Στο έδαφος υπάρχει από τη μια πλευρά είσοδος οργανικών υλικών δηλαδή φυτικών υπολειμμάτων, κοπριάς, οργανικών λιπασμάτων και από την άλλη αποδόμηση από τους μικροοργανισμούς που την αποσυνθέτουν σε διάφορα προϊόντα όπως το διοξείδιο του άνθρακα που εκλύεται στην ατμόσφαιρα και άλλα χρήσιμα για τα φυτά. Η τελική οργανική ουσία του εδάφους είναι το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στα οργανικά υλικά που εισέρχονται στο έδαφος και της αποδόμησής της από τους μικροοργανισμούς του εδάφους. Στο ισοζύγιο αυτό πρέπει να επέμβουμε με τη διαχείριση των αγροκτημάτων μας για να το κατευθύνουμε προς τη συσσώρευση οργανικής ουσίας και όχι σε μείωση.
Πηγές της οργανικής ουσίας του εδάφους είναι:
Τα υπολείμματα της βλάστησης, των οργανισμών και των εκκρίσεων αυτών που αφήνονται στο έδαφος. Εκεί τα οργανικά συστατικά αναμιγνύονται σε διάφορους βαθμούς με τα ανόργανα συστατικά του εδάφους. Τα οργανικά αυτά υπολείμματα γίνονται υπόστρωμα για τους οργανισμούς του εδάφους. Αυτοί είναι διάφορα έντομα και γεωσκώληκες αλλά οι σπουδαιότεροι εξ αυτών είναι οι μικροοργανισμοί δηλαδή βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες, πρωτόζωα και άλγη.
Εικόνα 2.
Διαχείριση αγροκτήματος που οδηγεί σε αύξηση της οργανικής ουσίας και σε ένα υγειές έδαφος που τελικά οδηγεί σε καθαρό νερό και αέρα και αυξημένη παραγωγικότητα
Είναι οργανικά υλικά που εισέρχονται στο έδαφος. Αυτά μπορεί να είναι καλλιέργειες που δεν συγκομίζονται αλλά μένουν στο έδαφος σε μορφή χλωρής λίπανσης. Τέτοιες είναι και οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης για τις οποίες έχω μιλήσει πολλές φορές. Οι καλλιέργειες αυτές εκτός από τη προστασία του εδάφους από διάβρωση προσφέρουν σημαντικές ποσότητες οργανικής ύλης στο σύστημα του εδάφους. Ακόμα και αν συγκομιστεί το υπέργειο τμήμα στο έδαφος μένει το ριζικό σύστημα που είναι μια ποσότητα περίπου όση και το υπέργειο. Αν βέβαια οι καλλιέργειες αυτές είναι ψυχανθή τότε προστίθενται και ποσότητες αζώτου που δεσμεύονται από μικροοργανισμούς που συμβιώνουν με τις ρίζες κατ’ ευθείαν από την ατμόσφαιρα. Να σημειώσω ότι η νωπή βιομάζα που ενσωματώνεται στο έδαφος περιέχει θρεπτικά στοιχεία άμεσα προσλήψιμα από τα φυτά κάτι που τα διευκολύνει.
Είναι προφανές ότι όσο αυξάνουμε την εισροή οργανικής ύλης στο έδαφος τόσο αυξάνεται η οργανική ουσία του. Από τα πιο πάνω γίνεται προφανές πόσο κακή πρακτική είναι η καύση της καλαμιάς και άλλων φυτικών υπολειμμάτων (υπολείμματα καλαμποκιού, κλαδιά δένδρων κλπ) που τόσο εκτεταμένα χρησιμοποιούνται στη χώρα μας και χρειάζεται η απειλή κοπής των επιδοτήσεων για να επιβληθούν από τους Κώδικες Ορθών Γεωργικών Πρακτικών.
Τι μειώνει την οργανική ουσία του εδάφους;
Η αποδόμηση της οργανικής ουσίας γίνεται από τη δράση μικροοργανισμών. Οι μικροοργανισμοί υπάρχουν στο έδαφος και δρουν και αναπτύσσονται όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Η δράση τους αυξάνει όταν έχουμε επαρκές οξυγόνο και νερό και οι θερμοκρασίες είναι κατάλληλες. Δηλαδή όταν αναμοχλεύουμε το έδαφος (με την κατεργασία του εδάφους όπως όργωμα, βαρείς καλλιεργητές) που έχει αρκετή υγρασία και η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι ανεβασμένη. Προφανώς, περιορισμός της κατεργασίας μειώνει την αποδόμηση και τελικά αυξάνει τον οργανική ουσία του εδάφους. Η καλή διαχείριση της οργανικής ουσίας συμβάλλει εκτός από τη γονιμότητα του εδάφους και στο καθαρό νερό και αέρα. Η Εικόνα 2 δείχνει παραστατικά πώς η διαχείριση του αγροκτήματος οδηγεί σε αύξηση της οργανικής ουσίας και σε ένα υγειές έδαφος που τελικά οδηγεί σε καθαρό νερό και αέρα και αυξημένη παραγωγικότητα
Ποια είναι η διαχείριση του εδάφους που αυξάνει τη οργανική ουσία του εδάφους;
Περιορισμός της διατάραξης του εδάφους
Χρήση αμειψισπορών
Χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης και χλωρή λίπανση
Διατήρηση φυτικών υπολειμμάτων στο χωράφι
Χρήση κοπριάς και οργανικών λιπασμάτων
Όλα αυτά θα μας δώσουν ένα υγειές και παραγωγικό έδαφος. Είναι εύκολο να εφαρμοστούν όλα αυτά; Όχι. Χρειάζεται προσπάθεια, καλή οργάνωση και υπομονή για να φανούν τα αποτελέσματα μετά από λίγα χρόνια εφαρμογής. Θα δημιουργήσουμε όμως συνθήκες για υψηλές αποδόσεις με τις ελάχιστες εισροές ενώ θα εξασφαλίσουμε το μέλλον των παιδιών μας. Με τη συμβολή μας στην επίτευξη των στόχων περιορισμού της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε αέρια του θερμοκηπίου μπορούμε να διεκδικήσουμε από το κοινωνικό σύνολο επιδοτήσεις που θα ανταποκρίνονται στις προσπάθειες μας και όχι επιδοτήσεις κάτω από το τραπέζι που σε λίγα χρόνια όταν θα μας ελέγξουν θα μας ζητούν να επιστρέψουμε οι κακοί Ευρωπαίοι.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
