Όπως λοιπόν πληροφορούμαστε απ’ το Soil Manifesto, στις 5 Ιουλίου η Commission υιοθέτησε πρόταση Νόμου για την παρακολούθηση των εδαφών (Soil Monitoring Law), που θα ορίζει πλαίσιο παρακολούθησης της κατάστασης των εδαφών, θα προωθεί την βιώσιμη διαχείριση τους και θα ζητά από τα κράτη μέλη να καταγράψουν τις περιοχές με ρυπασμένα εδάφη και θα τα υποχρεώνει να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που προκαλούν στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον (βλ. αναφορά). Η απόφαση αυτή που κατά την άποψή μας είναι ιστορικής σημασίας, είναι το αποτέλεσμα πολύχρονων προσπαθειών επιστημόνων που άρχισαν από το 2000 που εκδόθηκε η οδηγία πλαίσιο για τα νερά προβάλλοντας επίμονα την ανάγκη ψήφισης παρόμοιου νομικού πλαισίου και για τα εδάφη, αλλά χωρίς επιτυχία λόγω της δυναμικής αντίδρασης που πρόβαλλε κυρίως η Γερμανία για δικούς της εθνικούς λόγους. Η προσπάθεια όμως συνεχίσθηκε και οδήγησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εκδώσει ψήφισμα το 2021 αξιώνοντας την θέσπιση οδηγίας για την προστασία των εδαφών, ενέργεια που τελικά τελεσφόρησε με την απόφαση της Commissionτης 5ης Ιουλίου.
Αν και επανειλημμένα αναδείξαμε τη σημασία του εδάφους για τη ζωή στον πλανήτη, αξίζει να επαναλάβουμε τα βασικά σημεία της τεράστιας αξίας του που αναγνωρίζει η υπό υιοθέτηση οδηγία. Το έδαφος είναι ένας μη ανανεώσιμος και αναντικατάστατος φυσικός πόρος για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον δεδομένου ότι από αυτό παράγεται η τροφή, αυξάνεται η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή, στα ακραία καιρικά φαινόμενα, τις ξηρασίες και πλημμύρες και ενισχύεται η ευημερία των ανθρώπων. Τα υγιή εδάφη μπορούν να αποθηκεύουν άνθρακα, να απορροφούν και φιλτράρουν το νερό και να παρέχουν ζωτικές υπηρεσίες σε πολλούς βιο-οικονομικούς τομείς. Παρά ταύτα, η σημασία του δεν έχει αναγνωρισθεί στην πράξη αφού το 60-70% των εδαφών της ΕΕ χαρακτηρίζονται μη υγιή και σε όλες τις χώρες η υποβάθμισή τους συνεχίζεται, προκαλώντας απειλές στα συστήματα παραγωγής τροφίμων που ενισχυόμενες από τον καταστροφικό πόλεμο στην Ουκρανία δημιουργούν κίνδυνο επισιτιστικής ανασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μεγάλος κίνδυνος για τα ευρωπαϊκά εδάφη είναι η «σφράγιση», δηλαδή η μόνιμη αλλαγή χρήσης λόγω αστικοποίησης ή όπως το βιώνουμε στη Θεσσαλία λόγω της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων. Επί πλέον, όπως εκτιμούν οι υπηρεσίες της ΕΕ, το 61-73% των εδαφών της υποβαθμίζονται σοβαρά από διάβρωση, μείωση της οργανικής ουσίας, συμπίεση ή αλάτωση που μειώνουν σημαντικά τις αποδόσεις των καλλιεργειών. Η υποβάθμιση των εδαφών επιδρά σοβαρά και στην ανθρώπινη υγεία μέσω της αύξησης της αέριας ρύπανσης που προκαλεί η διάβρωση με τον αέρα, της αύξησης της διάρκειας των καυσώνων λόγω της σφράγισης των εδαφών και της μεταφοράς ρύπων στην τροφική αλυσίδα λόγω ρύπανσης των εδαφών. Μελέτες έδειξαν ότι το 21% των ευρωπαϊκών εδαφών περιέχουν κάδμιο σε μη επιτρεπτά επίπεδα.
Τα βασικά σημεία της προτεινόμενης οδηγίας είναι:
* ορίζει με σαφήνεια όλες τις σχετικές έννοιες που αφορούν το έδαφος, τις οποίες θωρακίζει νομικά,
* θεσπίζει μέτρα για την παρακολούθησης της υγείας των εδαφών, τη βιώσιμη διαχείρισή τους, την καταγραφή των ρυπασμένων εδαφών και την αποκατάστασή τους,
* υποχρεώνει τις χώρες να δημιουργήσουν εδαφοκλιματικές ζώνες.
* θεσπίζει την υποχρέωση παρακολούθησης της υγείας των εδαφών,
* επιβάλλει τη βιώσιμη διαχείριση των εδαφών με σαφή ορισμό των σχετικών εννοιών,
* θεσπίζει σαφή μέτρα εναντίον της εύκολης σφράγισης των εδαφών ,
* επιβάλλει τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση των κινδύνων που δημιουργεί η ρύπανση των εδαφών στην ανθρώπινη υγεία, τη χαρτογράφηση και αποκατάσταση των ρυπασμένων εδαφών
* επιβάλλει τη χρηματοδότηση της παρακολούθησης των εδαφών μέσω ειδικών προγραμμάτων και
* την ελεύθερη πρόσβαση του κοινού στην πληροφόρηση για όλες αυτές τις διαδικασίες επιβάλλοντας ποινές σε όσους δεν θα συμμορφώνονται στα μέτρα που θα νομοθετηθούν.
Αν και η εφαρμογή των παραπάνω από τις χώρες μέλη της ΕΕ θα πάρει αρκετό χρόνο, κατά την άποψή μας οι σχετικές προετοιμασίες της χώρας μας πρέπει να αρχίσουν από τώρα. Για παράδειγμα η ολοκλήρωση του εδαφολογικού χάρτη σε λεπτομερή κλίμακα και η δημιουργία αγροκλιματικών ζωνών για την ανάγκη δημιουργίας των οποίων μιλήσαμε πολλές φορές (ενδεικτικά βλ. «ΕτΔ» 3-4-23), δεν χρειάζεται να περιμένει την ψήφιση και υιοθέτηση της οδηγίας για να αρχίσει η Χώρα μας τις σχετικές ενέργειες. Το ΥΠΑΑΤ ως το επισπεύδον υπουργείο, οφείλει να αναλάβει άμεσα δράση υλοποιώντας τις προτάσεις ομάδας εργασίας που έχει ήδη στη διάθεσή του. Η χωροθέτηση των ΑΠΕ, ώστε να σταματήσει η επιδρομή στη Γη Υψηλής Παραγωγικότητας μπορεί να γίνει επίσης άμεσα. Η κατάργηση των καταστρεπτικών νομοθετικών διατάξεων που επιτρέπουν την αλλαγή χρήσης Σε ΓΥΠ δίπλα στο εθνικό, περιφερειακό και δημοτικό οδικό δίκτυο (Ν. 4178/2013) δεν χρειάζεται την οδηγία για τα εδάφη για να υλοποιηθεί. Θα ανταποκριθεί λοιπόν η Χώρα στις μεγάλες προκλήσεις και ευκαιρίες που δημιουργεί η απόφαση της Commission να νομοθετήσει την προστασία των εδαφών; Θέλουμε να ελπίζουμε ότι δεν υπάρχει περιθώριο για αρνητική απάντηση. Και επειδή βρισκόμαστε σε περίοδο που η ΚΑ δείχνει τα δόντια της με τους παρατεταμένους καύσωνες, ας θυμόμαστε ότι μία από τις πολλές λειτουργίες του εδάφους είναι ότι μπορεί να αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες άνθρακα που είναι η κύρια αιτία του φαινομένου του θερμοκηπίου που προκαλεί τους καύσωνες.
Αναφορά: COM(2023) 416 final. Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on Soil Monitoring and Resilience (Soil Monitor Law). Brussels 5.7.2023.
*Ο Χρ. Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
