Την ίδια χρονιά, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα, με το οποίο η 22η Μαρτίου ανακηρύχθηκε ΠΗΝ και εορτάζεται συνεχώς κάθε έτος από τότε. Φέτος, η ΠΗΝ 2024 αφιερώνεται στην ειρήνη. Είναι μια ημέρα υπενθύμισης της σημασίας του νερού και της επείγουσας ανάγκης διασφάλισης ενός βιώσιμου μέλλοντος στον πλανήτη μας, για να υπάρχει ειρήνη.
Η παγκόσμια κρίση νερού είναι ένα πιεστικό και κρίσιμο ζήτημα, που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, 3,5 εκατ. άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που σχετίζονται με το νερό. Αυτό ισοδυναμεί με ένα τζάμπο τζετ που συντρίβεται κάθε ώρα (OHE, 2023). Περίπου 650 εκατ. άνθρωποι, σχεδόν ένας στους 10 του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς πηγές πόσιμου νερού και ένας στους τρεις στερείται υγιεινών συνθηκών, θέτοντας τον εαυτό του σε κίνδυνο μολυσματικών ασθενειών και πρόωρο θάνατο. Οι συνέπειες αυτής της κρίσης είναι καταστροφικές, καθώς επηρεάζει τα πάντα, από την υγεία και την υγιεινή μέχρι την επισιτιστική ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη. Ο επείγων χαρακτήρας αντιμετώπισης αυτής της κρίσης δεν πρέπει να υποεκτιμηθεί, ιδιαίτερα με την πρόβλεψη ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 9,8 δισ. μέχρι το 2050.
Η χώρα μας έχει μια λαμπρή ιστορία στην ειρηνική χρήση των υδατικών πόρων. Στην προϊστορική εποχή οι Μινωίτες (ca 3200-1100 π.Χ.) ζούσαν σε αρμονία με το περιβάλλον και επιδίωκαν ειρήνη. Οι οικισμοί τους άνθισαν σε ξηρότερες περιοχές. Η ζωή στο ξηρό κλίμα ήταν ανετότερη, ασφαλέστερη, υγιεινότερη και πιο προστατευμένη. Επίσης, οι Μινωίτες, ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός, ήταν ένα εκπληκτικό παράδοξο: Μια μεγάλη δύναμη χωρίς στρατιωτική αριστοκρατία. Ένα «παλάτι» που δεν ήταν βασιλική κατοικία και ούτε δοξάστηκε ο Βασιλιάς. Μια θρησκεία χωρίς μεγαλείο, ενώ οι γυναίκες ήταν ίσες με τους άνδρες και ελεύθερες.
Οι Μινωίτες είχαν θεοποιήσει τον φυσικό κόσμο και βρήκαν σε αυτόν μια λογική τάξη, που επέτρεπε στον άνθρωπο να ζει σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Όταν ο Άρθουρ Έβανς, αρχαιολόγος, ανακάλυψε την Κνωσό, λόγω της έλλειψης οχυρώσεων θεώρησε ότι οι Μινωίτες ήταν ένας ειρηνικός λαός και γι’ αυτό δημιούργησε τον όρο «Μινωική Ειρήνη» («Pax Minoica») (Evans, 1921-1935). Οι επαφές με νησιά του Αιγαίου και την ηπειρωτική χώρα ήταν πυκνές κατά τη διάρκεια της πρωτοανακτορικής περιόδου και εντάθηκαν ακόμα περισσότερο στη νεοανακτορική περίοδο. Δέσποζαν στην Αν. Μεσόγειο, και κυρίως στο ΝΑ Αιγαίο, όπου εκτός τα νησιά είχαν φθάσει μέχρι την αρχαία Ιωνία, όπου ίδρυσαν τη Μίλητο (Angelakis et al., 2024).
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, o πανίσχυρος βασιλιάς Μίνωας είναι αυτός που ίδρυσε την πρώτη Θαλασσοκρατία ή τη Θαλάσσια Εμπορική Αυτοκρατορία, λεγόταν «κύριος των Θαλασσών» και απάλλαξε τις θάλασσες από τους πειρατές της αρχαιότητας (Angelakis et al., 2024). Οι Μινωίτες όχι μόνο δεν συμμετείχαν σε εχθροπραξίες, όπως αυτές των Σουμέριων εναντίον Ουρούκ, Λάρσα, Ακσάκ και άλλων, των Βαβυλωνίων εναντίον των Σουμερίων και Ελαμιτών, των Ασσυρίων και Χίττων εναντίον Βαβυλωνίων και άλλων, των Αιγυπτίων εναντίον Λιβύων, Περσών, Φοινίκων και άλλων, αλλά μεσολαβούσαν επιδιώκοντας τη συμφιλίωσή τους. Γενικώς, υπήρξε παγκοσμίως υποδειγματικός και παραδειγματικός για μίμηση πολιτισμός.
Οι μεταγενέστεροι αρχαίοι Έλληνες μιμήθηκαν τους Μινωίτες στην επιλογή ξηρικών θέσεων για τους οικισμούς τους. Η τυραννία την αρxαϊκή περίοδο (ca 750-480 π.Χ.), όπως π.χ. επί Πεισίστρατου και των απογόνων του, δημιούργησε προβλήματα και στη χρήση των υδατικών πόρων. Όμως, ο Σόλων (639-559 π.Χ.), που ήρθε στην εξουσία, διαμόρφωσε το 594 π.Χ. ένα νομικό σύστημα υδατικών πόρων, γνωστό ως ο νόμος του Σόλωνα και εξασφάλισε την ορθολογικότερη και μη αλόγιστη χρήση του νερού. Αυτό περιγράφεται από τον Πλούταρχο (47-195 μ.Χ) και σε γενικές γραμμές έχει ως εξής: (α) Κάτοικοι σε ακτίνα 710 μ. είχαν δικαιώματα νερού από κάποιο πηγάδι. (β) Κάθε πολίτης εδικαιούτο 39 L νερού κάθε μέρα σε εποχές ανομβρίας, που το λάμβαναν από γειτονικό πηγάδι. (γ) Τα πηγάδια σε μια περιοχή έπρεπε να μην είναι πλησιέστερα από 22 μ. το ένα από το άλλο και βάθους μέχρι 18 μ. (δ) Τέλος, υπήρχε υπεύθυνος δημόσιος υπάλληλος για τη διαχείριση των πηγών νερού και επιβολή προστίμων στις περιπτώσεις ρύπανσης πηγών ή άλλες παρανομίες. Επίσης, οι αρχαίοι Αθηναίοι προτιμούσαν το τρεχούμενο νερό από πηγές ή πηγάδια ή τη συλλογή βρόχινου νερού, γιατί θεωρούσαν ότι το νερό από επιφανειακές πηγές, π.χ. από λίμνες, ήταν ανθυγιεινό. Επιπλέον, χρησιμοποιούσαν υπόγειες στέρνες, όπου συλλεγόταν το βρόχινο νερό μέσα από φίλτρα άμμου για να το χρησιμοποιούν για δημόσια χρήση.
Οι πρώτοι άποικοι του λεκανοπεδίου διάλεξαν να εγκατασταθούν γύρω από τον βράχο της Ακρόπολης, γιατί έκρυβε νερά σε διάφορες υπόγειες καρστικές πηγές, όπως η πιο φημισμένη Κλεψύδρα. Επίσης, όπως οι Μινωίτες, χρησιμοποιούσαν μη συμβατικούς υδατικούς πόρους, όπως είναι: (α) οι επεξεργασμένες εκροές υγρών αποβλήτων (π.χ. νότια της Ακρόπολης σε γεωργικές εκτάσεις), (β) το αφαλατωμένο θαλασσινό νερό (κυρίως οι ναυτικοί) και (γ) η συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού (Αγγελάκης, 2024).
Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής (1456-1898) τα περισσότερα υδραγωγεία ρήμαξαν στη χώρα. Οι κάτοικοι ξέχασαν την ύπαρξή τους και χρησιμοποιούσαν μόνο τα πηγάδια, όπως αυτά στους Αμπελοκήπους και τα Πατήσια. Επίσης, όπου υπήρχαν μικροπηγές, έκτιζαν κρήνες. Μόνο στην Κρήτη υπάρχουν ακόμη εκατοντάδες τέτοιες διάσπαρτες κρήνες.
Σήμερα, όπως και κατά τα ιστορικά χρόνια, η διαχείριση των υδατικών πόρων βελτιώνεται με τη θεώρηση και χρήση των μη συμβατικών υδατικών πόρων. Επίσης, τα διασυνοριακά προβλήματα των υδατικών πόρων, όπως των ποταμών Έβρου με Τουρκία και Βουλγαρία, Στρυμόνα, Νέστου και Άρδα παραπόταμου του Έβρου με τη Βουλγαρία και Αξιού με τη Βόρειο Μακεδονία, οφείλονται σε διαφορές ανάμεσα στις τρεις χώρες στην πολιτική, οικονομική και πολιτισμική τους κατάσταση και στις ιδιαιτερότητες του φυσικού περιβάλλοντος. Τέλος, ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων υδατικών πόρων σε πλείονα Υπουργεία και φορείς τους και η χρόνια γραφειοκρατία, επιβαρύνουν την ορθή διαχείρισή τους. Επίσης, είναι καιρός να θεσπισθεί μια ενιαία έννοια νερού και κυρίως η συγχώνευση των υγρών αποβλήτων με τους υπόλοιπους υδατικούς πόρους.
*Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο fellow της IWA (Παγκόσμιας Εταιρίας Νερού).
