Βιομάζα είναι κάθε υλικό που παράγεται από τη φωτοσύνθεση αλλά και από τη διαβίωση των ζώων συμπεριλαμβανομένων και των εαυτών μας. Επομένως είναι υλικό βιολογικής προέλευσης που περιέχει ποσότητα ενέργειας και μπορεί να μας τη δώσει. Μπορεί να είναι υλικό κύριας παραγωγής όπως πχ καλαμπόκι ή ηλίανθος αλλά και υποπροϊόντα όπως υπολείμματα καλλιεργειών, απόβλητα στάβλων ή πόλεων, δασική φυτομάζα. Μπορεί να μας δώσει μια σειρά από προϊόντα όπως καύσιμη μάζα για παραγωγή θερμότητας με καύση, υγρά βιοκαύσιμα όπως τα φυτικά λάδια και το βιοντήζελ ή αλκοόλη ή μεθάνιο και μια σειρά από προϊόντα που ανακαλύπτονται συνεχώς από την έρευνα. Μπορεί όμως να μας δώσει και μία σειρά από χημικά που χρειαζόμαστε και τελευταία βιο-αποδομήσιμα πλαστικά που μπορούν να αμβλύνουν τα προβλήματα που προκαλούν τα πλαστικά στο περιβάλλον.
Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για την αξιοποίηση της βιομάζας θεωρήθηκε ότι είναι υλικά μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, κάτι που δεν είναι σωστό. Γιατί ναι μεν το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται από την καύση έχει δεσμευτεί πριν από λίγο χρόνο με τη φωτοσύνθεση, όμως η διαδικασία καλλιέργειας, συγκομιδής, μεταφοράς και μετατροπής σε ενέργεια προκαλεί εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που πρέπει να μπουν στον λογαριασμό. Σήμερα η ΕΕ ορίζει ότι τα βιοκαύσιμα πρέπει να κάνουν τουλάχιστον μείωση του διοξειδίου του άνθρακα κατά 35%, κάτι που φαίνεται να το έχει επιτύχει η βιομηχανία παραγωγής βιοκαυσίμων πρώτης γενιάς όπως το βιοντήζελ. Ενώ για τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς έχουν επιτευχθεί μειώσεις μέχρι 70% αλλά και μειώσεις κόστους που τα κάνει ανταγωνιστικά με πετρέλαιο 70$ το βαρέλι.
Μια παρένθεση. Βιοκαύσιμα πρώτης γενιάς είναι αυτά που παράγονται από πρώτη ύλη, εδώδιμα προϊόντα, δηλαδή τρόφιμα που παράγονται από καλλιέργειες πχ το βιοντήζελ που παράγεται από λάδια ελαιοκράμβης, ηλίανθου, σόγιας κλπ. Η αλκοόλη που παράγεται από καλαμπόκι είναι βιοκαύσιμο πρώτης γενιάς. Ενώ τα δεύτερης παράγονται από πρώτη ύλη λιγνινο-κυτταρινούχα υπολείμματα δραστηριοτήτων όπως υπολείμματα καλλιεργειών, απόβλητα στάβλων ή πόλεων κ.λπ. όπως αλκοόλη από άχυρο καλαμποκιού. Τρίτης γενιάς αναπτύσσονται τώρα και προέρχονται από καλλιέργειες φυκιών. Υπό αυτήν την έννοια τα πρώτης γενιάς βιοκαύσιμα ανταγωνίζονται προϊόντα διατροφής μας πχ καλαμπόκι για παραγωγή αλκοόλης, ηλιέλαιο για παραγωγή βιοντήζελ και υπάρχει μια κριτική ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιούμε τρόφιμα για παραγωγή ενέργειας γιατί προκαλεί αυξήσεις τιμών κλπ ενώ ένα μέρος του πληθυσμού της Γης δεν έχει να φάει. Αυτό είναι αρχικά σωστό γιατί κάτι τέτοιο φάνηκε αρχικά αλλά τελικά αποδείχθηκε ότι παρόλο που αυξάνεται η ποσότητα του καλαμποκιού που γίνεται αλκοόλη οι τιμές παραμένουν ιδιαίτερα χαμηλές όπως γνωρίζουν καλά οι παραγωγοί μας. Σήμερα η μεγάλη προσπάθεια είναι να αξιοποιήσουμε υποπροϊόντα κυτταρίνης και ελπίζουμε σύντομα και λιγνίνης για παραγωγή βιοκαυσίμων δεύτερης γενιάς. Αυτά προέρχονται από υλικά που σήμερα είτε μένουν στο χωράφι, είτε ακόμα χειρότερα καίγονται, είτε αποτελούν απόβλητα στάβλων, πόλεων και βιομηχανίας που προκαλούν ρύπανση του περιβάλλοντος. Η αξιοποίηση όλων αυτών θα δώσει σημαντικά πλεονεκτήματα καθώς θα περιορίσει τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, θα μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, θα περιορίσει τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον από τα απόβλητα. Ένα πλεονέκτημα της μετατροπής της βιομάζας σε ενέργεια, εκτός από την καύση, είναι ότι ουσιαστικά παραμένουν στο υπόλειμμα όλα τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται τα φυτά και ιδιαίτερα το άζωτο που είναι από τους πρώτους καταναλωτές ενέργειας στη γεωργική παραγωγή. Η ανάπτυξη μιας κυκλικής αειφορικής οικονομίας που ανακυκλώνει όλα τα υλικά πρέπει να είναι στόχος όλων μας. Εμείς οι πολίτες πρέπει να συμβάλλουμε προς την κατεύθυνση αυτή. Εμείς να συμβάλλουμε στην ανακύκλωση με διαχωρισμό των σκουπιδιών στην πηγή (δηλαδή από εμάς) και οι δημοτικές αρχές να ενισχύσουν αυτές τις προσπάθειες δημιουργώντας τις αντίστοιχες υποδομές. Ήδη στην περιοχή μας λειτουργούν αρκετές μονάδες μεθανικής ζύμωσης και αρκετές κατασκευάζονται που θα συμβάλουν ουσιαστικά στην ανακύκλωση και στην προστασία του περιβάλλοντος. Πρέπει όλοι μας να συμβάλλουμε στη λειτουργία ενός συστήματος ανακύκλωσης όσων περισσότερων υλικών μπορούμε. Εδώ η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να παίξει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Εμείς πρέπει να τους πιέσουμε να το κάνουν. Ας απαιτήσουμε από αυτούς που θα ζητήσουν την ψήφο μας να μας αναλύσουν τα σχέδιά τους για μια κυκλική βιοοικονομία.
Γράφει ο Φ. Γέμτος*
* Ο Φ. Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
