Επειδή, με εξαίρεση μόνο τους Donald Trump και Eldon Mask που αμφισβητούν την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής, σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι εχέφρονες άνθρωποι κατανοούν και παραδέχονται πως η κλιματική αλλαγή που προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από την ανθρώπινη δραστηριότητα, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες καταστροφές στον πλανήτη, είναι τελείως απαραίτητο να ληφθούν έγκαιρα αποτελεσματικά μέτρα για την αναχαίτισή της. Έτσι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) από το 2012 στο Riode Janeiro καθόρισε δέκαεπτά Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) που πρέπει επιτευχθούν στη δεκαπενταετία 2015-2030, ώστε o πλανήτης να συνεχίσει να αναπτύσσεται με βιώσιμο τρόπο. Αυτοί οι στόχοι πρέπει να αποτελούν πλέον την πυξίδα της ανάπτυξης όλων των χωρών. Επειδή αυτά που βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα και τα αντίστοιχα που βιώνουν στον ίδιο ή και εντονότερο βαθμό σε άλλες περιοχές του πλανήτη, είναι απλά επεισόδια της κλιματικής κρίσης που όλα μαζί συνθέτουν το πρόβλημα του πλανήτη που δημιουργείται από την κλιματική αλλαγή, είναι καλό να γνωρίζουμε την πορεία του εγχειρήματος των 17 ΣΒΑ του ΟΗΕ σε γενικό παγκόσμιο, ηπειρωτικό και τελικά σε εθνικό επίπεδο, για να κατανοήσουμε πώς εξελίσσεται η κατάσταση και εάν ως χώρες ανταποκρινόμαστε, ώστε οι ΣΒΑ του ΟΗΕ να μπορέσουν να πραγματοποιηθούν. Σχετικά είχαμε εκφράσει ανάλογο προβληματισμό σε παλαιότερο άρθρο (βλ. ΕτΔ» 6-6-23). Στο άρθρο αυτό θα κάνουμε μια συνοπτική ανασκόπηση της πορείας υλοποίησης των ΣΒΑ σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και πόσο μακριά βρισκόμαστε από αυτούς.
ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη του ΟΗΕ (βλ. αναφ. 1), τα νέα δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Κατά μέσο όρο, μόνο το 16% των στόχων των ΣΒΑ είναι σε καλό δρόμο για να επιτευχθούν παγκοσμίως μέχρι το 2030, με το υπόλοιπο 84% να παρουσιάζει περιορισμένη πρόοδο ή αντίστροφη πορεία. Η πρόοδος των ΣΒΑ από το 2020 και μετά έχει σταματήσει. Ιδιαίτερα άσχημη πορεία παρουσιάζουν οι στόχοι 2 (Μηδενική πείνα), 11 (Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες), 14 (Ζωή κάτω από το νερό), 15 (Ζωή στη γη) και 16 (Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί).
Οι πέντε ΣΒΑ στους οποίους το μεγαλύτερο ποσοστό των χωρών παρουσιάζει αντιστροφή της προόδου από το 2015 είναι το ποσοστό παχυσαρκίας (ΣΒΑ 2), η ελευθερία του Τύπου (ΣΒΑ 16), η βιώσιμη διαχείριση του αζώτου (ΣΒΑ 2), και το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση (ΣΒΑ 3) που οφείλεται κυρίως στην πανδημία Covid-19 και εκδηλώνεται με διαφορετική ένταση μεταξύ των χωρών ανάλογα με το πώς τη διαχειρίστηκαν. Ελαφρώς θετικές τάσεις παρουσιάζουν μόνον οι στόχοι που σχετίζονται με την πρόσβαση σε υποδομές και υπηρεσίες, τη βιομηχανία και καινοτομία, αν και η πρόοδος παραμένει πολύ αργή και άνιση μεταξύ των χωρών.
Ο ρυθμός προόδου διαφέρει πολύ μεταξύ των χωρών. Ηγούνται οι σκανδιναβικές χώρες, οι χώρες BRICS παρουσιάζουν σοβαρή πρόοδο, ενώ οι φτωχές χώρες υστερούν κατά πολύ.
ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ
Αν και καταγράφηκε μέτρια πρόοδος στον ΣΒΑ 1 (τέλος της φτώχειας), έχοντας μειώσει σημαντικά το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας από το 2000 και μετέπειτα, από το 2020 λόγω των πολλαπλών κρίσεων μεταξύ των οποίων και του Covid-19, η πρόοδος αυτή εξανεμίσθηκε. Το 2020 εκτιμάται ότι προστέθηκαν στους ανθρώπους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας 55 εκατ. με αποτέλεσμα η Αφρική να αντιπροσωπεύει το 55% περίπου που ζουν σε συνθήκες φτώχειας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κοινωνική προστασία στην Αφρική είναι σε οικτρή κατάσταση. Μόλις το 17.4% του πληθυσμού καλύπτεται από κοινωνικά συστήματα προστασίας, όταν σε παγκόσμιο επίπεδο το ποσοστό αυτό είναι 47% περίπου. Αν και η πρόσβαση σε πόσιμο νερό αυξήθηκε ελαφρά, το ποσοστό όσων δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό είναι περίπου 27%. Παράλληλα αυξήθηκε επικίνδυνα το ποσοστό των ανθρώπων που πεινάνε. Το 2022 στην Αφρική 282 περίπου εκατ. άνθρωποι πεινούσαν, λόγω της μείωσης της παραγωγής εξ αιτίας της ξηρασίας. Αν και η συμβολή στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανά άτομο είναι η μικρότερη παγκοσμίως, η τρωτότητά τους στις επιπτώσεις είναι από τις υψηλότερες. Αν και η Αφρική εκπέμπει μόλις 4% των παγκόσμιων εκπομπών ΑτΘ, περισσότερο από 50% της έκτασής της έχει υποστεί πολύ σοβαρές ζημίες από την κλιματική αλλαγή. Εκτιμάται ότι για να ανταποκριθεί η Αφρική στους ΣΒΑ μέχρι το 20230 απαιτούνται περί τα 2.8 τρις εκατ. δολάρια. Παρά ταύτα μέχρι το 2020 η Αφρική είχε χρηματοδοτηθεί με μόλις 30 δις δολάρια, δηλαδή μόλις το 11% του συνολικού απαιτούμενου ποσού. Η διαφθορά παραμένει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα στην Αφρική. Σύμφωνα με έρευνα του 2023 το ποσοστό των ανθρώπων που ανέφεραν ότι έχουν δωροδοκήσει ή τους ζήτησαν δωροδοκία, αυξήθηκε από 9.5% το 2013 σε 31.4% το 2021.
ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η κατάσταση στην Ευρώπη φαίνεται να είναι πολύ καλύτερη (βλ. αναφ. 3). Μία γενική εκτίμηση είναι ότι έχουν επιτευχθεί ή βρίσκονται σε καλή πορεία λίγο πάνω από τα 2/3 των ΣΒΑ. Με βάση σχετικό δείκτη μέτρησης της προόδου στην επίτευξη των ΣΒΑ (αριθμείται από 0-100) οι χώρες που βρίσκονται στην κορυφή είναι η Φινλανδία (80.6), η οποία έχει χαρακτηριστεί ως η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο για το 2023 λόγω του δείκτη αυτού, η Σουηδία (80.6) και η Δανία (80). Η Ελλάδα βρίσκεται στην 28η θέση μεταξύ 34 χωρών με βαθμολογία μόλις 65.2, ξεπερνώντας τη Ρουμανία (62.6), τη Σερβία (62.5) τη Βόρεια Μακεδονία (62.2), την Κύπρο (61), τη Βουλγαρία (59.5) και την Τουρκία (57.1). Για την Ευρώπη πέντε θεωρούνται οι πιο σημαντικές προκλήσεις σχετικά με τους ΣΒΑ:
* η στασιμότητα στη μείωση των ανισοτήτων εντός των χωρών, που μετρείται με τον δείκτη LNOB (Leave-No-One-Behind-“δεν αφήνουμε κανέναν πίσω»). Ο δείκτης αυτός (παίρνει τιμές 0-100) περιλαμβάνει τις ανισότητες στη φτώχεια, στην ασφαλιστική κάλυψη υγείας, στην εισοδηματική, στην πρόσβαση σε υπηρεσίες και την ποιότητα των υπηρεσιών και στην ανισότητα των φύλων και. Στον δείκτη αυτό πρώτη είναι η Νορβηγία (87.2) ακολουθώντας η Ισλανδία (86.1), η Φινλανδία (85.6), η Δανία (84.2) και η Σουηδία (83). Η Ελλάδα βρίσκεται πολύ χαμηλά, στην 30ή θέση σε σύνολο 34 χωρών με βαθμολογία 62.2 ξεπερνώντας μόνο τη Ρουμανία, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία.
* Στους ΣΒΑ 2 και 12-15 που σχετίζονται με τη μηδενική πείνα, την κατανάλωση και παραγωγή, τη δράση για το κλίμα, τη ζωή στο νερό και τη ζωή στη στεριά. Η Ελλάδα παρουσιάζει σε όλους αυτούς τους ΣΒΑ στασιμότητα.
* Δευτερογενείς επιπτώσεις που σχετίζονται με το εμπόριο, τις οικονομικές και χρηματοδοτικές ροές κ.ά.
* Τα μεγάλα κενά και τους αργούς ρυθμούς σύγκλισης των αποτελεσμάτων στους ΣΒΑ και την αργή πρόοδο στην επίτευξη των ΣΒΑ.
Μετά τα παραπάνω φαίνεται ότι υπάρχει έστω μικρή πιθανότητα να επιτευχθούν οι ΣΒΑ στα χρονοδιαγράμματα που έχουν υιοθετηθεί; Την απάντηση δίνει η έκθεση του 2024 που προαναφέρθηκε. Η αντιμετώπιση των τεράστιων αναγκών για την επίτευξη των ΣΒΑ ιδιαίτερα των χωρών με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα απαιτεί πολύ μεγάλα οικονομικά ποσά και απαιτείται μεταρρύθμιση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής, για να μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά κεφάλαια. Εκτιμάται ότι για να ανταποκριθεί η Αφρική στους ΣΒΑ μέχρι το 2030 απαιτούνται περί τα 2.8 τρις εκατ. δολάρια. Παρά ταύτα μέχρι το 2020 η Αφρική είχε χρηματοδοτηθεί με μόλις 30 δις δολάρια, δηλαδή μόλις το 11% του συνολικού απαιτούμενου ποσού. Οι παγκόσμιες αυτές προκλήσεις απαιτούν παγκόσμια συνεργασία που δυστυχώς δεν υπάρχει, εάν λάβουμε υπόψη όσα εξελίσσονται στον Ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και στη Μέση Ανατολή που απειλεί να πάρει φωτιά ανεξέλεγκτων διαστάσεων. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι ότι οι ΣΒΑ που σχετίζονται με τα συστήματα της γης και της παραγωγής τροφίμων είναι τελείως εκτός γραμμής. Εκτιμάται ότι μέχρι το 2030 θα υποφέρουν από πείνα 600 εκατ. άνθρωποι, η παχυσαρκία θα αυξάνει και ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από τη γεωργία, τη δασοπονία και τις άλλες χρήσεις γης θα καλύπτουν το 25% των παγκόσμιων εκπομπών.
Φαίνεται λοιπόν ότι οι δυνατότητες παραμονής εντός των χρονοδιαγραμμάτων για τους ΣΒΑ είναι πολύ μικρές. Οι τομές και αλλαγές στις πολιτικές που πρέπει να γίνουν δεν φαίνεται να είναι δυνατές με την επικρατούσα σήμερα κατάσταση στον κόσμο. Επομένως το μέλλον δεν φαίνεται ευοίωνο. Απαιτείται αυτό να κατανοηθεί από τις κοινωνίες που πρέπει να το κάνουν πρωταρχικό αίτημα στις κυβερνήσεις. Δυστυχώς όμως τα ζητήματα αυτά που αφορούν την ίδια την πορεία της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη δεν απασχολούν τις πολιτικές ηγεσίες. Η χώρα μας δυστυχώς είναι μεταξύ εκείνων που βιώνουν τα τελευταία χρόνια τεράστια προβλήματα λόγω της κλιματικής κρίσης (ξηρασία, πλημμύρες, πυρκαγιές). Η διαχείρισή τους όμως φαίνεται να εξαντλείται σε επικοινωνιακούς εντυπωσιασμούς, όπως για παράδειγμα το πότε εμφανίζονται γενειάδες στους πολιτικούς που θυσιάζονται παραμένοντας αξύριστοι. Η κατάσταση αυτή θα ήταν κωμωδία, εάν δεν επρόκειτο για μεγάλο δράμα. Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο άρθρο, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, στην προεκλογική περίοδο των πρόσφατων ευρωεκλογών δεν ακούστηκε ούτε μία λέξη για το ζήτημα αυτό από ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.
Αναφορές: 1. Sachsetal. 2024. The SDGs and the UN Summit of the Future. SustainableDevelopment Report 2024.doi:10.25546/108572. 2.The African Union, African Development Bank, UNDP and the UNECfor Africa2024 Africa Sustainable Development Report. 3.Lafortuneet al. 2024.European Elections, Europe’s Future and the SDGs: Europe Sustainable Development Report 2023/24. https://doi.org/10.25546/104407
