Συνέντευξη στον Φώτη Καραγιάννη
Ραγδαία αύξηση των παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, λόγω ρύπανσης της ατμόσφαιρας από την καύση βιομάζας και άλλων υπολειμμάτων, αμφιβόλου σύνθεσης και προέλευσης κατά τους χειμερινούς μήνες.
Οι αυστηρές και συνεχείς περικοπές σε μισθούς - συντάξεις του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, η υπερφορολόγηση εισοδημάτων - ακίνητης περιουσίας και η διατήρηση της ακρίβειας στην αγορά αγαθών και μέσων διαβίωσης, προκάλεσαν τη δραματική υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου και της καταναλωτικής δυνατότητας των Ελλήνων, οι οποίοι εκ των πραγμάτων εξαναγκάστηκαν στην αναζήτηση οικονομικότερων μορφών ενέργειας.
Σοβαρή συνέπεια όλων αυτών των κοινωνικοπολιτικών αλλαγών και δυσάρεστων καταστάσεων, είναι το πασίγνωστο φαινόμενο της αιθαλομίχλης στις πόλεις, το οποίο σε συνδυασμό με την υψηλή καπνισματική συνήθεια των Ελλήνων, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό δυσμενώς, την αναπνευστική λειτουργία εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, είτε είναι υγιείς, είτε πάσχουν από άσθμα και Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (Χ.Α.Π.).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεγάλη πανευρωπαϊκή μελέτη ERS COPD Audit study (δημοσιεύτηκε το 2014) που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 16.000 ασθενών, στην οποία συμμετείχε και η χώρα μας, αποδεικνύει ότι το 7% των Ελλήνων ασθενών με Χ.Α.Π. που θα νοσηλευτεί στο Νοσοκομείο λόγω παρόξυνσης θα πεθάνει εντός 3 μηνών! Δυστυχώς, η κυριότερη αιτία είναι το κάπνισμα, αλλά και η χρήση σομπών και τζακιών που τελευταία λόγω κρίσης επιδεινώνει το πρόβλημα!
Για τη συμβολή της αυξημένης καπνισματικής συνήθειας και της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης στην εξάπλωση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας στη χώρα μας, μα και πιο συγκεκριμένα, στη Θεσσαλία, καθώς επίσης και για την ίδια τη νόσο, την πρόληψη και θεραπεία της, μιλάει στην «Ε» σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη, ο διεθνούς φήμης, Καρδιτσιώτης πνευμονολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωνσταντίνος Θ. Κωστίκας.
Η συνέντευξή του έχει ως εξής:
* Τι είναι η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (Χ.Α.Π.) και ποια η συχνότερη αιτία στην Ελλάδα;
- Η Χ.Α.Π. είναι μια συχνή πάθηση που οφείλεται σε μια υπερβολική φλεγμονώδη απάντηση των πνευμόνων σε εισπνεόμενα βλαπτικά σωματίδια ή αέρια. Χαρακτηρίζεται από απόφραξη των αεραγωγών (των βρόγχων – είναι οι σωλήνες που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες) που δεν είναι δυνατό να αναστραφεί πλήρως με τη θεραπεία.
Το συχνότερο αίτιο της Χ.Α.Π. στην Ελλάδα είναι το κάπνισμα, τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό. Σε κάποια μέρη του πλανήτη, όπως στη Νοτιοανατολική Ασία, είναι συχνή σε ανθρώπους που δεν έχουν καπνίσει ποτέ, αλλά εμφανίζουν μακροχρόνια έκθεση σε προϊόντα καύσης βιομάζας σε εσωτερικούς χώρους για θέρμανση ή παρασκευή τροφής. Η Χ.Α.Π. ευθύνεται σήμερα για 5% περίπου των θανάτων στον πλανήτη και αναμένεται να είναι η 3η συχνότερη αιτία θανάτου στον κόσμο το 2020, μετά από τις καρδιολογικές παθήσεις και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Η συχνότητα της νόσου αυξάνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες και ιδιαίτερα σε εκείνες με υψηλή καπνισματική συνήθεια, όπως η χώρα μας. Υπολογίζεται ότι περίπου 8,5% των ενηλίκων, ηλικίας άνω των 40 ετών, πάσχουν από Χ.Α.Π. στην Ελλάδα, ενώ περισσότεροι από τους μισούς από αυτούς δεν έχουν διαγνωσθεί. Η Χ.Α.Π. είναι πιο συχνή στους άνδρες, αλλά η συχνότητά της στις γυναίκες αυξάνεται σταθερά τις τελευταίες 2 δεκαετίες, δεδομένου ότι οι γυναίκες καπνίζουν περισσότερο. Η συχνότητα της Χ.Α.Π. είναι ακόμη μεγαλύτερη στις αγροτικές περιοχές όπως η Θεσσαλία, λόγω της αυξημένης καπνισματικής συνήθειας στον αγροτικό πληθυσμό.
Πριν από λίγα χρόνια θεωρείτο πάθηση της μεγάλης ηλικίας αλλά σήμερα υπολογίζεται ότι περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς με Χ.Α.Π. είναι κάτω των 65 ετών και αποτελούν ένα δραστήριο κομμάτι του πληθυσμού. Οι συνέπειες για το ασφαλιστικό σύστημα είναι τεράστιες, καθώς περίπου 20-40% των ασθενών με Χ.Α.Π. εκτιμάται ότι θα οδηγηθούν σε πρόωρη σύνταξη λόγω της νόσου τους.
ΑΠΕΙΛΕΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΥΓΙΕΙΣ
* Η οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας συνέβαλε στην εξάπλωση της Χ.Α.Π. στον πληθυσμό;
- Η οικονομική αδυναμία των νοικοκυριών που είναι απόρροια της πρωτοφανούς κρίσης που βιώνουμε όλοι μας τα τελευταία χρόνια, επέφερε την εκτεταμένη χρήση φτηνότερων μέσων θέρμανσης κατά τους χειμερινούς μήνες, τα οποία επιβάρυναν την ατμόσφαιρα, εντός και εκτός των χώρων διαβίωσης.
Ειδικότερα, η επιβάρυνση του αέρα στους εσωτερικούς χώρους, ιδιαίτερα από την καύση ξύλου και αγροτικών υπολειμμάτων, έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο υγείας των ασθενών με αναπνευστικές παθήσεις. Ένα ανησυχητικό φαινόμενο των τελευταίων ετών είναι το γεγονός ότι παρατηρούμε έξαρση των αναπνευστικών παθήσεων σε ανθρώπους που δεν έχουν καπνίσει ποτέ και δεν έχουν αντίστοιχο ατομικό, ή οικογενειακό ιστορικό, αλλά εκτίθενται σε προϊόντα καύσης σε εσωτερικούς χώρους. Είναι αναγκαίο να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον καλό εξαερισμό και τη διατήρηση καλής ποιότητας αέρα μέσα στο σπίτι, ιδιαίτερα σε οικογένειες με άτομα που έχουν χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού, όπως η Χ.Α.Π. και το άσθμα. Πρέπει να τονιστεί ότι τα κλιματιστικά είναι ασφαλή για τους ασθενείς με παθήσεις του αναπνευστικού, αρκεί να υποβάλλονται στις απαραίτητες διαδικασίες συντήρησης.
* Πώς γίνεται η διάγνωση της Χ.Α.Π.;
- Απαραίτητα στοιχεία για τη διάγνωση της Χ.Α.Π. είναι το ιστορικό, η παρουσία συμπτωμάτων από το αναπνευστικό και μια απλή εξέταση, η σπιρομέτρηση. Συγκεκριμένα:
1. Ιστορικό καπνισματικής συνήθειας: Συνήθως απαιτούνται περισσότερα από 10-20 πακέτα-έτη (υπολογίζονται ως ο αριθμός των πακέτων 20 τσιγάρων ημερησίως επί τα έτη καπνίσματος)
2. Συμπτώματα από το αναπνευστικό: Τα συνηθέστερα είναι ο βήχας (συνήθως παραγωγικός – με πτύελα) και η δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή) κυρίως κατά την προσπάθεια, όπως στην άσκηση ή ακόμη και σε καθημερινές δραστηριότητες (π.χ. στα ψώνια ή/και στο περπάτημα). Η δύσπνοια των ασθενών είναι ιδιαίτερα έντονη τις πρωινές ώρες και περιορίζει σημαντικά τις δραστηριότητές τους.
3. Σπιρομέτρηση: Η εξέταση αυτή είναι απαραίτητη για τη διάγνωση της Χ.Α.Π. Η απλή αυτή εξέταση διαρκεί λίγα λεπτά και ο ασθενής πρέπει απλά να φυσήξει με όλη του τη δύναμη σε ένα επιστόμιο. Με τον τρόπο αυτό προσδιορίζεται η αναπνευστική του λειτουργία και ο βαθμός απόφραξης των αεραγωγών. Κάθε καπνιστής άνω των 40 ετών με συμπτώματα από το αναπνευστικό θα πρέπει να επισκέπτεται έναν πνευμονολόγο προκειμένου να υποβληθεί σε σπιρομέτρηση.
Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ
* Ποια είναι η θεραπεία της νόσου κ. Κωστίκα;
- Η θεραπεία της Χ.Α.Π. είναι σύνθετη και περιλαμβάνει:
1. Διακοπή καπνίσματος: είναι απαραίτητη για την επιβράδυνση εξέλιξης της νόσου. Επίσης, είναι σημαντική η αποφυγή άλλων παραγόντων κινδύνου, όπως το παθητικό κάπνισμα και η ρύπανση του περιβάλλοντος.
2. Τακτική σωματική άσκηση: Ένταξη σε προγράμματα αναπνευστικής αποκατάστασης (όταν είναι διαθέσιμα). Η άσκηση βοηθάει στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης και της λειτουργικότητας των ασθενών με Χ.Α.Π.
3. Διατροφή: Μια δίαιτα πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, όπως η μεσογειακή διατροφή, μπορεί να είναι προστατευτική για την εξέλιξη της νόσου και την αποφυγή παροξύνσεων, όπως έχουν δείξει πρόσφατες μελέτες.
4. Εμβολιασμοί: Οι ασθενείς με Χ.Α.Π. θα πρέπει να εμβολιάζονται έναντι της γρίπης μία φορά το χρόνο, κάθε φθινόπωρο. Επίσης θα πρέπει να εμβολιάζονται έναντι του πνευμονιοκόκκου σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού τους.
5. Φαρμακευτική θεραπεία: Η βάση της θεραπείας της Χ.Α.Π. είναι τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα, που βελτιώνουν τη δύσπνοια των ασθενών και την καθημερινότητά τους. Η σύγχρονη τάση της φαρμακευτικής θεραπείας της Χ.Α.Π. περιλαμβάνει εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά (β2-διεγέρτες και αντιχολινεργικά) μακράς δράσης. Πολλά από τα νεότερα φάρμακα μπορούν να λαμβάνονται έως και μία φορά την ημέρα, διευκολύνοντας τη συμμόρφωση του ασθενούς στη θεραπεία. Επιπρόσθετες θεραπείες περιλαμβάνουν αντιφλεγμονώδη φάρμακα όπως τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, αλλά και φάρμακα χορηγούμενα από το στόμα, όπως η ροφλουμιλάστη και η θεοφυλλίνη.
6. Μακροχρόνια οξυγονοθεραπεία: Λίγοι ασθενείς με σοβαρή Χ.Α.Π. εμφανίζουν χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια. Οι ασθενείς αυτοί θα πρέπει να λαμβάνουν μακροχρόνια οξυγόνο σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού τους, κατά κανόνα κατά τις ώρες του ύπνου και για περισσότερες από 15 ώρες ανά 24ωρο.
7. Αντιμετώπιση συνυπαρχουσών παθήσεων: Οι ασθενείς με Χ.Α.Π. είναι κατά κανόνα μέσης και μεγάλης ηλικίας και εμφανίζουν συχνά συνυπάρχουσες παθήσεις, με συχνότερες τις καρδιαγγειακές παθήσεις, τον καρκίνο του πνεύμονα, την οστεοπόρωση, τον σακχαρώδη διαβήτη και το μεταβολικό σύνδρομο και το άγχος και την κατάθλιψη. Οι παθήσεις αυτές θα πρέπει να διαγιγνώσκονται από τον θεράποντα γιατρό και να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά.
ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ
* Πόσο υψηλό είναι το κόστος της θεραπείας για τους ασθενείς;
- Ένα σημαντικό πρόβλημα για τους ασθενείς με αναπνευστικές παθήσεις είναι το κόστος της θεραπείας τους. Τα σύγχρονα φάρμακα είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση παθήσεων όπως η Χ.Α.Π. και το άσθμα, με το σημαντικό μειονέκτημα του υψηλού κόστους. Τα τελευταία χρόνια η συμμετοχή των ασθενών με Χ.Α.Π. στη φαρμακευτική θεραπεία τους αυξήθηκε από το 10% στο 25%, γεγονός που καθιστά το κόστος δυσβάσταχτο για πολλούς από αυτούς. Τα σύγχρονα εισπνεόμενα φάρμακα, ωστόσο, οδηγούν σε μείωση των παροξύνσεων-κρίσεων και των νοσηλειών στο Νοσοκομείο για τους ασθενείς. Να τονίσω ότι κάθε νοσηλεία στο Νοσοκομείο κοστίζει όσο περίπου η ετήσια φαρμακευτική θεραπεία ενός ασθενούς με σοβαρή Χ.Α.Π. Αυτή η βασική παράμετρος θα πρέπει να εξετάζεται σοβαρά από την κεντρική εξουσία κατά τη λήψη αποφάσεων για την αποζημίωση των αναπνευστικών φαρμάκων από το σύστημα υγείας. Σκεφτείτε ότι το ετήσιο κόστος της Χ.Α.Π. στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζεται στα 38,7 δισεκατομμύρια ευρώ!
* Μπορεί ένας ασθενής με Χ.Α.Π. να πει... «ποτέ δεν είναι αργά» για την αντιμετώπισή της;
- Στόχοι της θεραπείας της Χ.Α.Π. σήμερα είναι η ανακούφιση των συμπτωμάτων των ασθενών, η βελτίωση της ικανότητας για άσκηση, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, η πρόληψη και σωστή αντιμετώπιση των παροξύνσεων, η πρόληψη της εξέλιξης της νόσου και η μείωση της θνησιμότητας.
ΟΧΙ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ
* Πόσο επιβαρυντικό είναι το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους για τους μη καπνιστές και για τους ασθενείς με αναπνευστικές παθήσεις;
- Θα πρέπει να σταματήσουμε να διαπραγματευόμαστε το αυτονόητο. Οι συνέπειες της έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα είναι απολύτως τεκμηριωμένες επιστημονικά και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Σε πρόσφατες μελέτες του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στις οποίες συμμετείχε και η δική μας ερευνητική ομάδα, φάνηκε ότι ακόμη και η βραχυχρόνια έκθεση υγιών ατόμων σε παθητικό κάπνισμα, στα επίπεδα εστιατορίου, ή καφετέριας, προκαλεί κλινικά σημαντική φλεγμονή του αναπνευστικού συστήματος. Αντίστοιχα, η απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους σε πολλές χώρες οδήγησε σε βελτίωση του επιπέδου υγείας των εργαζομένων. Η απαγόρευση του καπνίσματος θα πρέπει να είναι καθολική και να εφαρμοστεί αυστηρά, ώστε να βελτιώσουμε το επίπεδο υγείας όλου του πληθυσμού. Ένα τέτοιο μέτρο δεν θα είναι ευνοϊκό μόνο για τους μη καπνιστές και τους πάσχοντες από χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού, αλλά και για τους ίδιους τους καπνιστές, καθώς θα μειώσουν και οι ίδιοι τον αριθμό των τσιγάρων του πρωινού καφέ, ή της βραδινής εξόδου. Να σημειωθεί επίσης ότι η απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους σχετίζεται άμεσα και με τη μείωση της καπνισματικής συνήθειας στο γενικό πληθυσμό στις ΗΠΑ.
* Πώς μπορεί κανείς να κόψει το κάπνισμα; Υπάρχει βοήθεια;
- Το πρώτο και κυριότερο βήμα για τη διακοπή καπνίσματος είναι η απόφαση. Ο καπνιστής θα πρέπει να δεσμευθεί στην οικογένεια και τα φιλικά του πρόσωπα και να ορίσει μια ημερομηνία διακοπής καπνίσματος, από την οποία δεν πρέπει να παρεκκλίνει. Καλό θα είναι στην προσπάθεια αυτή να επιχειρήσει να αποσυνδέσει το τσιγάρο από δραστηριότητες με τις οποίες το έχει συνδέσει ισχυρά, όπως ο πρωινός καφές. Αν χρειαστεί βοήθεια σε αυτήν την προσπάθεια, υπάρχουν φαρμακευτικές επιλογές, όπως τα υποκατάστατα νικοτίνης (π.χ. τσίχλες ή αυτοκόλλητα) αλλά και ειδικά φαρμακευτικά σκευάσματα. Τα τελευταία θα πρέπει κανείς να τα λαμβάνει σε συνεννόηση με τον γιατρό του, ιδιαίτερα στο πλαίσιο ειδικών ιατρείων διακοπής καπνίσματος. Να σημειωθεί ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν αποτελεί τεκμηριωμένη μέθοδο διακοπής καπνίσματος, ενώ και η χρήση του δεν είναι αθώα, καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να είναι μην είναι ασφαλές, ιδιαίτερα σε ασθενείς με χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις.
Ο Κωνσταντίνος Θ. Κωστίκας είναι πνευμονολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, e-Learning Resources Director της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας και Επιστημονικός Συνεργάτης της Β' Πνευμονολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
