Κλιματικά Εξυπνη Γεωργία: Πώς μπορεί να υλοποιηθεί

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Σε προηγούμενο σημείωμα έδωσα τα τρία στοιχεία που είναι χαρακτηριστικά της ΚΕΓ για τα οποία συμφωνούν όλοι οι Διεθνείς Οργανισμοί.

Πρώτο στοιχείο η ανάπτυξη μιας παραγωγικής γεωργίας για να καλύψει τις ανάγκες ενός συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού της Γης. Ήδη είμαστε 8 δισ. και δυστυχώς το 10% είναι στα όρια της πείνας. (Στο διάγραμμα φαίνονται οι γεννήσεις ανά κάτοικο και ο συνολικός πληθυσμός του Πλανήτη).
Επομένως θα πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγικότητα της γεωργίας μας όσο μπορούμε ώστε από τη μια πλευρά να καλύψουμε τις επισιτιστικές ανάγκες του Πλανήτη από την άλλη να εξασφαλίσουμε την επιβίωση των αγροτών μας που θα παραμείνουν στις δουλειές τους στη Θεσσαλία. Μελέτη του FAO επισημαίνει ότι θα πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγικότητα της γεωργίας κατά 70% μέχρι το 2035 για να μην πεινάσουμε. (Στο δεύτερο διάγραμμα φαίνεται η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη παραγωγή τροφίμων και οι ανάγκες διατροφής του πληθυσμού).
Θα πρέπει επομένως να απορρίψουμε ιδέες για μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων που ουσιαστικά θα μείωναν την παραγωγικότητα της γεωργίας μας. Η κατασκευή ταμιευτήρων νερού περιμετρικά του κάμπου στα γύρω ορεινά και η μεταφορά ποσότητας νερού από το Αχελώο είναι μονόδρομος.
Η προωθούμενη ΚΑΠ από την ΕΕ έχει στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας; Μάλλον όχι. Βιολογική γεωργία οδηγεί σε μείωση των αποδόσεων κατά 20 - 30% και 4% αγρανάπαυση (χωρίς παραγωγή) οδηγούν σε μείωση της παραγωγικότητας της γεωργίας. Οι κινητοποιήσεις των αγροτών φαίνεται να οδηγούν στην κατάργηση της αγρανάπαυσης.
Ελπίζω να καταργηθεί γενικότερα καθώς δεν νομίζω ότι έχει νόημα. Ελπίζω επίσης να καταργηθεί και ο στόχος του 25% της βιολογικής γεωργίας. Εκτός αν η βιολογική γεωργία υπάρχει μόνο για τις επιδοτήσεις χωρίς να εφαρμόζεται ουσιαστικά κάτι που φαίνεται να προωθεί το ΥΠΑΑΤ μέχρις ότου μας ανακαλύψουν. Πώς θα αυξηθεί η παραγωγικότητα; Βελτίωση του γενετικού υλικού, βελτίωση των καλλιεργητικών πρακτικών όπου είναι δυνατό με χρήση νέων τεχνολογιών και ευφυούς γεωργίας, βελτίωση της υγείας των εδαφών, ορθή χρήση των εισροών θα μας δώσουν την αύξηση που χρειαζόμαστε. Στόχοι μείωσης της εξάντλησης των φυσικών πόρων και προστασίας του περιβάλλοντος πρέπει να είναι πάντα στο πρόγραμμα, αλλά μέσα σε ένα πλαίσιο σταδιακής προσαρμογής και χωρίς να ξεχνάμε την παραγωγικότητα.
Σημαντικοί στόχοι πρέπει να υπάρχουν για μείωση των απωλειών τροφίμων στο σύνολο της εφοδιαστικής αλυσίδας που φαίνεται σήμερα να φτάνει στο 30% της παραγωγής.
Το δεύτερο στοιχείο που προτείνουν οι διεθνείς οργανισμοί είναι η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Σήμερα στη Θεσσαλία έχουμε την εμπειρία των τελευταίων τεσσάρων ετών. Πρώτο στοιχείο η ανάσχεση ροής πλημμυρικών νερών στα ορεινά γύρω από τον κάμπο και η αποθήκευση νερού τον χειμώνα για να έχουμε το καλοκαίρι. Τα τρία σχέδια που έχουν εκπονηθεί (ΣΔΥ, ΣΔΚΠ και HVA) μας ορίζουν τι πρέπει να κάνουμε. Ένα δεύτερο στοιχείο που πρέπει να δούμε είναι η ανάπτυξη ενός σχεδίου περιορισμού της διάβρωσης των επικλινών εδαφών της Θεσσαλίας. Και εδώ ο βασικός κανόνας είναι η συνεχής φυτοκάλυψη του εδάφους.
Η ΚΑΠ προωθεί τη διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων στην επιφάνεια του εδάφους και τις καλλιέργειες φυτοκάλυψης, αλλά χρειάζεται μια μεγαλύτερη ευελιξία για να εφαρμοστεί ευρύτερα. Ιδιαίτερα στις επικλινείς εκτάσεις αυτό πρέπει να γίνει υποχρεωτικό. Ο συνδυασμός τους με μειωμένη κατεργασία του εδάφους ή ακατεργασία θα οδηγήσει σε αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους.
Η καλή υγεία του εδάφους που θα προκύψει θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αντοχή στην ξηρασία (μεγαλύτερη ικανότητα συγκράτησης νερού), αλλά και μικρότερη απορροή καθώς θα βελτιώσει τη δομή του εδάφους και τη διηθητικότητα του νερού. Τα σταθερότερα συσσωματώματα που δημιουργεί η οργανική ουσία του εδάφους θα μειώσουν τη διάβρωση, αλλά και τον κίνδυνο συμπίεσης των εδαφών. Τέλος η αύξηση της οργανικής ουσίας σε συνδυασμό με τη διατήρηση ζωντανών ριζών στη διάρκεια του έτους θα αυξήσει ουσιαστικά τη βιοποικιλότητα.
Πρέπει όμως παράλληλα να ξαναδούμε από την αρχή τις καλλιέργειες και τη διαχείρισή τους. Τα είδη που καλλιεργούμε και κυρίως τις ποικιλίες. Αλλά και τις καλλιεργητικές τεχνικές. Οι ήπιοι χειμώνες προφανώς προκαλούν προβλήματα στα δέντρα. Υπάρχουν είδη και ποικιλίες που προσαρμόζονται καλύτερα;
Θα πρέπει να βρούμε απαντήσεις και να τις μεταφέρουμε στους αγρότες. Μπορούν τα δικτυοκήπια να λύσουν το πρόβλημα που προκαλούν οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες;
Τα δίκτυα μειώνουν την άμεση ακτινοβολία στα φυτά και τη θερμοκρασία τους, ενώ η αύξηση της υγρασίας του αέρα βοηθά στη μείωση της ζημιάς στα φυτά. Τα δίκτυα προστασίας από χαλάζι μήπως βοηθούν και στην προστασία από τους καύσωνες;
Μήπως να πάμε κάποιες καλλιέργειες (π.χ. λαχανικών) σε μεγαλύτερα υψόμετρα για να έχουμε μικρότερες θερμοκρασίες;
Μήπως να αλλάξουμε τις πρακτικές άρδευσης και να αρχίσουμε να ποτίζουμε νωρίτερα ιδιαίτερα σε δέντρα και αμπέλια;
Πώς θα μειώσουμε τις ζημιές από παγετούς στα δέντρα; Φαίνεται ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά και οι απότομες μεταβολές της θερμοκρασίας που βιώσαμε τα τελευταία χρόνια και έκαναν ζημιές ακόμα και στο σιτάρι από όχι ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες.
Οφείλω να πω ότι δεν είμαι ειδικός σε αυτά τα θέματα. Απλώς αναφέρω ό,τι έχω ακούσει από αγρότες αλλά και από παλιούς καλούς συναδέλφους στο Πανεπιστήμιο. Κατά τη γνώμη μου το ΥΠΑΑΤ και η Περιφέρεια Θεσσαλίας θα πρέπει να προκαλέσουν συζητήσεις μεταξύ των ειδικών (Πανεπιστημιακοί, Ερευνητές Κέντρων της χώρας) αλλά και μεταξύ των ζωντανών Συνεταιρισμών για να δούμε τι συμβαίνει. Οι μεν αγρότες να πουν τις παρατηρήσεις τους οι δε επιστήμονες να τις συστηματοποιήσουν και να αρχίσει η συζήτηση για τις λύσεις.
Να δημιουργηθεί ένα σχέδιο Εθνικής Αγροτικής Πολιτικής παράλληλα με όσες από τις προτάσεις της ΚΑΠ ταιριάζουν, να γίνει έρευνα για να απαντηθούν ερωτήματα που υπάρχουν και να μεταφερθούν στους αγρότες να τα εφαρμόσουν.
Να δούμε τι κάνουν οι άλλες μεσογειακές χώρες και όσα μας ταιριάζουν να τα αξιοποιήσουμε. Η συζήτηση για την προσαρμογή πρέπει να είναι συνεχής και η μεταφορά των πληροφοριών να φτάνει γρήγορα στους αγρότες. Η προσαρμογή δεν θα είναι εύκολη με την υπάρχουσα νοοτροπία πόλων αγροτών. Πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι το «έτσι τα βρήκαμε έτσι θα συνεχίσουμε» δεν ισχύει πλέον γιατί οι συνθήκες αλλάζουν.
Πώς θα το πετύχουμε; Οι Ολλανδοί της HVA προτείνουν καμπάνιες ενημέρωσης. Να τις δοκιμάσουμε;