Προτεραιότητες στη διαχείριση του νερού

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για τη Θεσσαλία η διαχείριση του νερού είναι από τις πρώτες προτεραιότητες. Η ανάσχεση των ροών του νερού στα ορεινά γύρω από την πεδιάδα με τη δημιουργία μικρών και μεσαίων φραγμάτων και ταμιευτήρων θα μας εξασφαλίσει προστασία από πλημμύρες. Οι ταμιευτήρες θα αποθηκεύουν νερό τον χειμώνα για να έχουμε το καλοκαίρι να ποτίζουμε, αλλά και να έχουμε αποθέματα σε περιόδους ξηρασίας που αναμένονται με την κλιματική αλλαγή. Ένα επίσης κρίσιμο στοιχείο που αναφέρεται σε όλες τις σχετικές μελέτες είναι η εξοικονόμηση νερού τόσο κατά τη μεταφορά και διανομή του όσο και κατά την εφαρμογή στο χωράφι.

Τα ΣΔΥ προβλέπουν την εξοικονόμηση του 20% της σήμερα καταναλισκόμενης ποσότητας νερού στις καλλιέργειες. Ένα μεγάλο μέρος από τις απώλειες του νερού δημιουργούνται κατά τη μεταφορά του, που σήμερα γίνεται κατά κανόνα με ανοιχτούς αγωγούς συνήθως κακοσυντηρημένους με πυκνές φυτείες καλαμιών και άλλη βλάστηση. Οι απώλειες νερού είναι σημαντικές τόσο από τη βλάστηση όσο και από την εξάτμιση του νερού από τις ελεύθερες επιφάνειες. Είναι προφανές ότι χρειαζόμαστε να αναπτύξουμε συστήματα μεταφοράς και διανομής του νερού που θα ελαχιστοποιούν τις απώλειες.
Στο επόμενο διάστημα, εκτός απροόπτου, θα γίνει με ΣΔΙΤ το εμβληματικό έργο του ΤΟΕΒ Ταυρωπού με αντικατάσταση των ανοιχτών, επιφανειακών αγωγών με κλειστούς, υπόγειους. Επιπλέον το νερό θα είναι υπό πίεση χάρη στη υψομετρική διαφορά της αναρρυθμιστικής λίμνης και των περισσότερων χωραφιών που θα εξασφαλίσει και σημαντική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Ανάλογο έργο θα γίνει στον ΤΟΕΒ Υπέρειας-Ορφανών. Παρόμοια έργα χρειαζόμαστε σε όλη την περιφέρεια για να μειώσουμε τη κατανάλωση όπως το προτείνουν τα ΣΔΥ. Τα έργα αυτά δεν πρέπει να είναι αποσπασματικά ανάλογα με τις ιδιαίτερες σχέσεις τοπικών παραγόντων με το πολιτικό σύστημα. Χρειάζεται ένα γενικό σχέδιο για όλη τη Θεσσαλία που να ακολουθείται κάθε φορά που βρίσκονται χρήματα για να συμπληρωθούν τα έργα το ταχύτερο δυνατό. Μια σχετική μελέτη πρέπει να μας δώσει στοιχεία για τις προτεραιότητες και το κόστος.
Παράλληλα χρειάζεται και ένα σχέδιο συντήρησης των έργων που έγιναν ή θα γίνουν για να μην αδρανοποιούνται και καταρρέουν σε ελάχιστο χρόνο. Δεν γνωρίζω αν τα έργα αυτά θα τα αναλάβει ο ΟΔΥΘ ή θα συνεχίσουν να τα διαχειρίζονται οι ΤΟΕΒ (που λειτουργούν).Ο ΟΔΥΘ δεν φαίνεται να λειτουργήσει πριν από το 2025. Πριν λίγες μέρες προκηρύχθηκαν οι θέσεις του Διοικητικού Συμβουλίου από το ΑΣΕΠ που δεν προβλέπεται να πληρωθούν πριν από το φθινόπωρο. Για να μεταφερθεί το προσωπικό από την εκλεγμένη και την αποκεντρωμένη περιφέρεια και τους ΤΟΕΒ και να μπορέσει να λειτουργήσει θα χρειαστούν μήνες. Μέχρι τότε φαίνεται η κυβέρνηση να αποφεύγει να κάνει οποιαδήποτε δράση κρυμμένη πίσω από τον ΟΔΥΘ. Παράλληλα εκτελούνται έργα για την αποκατάσταση ζημιών σε υποδομές. Αυτό που σίγουρα χρειάζεται άμεσα είναι ένα σύστημα εποπτείας. Τόσο η κατασκευή όσο και η συντήρηση να γίνονται όπως πρέπει και ένα σύστημα λογοδοσίας για να γνωρίζουμε όλοι τι γίνεται και τι όχι. Μόνο έτσι θα έχουμε ελπίδες να γίνουν τα έργα σωστά και να λειτουργούν για όσο περισσότερο χρόνο γίνεται. Πιστεύω ότι έλεγχος, αξιολόγηση και εποπτεία είναι οι λέξεις κλειδιά για να πετύχουμε αποτελέσματα. Ποιος θα τα κάνει αυτά; Ο ΟΔΥΘ που θα αξιολογεί τον εαυτό του; Η πλειοψηφία των ΤΟΕΒ που είναι χρεοκοπημένοι και αδρανείς; Η πολιτεία φροντίζει να μεταθέτει τις ευθύνες ελέγχου από τους Δήμους στις Περιφέρειες ή όπου αλλού για να μη γίνεται ουσιαστικός έλεγχος για να λειτουργεί το πελατειακό σύστημα. Και αυτό από μια κυβέρνηση που υπόσχονταν πριν πέντε χρόνια αξιολόγηση των πάντων και δυστυχώς δεν υλοποίησε καμία. Ας ελπίσουμε να μην έχουμε εκπλήξεις αν επαναληφθούν γεγονότα όπως ο «Ιανός» ή ο «Daniel».
Σήμερα κοντεύει ένας χρόνος από τον «Daniel» και δεν βλέπουμε καμία ενέργεια της Κυβέρνησης προς τη κατεύθυνση τουλάχιστον σχεδιασμού των απαραίτητων έργων ταμίευσης νερού που προτείνουν όλες οι μελέτες που έχουμε στα χέρια μας. Η μελέτη του ΣΔΥΛΑ Πηνειού προτείνει τα έργα για τη διαχείριση του νερού για ύδρευση και άρδευση. Τα σχέδια ελέγχου πλημμυρών που παρουσιάζονται μέσα στον Ιούλιο στη Λάρισα προβλέπουν επίσης ανάσχεση και αποθήκευση νερού στα γύρω ορεινά. Και το Master Plan της HVA που παρήγγειλε η κυβέρνηση προτείνει έργα τόσο για αντιμετώπιση πλημμυρών όσο και κάλυψης της προσφοράς του αναγκαίου νερού για τις ανάγκες των κατοίκων και των τουριστών αλλά και για τις καλλιέργειες. Κρίσιμα στοιχεία για την ασφάλεια της ζωής της Θεσσαλίας και την αποφυγή ερημοποίησης.
Όπως φαίνεται η κυβέρνηση κρύβεται πίσω από τον ΟΔΥΘ. Εμείς όμως οι Θεσσαλοί τι κάνουμε; Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να απαιτήσουμε να χρηματοδοτηθεί άμεσα η επικαιροποίηση των μελετών των φραγμάτων Μουζακίου, Πύλης και Νεοχωρίτη, αλλά και μελέτη των διαδικασιών του χρειάζονται για να προχωρήσει το φράγμα ΣΥΚΙΑΣ επί του Αχελώου που οι δύο μελέτες (ΣΔΛΑΠ και HVA) προτείνουν για κάλυψη του ελλείμματος σε νερό της Θεσσαλίας. Δεν αναφέρω τον Ενιπέα γιατί ελπίζω ότι θα γίνει με ΣΔΙΤ σύμφωνα με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης. Να έχουμε στοιχεία για την επιλογή του κατάλληλου μεγέθους του φράγματος (ύψος, έκταση που θα καλυφθεί από τα νερά, απαιτούμενες αποζημιώσεις για τις απαλλοτριώσεις, δυναμικότατά υδροηλεκτρικών σταθμών και αναμενόμενη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, δυνατότητα αντλησιοταμίευσης ιδιαίτερα για τη ΣΥΚΙΑ) και κυρίως να έχουμε στοιχεία του κόστους και του πιθανού οφέλους. Μόνο έτσι θα διεκδικήσουμε να γίνουν τα έργα με όποια χρηματοδότηση μπορούμε να βρούμε ώστε να γίνουν σε λογικό χρόνο. Αν δεν τα καταφέρουμε κάθε προσπάθεια είναι δύσκολο να πετύχει. Γιατί αν ο πρωθυπουργός αποφασίσει να κάνει ένα έργο θα χρειαστεί χρόνος για μελέτες, συζητήσεις κ.λπ. που συνήθως διαρκούν 20-30 χρόνια, καθώς με την αλλαγή κάθε υπουργού ή και πρωθυπουργού αλλάζουν οι προτεραιότητες και τα έργα θα καθυστερούν. Κάτι που ζούμε με τη Μεσοχώρα.
Επομένως η πρότασή μου είναι όλοι οι Θεσσαλοί (με επικεφαλής τον περιφερειάρχη) να απαιτήσουμε από την κυβέρνηση την άμεση προκήρυξη επικαιροποίησης των μελετών των έργων ταμίευσης νερού και ανάσχεσης της ροής των ποταμών ώστε να έχουμε στα χέρια μας τη πραγματική εικόνα και το κόστος εκτέλεσης. Το κόστος των μελετών θα είναι 2-3 εκατομμύρια € που μπορούν να διατεθούν από την κυβέρνηση ώστε να έχουμε στα χέρια μας στοιχεία για να διεκδικήσουμε την άμεση προώθηση της δημιουργίας των φραγμάτων και των αντίστοιχων ταμιευτήρων νερού που θα λύσουν σειρά προβλημάτων της Θεσσαλίας. Κυρίως την αποτροπή της ερημοποίησης.