμα, γλώσσα και αξίες. Ως ελεύθεροι, αποτελούσαν τα μέλη μιας πόλης – κράτους και είχαν τις ίδιες αντιλήψεις για την υπόληψη του ελεύθερου ανθρώπου, που γυμναζόταν να γίνει άριστος.
* Από τους αγώνες αποκλειόταν οι δούλοι, οι βάρβαροι, οι παραβάτες εκεχειρίας και οι ιερόσυλοι. Τις μέρες των αγώνων απαγορευόταν με ποινή θανάτου η είσοδος γυναικών και ιδιαίτερα των έγγαμων στην ιερά Άλτι. Μοναδικό γνωστό παράδειγμα παραβίασης αυτού του νόμου παραδίδεται η Καλλιπάτειρα, κόρη του Ρόδιου Διαγόρα, που συγχωρήθηκε όταν παρακολουθούσε μεταμφιεσμένη σε παιδαγωγό, τον αγώνα του γιού της, επειδή καταγόταν από τρεις γενιές Ολυμπιονικών.
* Οι Ο.Α. ήταν άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη θρησκευτική λατρεία. Ήταν ένα είδος δοξολογίας για τον Ολύμπιο Δία. Ο Θεός αόρατος παρακολουθούσε την επίδειξη της σωματικής ρώμης και την αθλητική αναμέτρηση, και ήταν ευχαριστημένος από τη συνάθροιση των πολλών στον ιερό χώρο του. Ήταν αυτός που χάριζε στο νικητή το στεφάνι της αγρελιάς, τον κότινο. Αγαλλίαση για τον θεό ήταν και οι πνευματικοί αγώνες που γίνονταν στην Ολυμπία με ποιήματα, θεατρικά έργα, μουσική και λόγους, αφού σύμφωνα με την αντίληψη για την τελειότητα του ανθρώπου στην αρχαία Ελλάδα, ο υγιής νους έπρεπε να φωλιάζει μέσα σ’ ένα υγιές σώμα.
* Κατά την ημέρα λήξης των αγώνων, οι νικητές συγκεντρώνονταν στο ναό του Διός, ο κήρυκας εκφωνούσε τα ονόματα των νικητών και των πόλεων τους και ο πρεσβύτερος Ελλανοδίκης τους στεφάνωνε. Το βραβείο για τους νικητές των Ο.Α. δεν έπρεπε να είναι πολύτιμο, χρήσιμο ή σπάνιο δώρο αλλά ο κότινος – στεφάνι αγρελιάς από την ιερή καλλιστέφανο ελιά, δένδρο του Διός, που βρισκόταν πίσω από το ιερό του. Οι αθλητές όφειλαν να προσέρχονται στην Ολυμπία ένα μήνα πρίν την έναρξη των αγώνων και να προπονούνται κάτω από την επίβλεψη και καθοδήγηση των Ελλανοδικών. Ακολοθούσαν τις αγωνιστικές υποδείξεις τους αλλά και καθορισμένο πρόγραμμα διαίτης.
* Έπειτα από τρεις νίκες σε Ο.Α., ο αθλητής είχε το δικαίωμα να ανεγείρει το άγαλμα του στην Ολυμπία καθώς και αυτό του προπονητή του σε ένδειξη ευγνωμοσύνης. Για τους Αθηναίους Ολυμπιονίκες μάλιστα, πέραν των άλλων τιμών στην Ολυμπία, προβλέποταν να σιτίζονται δια βίου από το Πρυτανείο της πόλης. Στους δε δημόσιους αγώνες, είχαν τιμητική θέση μαζί με τους αξιωματούχους, τους ιερείς, τους διακεκριμένους στρατηγούς και τους ξένους πρέσβεις. Επί Σόλωνος δε, λάμβαναν από την πόλη 500 δραχμές. Επιστρέφοντας ο νικητής στην πατρίδα του, ετύγχανε μεγάλων τιμών , ιδιαίτερα μετά τους Περσικούς πολέμους. Ο Ολυμπιονίκης έμπαινε στην πόλη με τέθριππο άρμα και όχι από μία πύλη της, αλλά από άνοιγμα του τείχους, τμήμα του οποίου κατεδάφιζαν οι συμπολίτες του νικητή για να τον τιμήσουν. Έδειχναν με τον συμβολισμό αυτό, ότι η ασφάλεια της πόλης δεν στηρίζεται στα τείχη, αλλά στην ρώμη και ανδρεία του αθλητή.
Οι Ο.Α. κράτησαν 1168 χρόνια από την ίδρυσή τους (776 π.Χ. ως 393μ.Χ.) όποτε και καταργήθηκαν με διάταγμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Θεοδόσιου Α΄.
Στο διάστημα αυτό πραγματοποιήθηκαν 293 Ολυμπιάδες και στο πέρασμα των αιώνων πλουτίζοταν με νέα αγωνίσματα ώστε τελικά να φθάσουν τα 16.
Στις γιορτές της Ολυμπίας πήγαιναν όχι μόνο φίλαθλοι αλλά και φιλόσοφοι (Θαλής, Πλάτων, Αριστοτέλης), ιστορικοί όπως ο Ηρόδοτος και ποιητές που υμνούσαν τις νίκες όπως ο Βακχνιλίδης ή ο υμνητής των Πανελλήνιων Αγώνων, ο Πίνδαρος.
Η τεράστια αίγλη που απόκτησαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες έδωσε την ευκαιρία, εκτός από την πνευματική και αθλητική πλευρά να αποκτήσουν οι Έλληνες συγκεντρωμένοι στην Ολυμπία, και συναγωνιστές στους αγώνες τους, την συνείδηση της εθνικής ενότητας τους και της φυλής τους. Ξεχνώντας τις βιοτικές τους ανάγκες, τις ανθρώπινες αδυναμίες, τις διαφορές τους, ξαναβρίσκουν στο χώρο της Ολυμπίας αδελφωμένοι την ευτυχία. Ειρήνη βασίλευε στον κόσμο και όλοι ήταν ισότιμοι κάτω από την προστασία του θεού.
Η συμβολή των Ο.Α. στην πολιτική πορεία του Ελληνισμού και τη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης είναι ανυπολόγιστη. Οι σκορπισμένοι στο μεσογειακό χώρο Έλληνες συνειδητοποίησαν με τη συμμετοχή τους στους Αγώνες ότι ήταν μέλη του ίδιου έθνους, που η καρδιά του χτυπούσε στην Ολυμπία. Στο ειρηνικό αυτό κέντρο της θρησκείας και του πολιτισμού, όπου μένουν ελεύθεροι Έλληνες γίνοταν δεκτοί, αναπτύχθηκε ένα δυνατό συναίσθημα εθνικό σύστημα.
Αυτό το πνεύμα της συμφιλίωσης και της ισότητας, της παγκόσμιας ειρήνης που γεννήθηκε στην Ελλάδα θέλησε να ξαναζωντανέψει μετά από αιώνες ο βαρώνος Pierre de Coubertin, ιδρύοντας το 1896 τους Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες.
Η αναβίωση των Ολυμπιακών Ιδανικών έδωσε τότε την ελπίδα στον άνθρωπο για μια καλύτερη ζωή. Σήμερα στην εποχή της κατανάλωσης και της ευμάρειας, που ο πολιτισμός των τεχνοκρατών έχει ξεχάσει τον άνθρωπο και τις αρχές του, που ο 21ος αιώνας άρχισε με ξεχασμένο το αγωνιστικό πνέυμα των αρχαίων Ελλήνων, 20 χρόνια μετά την επέτειο των 100 χρόνων από την αναβίωση των Ο.Α. ας στραφούμε, έστω για λίγο, προς τις πανανθρώπινες αξίες που χάρισε στην ανθρωπότητα ο Ελληνικός πολιτισμός και ίσως ο ξεραμένος κότινος από αγριελιά, ξανακαρποφορήσει!
Οι Ολυμπιάδες της αρχαιότητας κράτησαν 1168 χρόνια από την ίδρυσή τους το 776 π.Χ. μέχρι το 393 μ.Χ. Στο διάστημα αυτό πραγματοποιήθηκαν 293 Ολυμπιάδες.
Η ιστορία λέει ότι το πρώτο αγώνισμα στις Ολυμπιάδες της αρχαιότητας ήταν το «στάδιο». Έτρεχαν, δηλαδή, οι αθλητές μία φορά το μήκος του Σταδίου (192,27 σημερινά μέτρα).
Αργότερα, 41 Ολυμπιάδες από την εποχή του Ίφιτου, το 724 π.Χ., προστέθηκε κι ο «δίαυλος», δηλαδή δύο φορές το μήκος του Σταδίου.
Την επόμενη Ολυμπιάδα, 720 π.Χ., προστέθηκε και ο «δόλιχος», δηλ. 24 στάδια.
Το 708 π.Χ. προστέθηκαν η πάλη και το πένταθλο ενώ το 680 π.Χ. οι αρματοδρομίες.
Το 648 π.Χ. προστέθηκε το «παγκράτιο», δηλαδή πάλη και πυγμαχία μαζί.
Μα κάθε τόσο τα αγωνίσματα άλλαζαν· άλλα αφαιρούνταν και άλλα προστίθονταν.
Μερικές παραπομπές για περιστατικά σχετιζόμενα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες και γνωστά ονόματα Ολυμπιονικών αναγράφονται στον πίνακα που δημοσίευσε το 1930 ο Franz Mezo :
Ολυμπιάδα 1 (776 π.Χ.): Ο Ήλειος Κόροιβος νικητής στο αγώνισμα του δρόμου.
Ολυμπιάδα 7 (752 π.Χ.): Ο Μεσσήνιος Δαϊκλής νικητής σταδίου. Αρχίζει το στεφάνωμα των νικητών.
Ολυμπιάδα 15 (720 π.Χ.): Ο Όρσιππος από τα Μέγαρα νικητής σταδίου.
Ολυμπιάδα 29 (664 π.Χ.): Νίκη του Σπαρτιάτη Χίονι στο στάδιο και το δίαυλο. Νέες νίκες του στα ίδια αγωνίσματα στις επόμενες Ολυμπιάδες[30η(660 π.Χ.) και 31η(656 π.Χ.)
Ολυμπιάδα 56 (556 π.Χ.): Ο φιλόσοφος Χίλωνας πεθαίνει από συγκίνηση βλέποντας νικητές τους γιούς του.
Ολυμπιάδα 58 (548 π.Χ.): Ο φιλόσοφος Θαλής πεθαίνει από τον καύσωνα, τα γηρατειά και της εξασθένηση κατά τη διάρκεια των αγώνων.
Ολυμπιάδα 60 (540 π.Χ.): Ο Κροτωνιάτης Μίλωνας νικητής στην πάλη. Ο ίδιος ενίκησε επίσης και στις επόμενες Ολυμπιάδες [62η(532 π.Χ.), 63η(528 π.Χ.), 64η(524 π.Χ.), 65η(520 π.Χ.) και 66η(516 π.Χ.)]. Ανακηρύχθηκε Ολυμπιονίκης 6 φορές!!
Ολυμπιάδα 83 (448 π.Χ.): Ο Ρόδιος Δαμάγητος (γιός του Διαγόρα) νικητής στην πυγμαχία. Ο Ρόδιος Ακονσίλαος (γιός του Διαγόρα) νικητής στο παγκράτιο. Θάνατος του Διαγόρα.
Ολυμπιάδα 93 (408 π.Χ.): Ο Πολυδάμας από τη Σκοτούσα νικητής στο παγκράτιο.
Ολυμπιάδα 96 (396 π.Χ.): Ο Ήλειος Εύπολις νικητής σταδίου. Η Καλλιπάτειρα αποκαλύπτεται να παρακολουθεί τους αγώνες μεταμφιεσμένη σε άντρα.
Ολυμπιάδα 106 (356 π.Χ.): Ο Χαίρων από την Πελλήννη νικητής στην πάλη. Νίκη του βασιλιά Φιλίππου Β΄της Μακεδονίας σε ιπποδρομία.
Ολυμπιάδα 112 (332 π.Χ.): Ο Αθηναίος Κάλλιππος νικητής του πεντάθλου, επειδή όμως δωροδόκησε τους ανταγωνιστές του για να του παραχωρήσουν τη νίκη, τιμωρήθηκε από τους Ελλανοδίκες με βαρύ πρόστιμο.
Ολυμπιάδα 113 (328 π.Χ.): Ο Ηρόδωρος από τα Μέγαρα νικητής στον αγώνα σαλπιγκτών. Ο Ηρόδωρος πέτυχε συνολικά 10(!!) Ολυμπιακές νίκες στις Ολυμπιάδες 113 μέχρι και την 122 (292 π.Χ.).
Ολυμπιάδα 154 (164 π.Χ): Ο Ρόδιος Λεωνίδας νικητής σε τρία αγωνίσματα! (δρόμο σταδίου, στο δίαυλο και στο δρόμο με όπλα). Ο Λεωνίδας πέτυχε συνολικά τέσσερις Ολυμπιακές νίκες στα ίδια αγωνίσματα στις Ολυμπιάδες 154 (164 π.Χ.) μέχρι την 157 (152 π.Χ.).
Ολυμπιάδα 177 (72 π.Χ.): Ο Γαΐος Ρωμαίος από τη Ρώμη και ο Υψικλής από τη Σικυώνα νικητές στο δρόμο αντοχής (δόλιχο). Είναι η μοναδική περίπτωση να αναφέρονται δύο νικητές στο ίδιο αγώνισμα.
Ολυμπιάδα 192 (12 π.Χ): Ο Ήλειος Δαμόνικος παίρνει τη νίκη του αγωνίσματος πάλης για λογαριασμό του γιού του Πολύκτορα με δωροδοκία και τιμωρείται από τους Ελλανοδίκες.
Ολυμπιάδα 195 (1 μ.Χ.) : Καταργούνται πάλι οι ιπποδρομίες.
Ολυμπιάδα 211 (67 μ.Χ.) : Οι αγώνες στην Ολυμπία κατά διαταγή του Νέρωνα έγιναν αυτή τη φορά δύο χρόνια αργότερα (στα 67 αντί στα 65 μ.Χ.). Με την ευκαιρία αυτή έγιναν στην Ολυμπία και μουσικοί αγώνες. Νίκες του Νέρωνα σε άρμα με δέκα πώλους, και σε τέθριππο. Επίσης στα αγωνίσματα κηρύκων, τραγωδών και μουσικών!
Ολυμπιάδα 236 (165 μ.Χ.): Στο τέλος των αγώνων του έτους αυτού, κατά το οποίο ο αριθμός των θεατών ήταν εξαιρετικά μεγάλος, ο φιλόσοφος Περεγρίνος ρίχθηκε στην πυρά και αυτοκτόνησε για να πείσει τους θεατές πως περιφρονεί το θάνατο.
Ολυμπιάδα 291 (385 μ.Χ.): Ο Βαραζδάτης από την Αρμενία νικητής στο αγώνισμα της πυγμής. Είναι ο πρώτος νικητής βαρβαρικής καταγωγής και ο τελευταίος γνωστός Ολυμπιονίκης της αρχαιότητας.
Ολυμπιάδα 293 (393 μ.Χ.): Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Θεοδόσιος Α΄, με διάταγμα του καταργεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
ΣΠ. ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ
