Επιδημιολογία – Προδιαθεσικοί Παράγοντες: Στις Η.Π.Α. αναφέρονται 9.000 περίπου θύματα πνιγμού και 140.000 περίπου σε όλο τον κόσμο ετησίως, ενώ καθημερινά παρατηρούνται θύματα συνδρόμου πνιγμού. Τα συνηθέστερα θύματα πνιγμού είναι τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Το 50 % των παιδιών, που αποτελούν θύματα πνιγμού, είναι ηλικίας 2-4 ετών.
Στην εφηβική και νεαρή ηλικία, θύματα από πνιγμό είναι τα άτομα που έχουν κάνει υπερβολική χρήση αλκοόλ. Πνιγμός μπορεί να επέλθει επίσης από ναυάγιο ή άγνοια κολύμβησης, καρδιακή ανακοπή, π.χ. λόγω οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου κατά την κολύμβηση, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (Α.Ε.Ε.), κακώσεις από ατυχήματα κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων στο νερό, κάταγμα αυχενικής μοίρας σπονδυλικής στήλης από καταδυτικό ατύχημα, αυτοκινητιστικό δυστύχημα κοντά σε λίμνες, ποταμούς ή θάλασσες, απόπειρα αυτοκτονίας και ανθρωποκτονία..
Ο θάνατος από πνιγμό στην Ελλάδα κατέχει, σύμφωνα με το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, τη δεύτερη θέση στον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας πεθαίνουν από πνιγμό περίπου 300 άνθρωποι τον χρόνο. Οι περισσότεροι πνιγμοί συμβαίνουν σε ηλικίες άνω των 50 ετών. Επιληψία, νοητική καθυστέρηση και κατάχρηση αλκοόλ, αποτελούν σοβαρούς προδιαθεσικούς και επιβαρυντικούς παράγοντες.
Παθοφυσιολογία του συνδρόμου πνιγμού: Κατά την εμβύθιση του θύματος στο νερό, εισέρχεται από το στόμα και τη μύτη νερό, με αποτέλεσμα να προκαλείται βήχας, καθώς και σπαστικές αναπνευστικές κινήσεις. Ποσότητα νερού καταπίνεται ανάλογα με την περίπτωση. Μικρή ποσότητα νερού εισπνέεται, με αποτέλεσμα την πρόκληση σπασμού των μυών του λάρυγγα, αντανακλαστικής άπνοιας και απόφραξης της γλωττίδας (λαρυγγόσπασμος). Με τον τρόπο αυτό γίνεται προσπάθεια από τον οργανισμό προστασίας των αναπνευστικών οδών από περαιτέρω εισρόφηση νερού. Αν το θύμα δεν σωθεί αμέσως, τότε η προϋπάρχουσα ασφυξία θα προκαλέσει λύση του λαρυγγόσπασμου και μεγάλη ποσότητα νερού θα εισέλθει στους πνεύμονες.
Αποτέλεσμα του λαρυγγόσπασμου και της εισρόφησης νερού είναι η βαριά υποξαιμία. Από την εισρόφηση, τόσο γλυκού όσο και θαλασσινού νερού, προκαλείται οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια (Acute Respiratory Distress Syndrome, ARDS), άλλά με διαφορετικό μηχανισμό.
Το γλυκό νερό είναι υπότονο, διαπερνά γρήγορα την κυψελιδική μεμβράνη και εισέρχεται στην κυκλοφορία. Αυτή η κίνηση του νερού εκπλένει τις κυψελίδες από τον επιφανειακό δραστικό παράγοντα, προκαλώντας σύμπτωση των τοιχωμάτων τους , με αποτέλεσμα τη δημιουργία διαταραχών αερισμού – αιμάτωσης (σε βάρος του αερισμού) και ενδοπνευμονικής διαφυγής (« shunt »), με συνέπεια την εκδήλωση οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας.
Το θαλασσινό νερό είναι υπέρτονο και όταν εισέλθει στις κυψελίδες δρα σαν φυσιολογικό σφουγγάρι, αναγκάζοντας επιπλέον υγρό να μετακινηθεί από την κυκλοφορία στις κυψελίδες, με αποτέλεσμα την πλήρωσή τους με υγρό. Έτσι, διαταράσσεται η τριχοειδοκυψελιδική μεμβράνη, με αποτέλεσμα την είσοδο στις κυψελίδες υγρών πλούσιων σε πρωτεϊνες. Οι κυψελίδες που είναι γεμάτες με υγρό δεν μπορούν να λάβουν μέρος στην ανταλλαγή των αερίων, με αποτέλεσμα τον περιορισμό του αερισμού των πνευμόνων και τη μείωση της λειτουργικής υπολειπόμενης χωρητικότητας.
Η αιμάτωση παραμένει σχεδόν σταθερή. Όμως, προκαλείται αύξηση της ενδοπνευμονικής αρτηριοφλεβικής διαφυγής (« shunt »), με συνέπεια τη βαριά υποξαιμία.
Στο σύνδρομο πνιγμού προκαλείται πνευμονικό οίδημα, ανεξάρτητα από την ωσμωτικότητα του νερού.
Έξοδος του θύματος από το νερό. Προνοσοκομειακή και Νοσοκομειακή αντιμετώπιση
Η διάσωση πρέπει να γίνεται ή από ειδικούς διασώστες ή από άτομα που γνωρίζουν καλό κολύμπι. Προτιμότερο είναι η διάσωση να γίνεται με τη χρήση κάποιου πλωτού μέσου (βάρκα, ιστιοσανίδα).
Το θύμα πρέπει να βγει από το νερό σε οριζόντια θέση, προκειμένου να αποφευχθεί η εισρόφηση νερού στους πνεύμονες και με το κεφάλι προς τα κάτω, ώστε να μειωθεί και ο κίνδυνος της ορθοστατικής υπότασης. Πρωταρχικές κινήσεις στη διάσωση είναι: α) η εξασφάλιση ανοικτών αεροφόρων οδών και β) η αναπνοή στόμα με στόμα.
Σε περίπτωση υποψίας κάκωσης της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης (Α.Μ.Σ.Σ.) και κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης (Κ.Ε.Κ.), η απελευθέρωση των αεραγωγών γίνεται με ανύψωση της κάτω γνάθου ή έλξη αυτής και αποφυγή υπερέκτασης της κεφαλής. Η σπονδυλική στήλη πρέπει να διατηρείται σε οριζόντια θέση Ο αυχένας πρέπει να υποστηρίζεται με αυχενικό κολάρο, αν υπάρχει, ή με τα δύο χέρια του διασώστη, αν αυτό είναι εφικτό.
Όταν το θύμα φθάσει στη στεριά, γίνεται επισκόπηση του στόματος και αφαιρούνται από αυτό τα ξένα σώματα με τα χέρια ή με την αναρρόφηση, αν υπάρχει.. Η υποθερμία και η βραδυκαρδία είναι συχνά συνοδά σημεία του συνδρόμου πνιγμού. Η καρδιοαναπνευστική ανάνηψη (Κ.Α.Α). του θύματος πρέπει να παρατείνεται μέχρις ότου το θύμα φθάσει στο νοσοκομείο και αφού έχει στο μεταξύ επαναθερμανθεί. Η τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα κρίνεται απαραίτητη για την αποσυμπίεση του στομάχου.
Μετά την επιτυχή Κ.Α.Α και τη μεταφορά του θύματος στο Νοσοκομείο πρέπει να γίνεται γενική εκτίμηση, η οποία περιλαμβάνει τα ακόλουθα: 1) Λήψη λεπτομερούς ιστορικού. 2) Λεπτομερή κλινική εξέταση. 3) Μέτρηση αερίων αίματος. 4) Ηλεκτροκαρδιογράφημα. 5) Ακτινογραφία θώρακος (για τη διάγνωση τυχόν λοίμωξης από εισρόφηση ή εικόνας οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας ή εικόνας οξέος πνευμονικού οιδήματος). 6) Ακτινογραφία Α.Μ.Σ.Σ. 7) Λήψη πλήρους αιματολογικού, βιοχημικού και πηκτικού ελέγχου, καθώς και ελέγχου ηλεκτρολυτών και σακχάρου αίματος . 8) Νευρολογική εξέταση και εκτίμηση του επιπέδου συνείδησης με την κλίμακα Γλασκώβης. 9) Επί υποψίας προηγηθείσας χρήσης ναρκωτικών ουσιών, ηρεμιστικών ή αλκοόλ εκ μέρους του θύματος, η τοξικολογική εξέταση είναι επιβεβλημένη.
Η σημαντικότερη επιπλοκή του συνδρόμου πνιγμού είναι η ανοξαιμική εγκεφαλοπάθεια, η οποία είναι αποτέλεσμα της υποξαιμίας και οφείλεται, τόσο στην αρχική βλάβη των πνευμόνων, όσο και στο ενδοπνευμονικό «shunt » . Η οξεία νεφρική ανεπάρκεια αποτελεί επίσης συχνή επιπλοκή του συνδρόμου και είναι απότοκος της οξείας σωληναριακής νέκρωσης, λόγω: της υποξαιμίας, της υπότασης ή της ραβδομυόλυσης, της αιμόλυσης και της διάχυτης ενδαγγειακής πήξης.
Tα θύματα του συνδρόμου πνιγμού, τα οποία παρουσιάζουν παρατεινόμενη υποξαιμία, πρέπει να παραμένουν στο Νοσοκομείο υπό στενή παρακολούθηση για 2-3 ημέρες, μέχρις ότου όλα τα υποστηρικτικά μέτρα, τα οποία εφαρμόστηκαν, αποσυρθούν πλήρως και οι εργαστηριακές εξετάσεις σταθεροποιηθούν απολύτως στα φυσιολογικά επίπεδα.
Επισήμανση: Για την αποτροπή των συχνών ατυχημάτων πνιγμού, επιβάλλεται η εφαρμογή ιδιαίτερων μέτρων από τους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες, σ’ ό, τι αφορά τους κανόνες ασφάλειας της κολύμβησης και στην τοποθέτηση οργανωμένων ομάδων διάσωσης (ναυαγοσώστες) στις παραλίες κατά τους θερινούς μήνες, όπου συχνάζει πολύς κόσμος. Χρήσιμη κρίνεται επίσης η εκπαίδευση, όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων, πάνω στις βασικές αρχές της καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης.
* Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β’ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
