Ποιος ευθύνεται για την Κλιματική Αλλαγή και ποιος θα πληρώσει την Πράσινη Μετάβαση

Από τον Χρίστο Τσαντήλα*

Πριν λίγες ημέρες (5/6) «γιορτάσαμε» τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος, η οποία επικέντρωσε στις προκλήσεις που σχετίζονται με την υποβάθμισή της, την ερημοποίηση και την ανθεκτικότητα στην ξηρασία που βρίσκονται σε αμφίδρομη σχέση με την κλιματική αλλαγή (KA).

Στο σημερινό άρθρο θα επιχειρηθεί μία σύντομη ανασκόπηση της κατάστασης του κλίματος, τις αποφάσεις της διεθνούς κοινότητας για τον μετριασμό των συνεπειών της ΚΑ, το οικονομικό κόστος όλων αυτών, ποιος το δημιούργησε και ποιος θα το πληρώσει. Είναι πλέον πεποίθηση όλων, ανεξάρτητα εάν συμφωνούν ως προς τις αιτίες και την έκτασή της, ότι το κλίμα αλλάζει με τέτοιους ρυθμούς και ένταση που πλέον χαρακτηρίζεται ως κλιματική κρίση. Συνοπτικά τα στοιχεία που πιστοποιούν τη διαπίστωση σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO) (βλ. https://wmo.int/news/media-centre/climate-change-indicators-reached-record-levels-2023-wmo) είναι ότι έσπασαν και καταρρίφθηκαν τα ρεκόρ σε όλους τους βασικούς δείκτες:
* Το 2023 ήταν το πιο θερμό έτος με την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην επιφάνεια της γης να φθάνει τους 1.40 oC (±0.12) σε σύγκριση με την προβιομηχανική περίοδο, όταν ο στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού είναι μέχρι το τέλος του αιώνα να αυξηθεί μέχρι 1.5 oC.
* Τουλάχιστο μία φορά στο 90% των ωκεανών συνέβη καύσωνας βλάπτοντας σημαντικά οικοσυστήματα που σχετίζονται με την ανθρώπινη διατροφή. Για τη Μεσόγειο, για δώδεκα συνεχή έτη συμβαίνουν σοβαροί θαλάσσιοι καύσωνες. Παράλληλα η οξίνιση των ωκεανών συνεχίζει να αυξάνεται λόγω απορρόφησης του διοξειδίου του άνθρακα.
* Το λιώσιμο των πάγων στην ανταρκτική θάλασσα υπολογίζεται ότι αυξάνει τη στάθμη της θάλασσας κατά 1 mm το χρόνο.
* Τα ακραία καιρικά φαινόμενα πολλαπλασιάζονται σε συχνότητα και ένταση: Οι καύσωνες ήταν έντονοι (48.2 oC στην Ιταλία, 49.0 στη Τυνησία, 50.4 στην Αλγερία). Οι πλημμύρες λόγω της ακραίας βροχόπτωσης από το Μεσογειακό κυκλώνα Daniel, τα αποτελέσματα του οποίου βίωσε με δραματικό τρόπο η Θεσσαλία, εκτός από την Ελλάδα έπληξαν τη Βουλγαρία, την Τουρκία και τη Λιβύη στη Μεσόγειο. Επίσης αναφέρεται ο τροπικός κυκλώνας Mocha στον κόλπο της Βεγγάλης που εκτόπισε πάνω από 1.7 εκατ. ανθρώπους και ο τυφώνας Otis στο Μεξικό, εξ αιτίας του οποίου χάθηκαν 47 άνθρωποι, είναι μερικά παραδείγματα.
* Οι πυρκαγιές που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή, στον Καναδά όπου κάηκαν περίπου 150 εκατ. στρ. το 2023, στη Χαβάη το όπου κάηκαν 101 άνθρωποι, της Αττικής το 2018 με 104 νεκρούς, της Εύβοιας το 2021 που κάηκε μισό εκατ. στρ., και της Αλεξανδρούπολης το 2023, όπου κάηκαν περισσότερα από 700 χιλ. στρ. για να θυμηθούμε μερικά και από τα δικά μας.
* Το 2022 οι υποσιτιζόμενοι άνθρωποι στον πλανήτη υπολογίζονται σε περισσότερο από 9% (735 εκατ.), κάτι βέβαια που δεν οφείλεται μόνο στην κλιματική αλλαγή, η οποία όμως συμβάλλει σε αυτό σημαντικά.
Η αιτία όλων αυτών είναι η αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία υπολογίζεται ότι έχει αυξηθεί περισσότερο από 50% σε σύγκριση με την προβιομηχανική περίοδο, από 280 ppm σε 421 ppm το 2021, σε μια περίοδο που λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα 1.5 τρισεκατ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα (βλ. https://www.noaa.gov/news-release/carbon-dioxide-now-more-than-50-higher-than-pre-industrial-levels), δημιουργώντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η συνεισφορά των διαφόρων τομέων στην ποσότητα αυτή κατανέμεται σε παγκόσμιο επίπεδο (βλ. Climate Watch, the World Resources Institute, 2020) σε 73.2% στην παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας (ηλεκτρισμός, θέρμανση και μεταφορές), στη γεωργία, δασοπονία και αλιεία (18.4%) και στην αποσύνθεση των αποβλήτων (οργανικής ουσίας του εδάφους, φυτικών, ζωικών και ανθρώπινων υπολειμμάτων) και διάφορες άλλες πηγές (παραγωγή τσιμέντου, παραγωγή χημικών (5.2%). Στην Ευρώπη οι αντίστοιχη κατανομή είναι 77.01% στην ενέργεια, 10.55% στη γεωργία, 3.32% στα απόβλητα και 9.10 σε διάφορες άλλες πηγές (βλ. European Environmental Agency). Οι συνολικές ποσότητες ΑτΘ που εκπέμφθηκαν από τις χώρες της ΕΕ ήταν το 2019 4 δισ. τόνοι ισοδύναμου CO2 με πρώτη τη Γερμανία (810 εκατ. τον.) και πολύ χαμηλότερα η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πολωνία (περίπου τη μισή ποσότητα της Γερμανίας). Η Ελλάδα για το μέγεθός της είχε σημαντική συμμετοχή ανερχόμενη σε 86 εκατ. τον.
Η απάντηση της διεθνούς κοινότητας στον μετριασμό των επιπτώσεων της ΚΑ συνοψίζεται στη Συμφωνία του Παρισιού που ψηφίσθηκε από 196 χώρες των Ηνωμένων Εθνών το 2015 και τέθηκε σε εφαρμογή το 2016. Βασικός στόχος της συμφωνίας είναι η διατήρηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κάτω από 2 oC μέχρι το τέλος του τρέχοντος αιώνα. Αυτό απαιτεί τη μείωση των εκπομπών σε παγκόσμιο επίπεδο μέχρι 45% έως το 2030 (μόλις έξι χρόνια από σήμερα) και μηδενικές εκπομπές μέχρι το 2050. Οι φιλόδοξοι αυτοί στόχοι, που δυστυχώς από όσα συμβαίνουν διεθνώς και κυρίως εξ αιτίας των γεωπολιτικών διενέξεων που είναι σε προτεραιότητα ωθώντας τα περιβαλλοντικά ζητήματα συνεχώς πιο πέρα, φαίνεται ότι δεν είναι εφικτοί. Σε κάθε περίπτωση όμως η μερική έστω επίτευξη των στόχων απαιτεί μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές, που θα δημιουργήσουν σημαντικές πιέσεις στις κοινωνίες που θα χρειασθεί να πληρώσουν το κόστος. Η πορεία προς αυτή την κατεύθυνση έχει ονομασθεί Πράσινη Μετάβαση (Green Transition).
Η ώρα του λογαριασμού όμως έφθασε και πρέπει πλέον να καταβληθεί το κόστος της ζημιάς που προκάλεσε ο άνθρωπος στο περιβάλλον. Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν είναι ποιος και πόσο θα πληρώσει γι’ αυτό; Θα υπάρξει μια δίκαιη κατανομή των βαρών ή θα την πληρώσουν οι αδύναμοι κρίκοι; Τα ποσά που απαιτούνται για την Πράσινη Μετάβαση είναι ιλιγγιώδη και ήδη οι διάφοροι ενδιαφερόμενοι κάνουν τους υπολογισμούς τους παίρνοντας θέση στις «νέες ευκαιρίες» που δημιουργούνται. Ο ιδιωτικός οργανισμός McKinseyεκτιμά ότι για την επίτευξη των μηδενικών εκπομπών μέχρι το 2050 πρέπει να δαπανώνται 9.3 τρισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο, ενώ άλλοι φορείς, όπως η GreenBizεκτιμούν το κόστος σε 1 τρισ. εκατ. δολάρια τον χρόνο. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανένας τις μάχες που δίνονται στο νέο αυτό πεδίο «ευκαιριών» για την κατάκτηση όσο γίνεται μεγαλύτερου μέρους της οικονομικής πίτας. Τα ερωτήματα που δημιουργούνται εδώ είναι μεγάλα και οι σχετικές αποφάσεις θα επηρεάζουν κάθε φορά έντονα τις ζωές των ανθρώπων. Πόσο δίκαια θα είναι η κατανομή των βαρών της Πράσινης Μετάβασης; Ποια θα είναι η συμμετοχή του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα; Θα ενημερωθούν σχετικά οι κοινωνίες για τις αποφάσεις αυτές ή όλα θα αποδίδονται στα εκλογικά ποσοστά που θα εξασφαλίζουν οι κυβερνήσεις, χωρίς καθόλου να έχουν ενημερωθεί οι πολίτες; Όλα αυτά θα έπρεπε να είναι τα επίδικα της προεκλογικής περιόδου των ευρωεκλογών, που δυστυχώς δεν θίχτηκαν (εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις) από κανένα «μεγάλο» κόμμα. Καταφέραμε όμως να μάθουμε πόσο καλά είναι τα οικονομικά των επίδοξων εκπροσώπων μας εκεί όπου παίρνονται οι αποφάσεις «από μας χωρίς εμάς». Επειδή όμως η συζήτηση για τα θέματα αυτά είναι πολύ μεγάλη, θα επανέλθουμε στα επόμενα. *Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail:
[e-mail]).