Της Ζωής Παρμάκη
Το ίδιο πέρασμα. Τα ίδια νερά. Τα ίδια παιδιά. Μετά από 93 χρόνια, το προσφυγικό ζωντανεύει στη θάλασσα του Αιγαίου. Κρατώντας στα χέρια το graphic novel «Αϊβαλί» του Soloup ακούς τις φωνές όλων εκείνων που προσπαθούσαν με μια βάρκα, με ένα «τίποτα» στα χέρια να φύγουν από τη Σμύρνη για να σωθούν.
Το graphic novel «Αϊβαλί» δεν αφήνει δεύτερη επιλογή, απλώς το αγαπάς.
Από το πρώτο ξεφύλλισμα και την πρώτη επαφή με τον Soloup ο αναγνώστης αδημονεί για το ταξίδι. Για το ταξίδι στην ιστορία. Ο Soloup «κατά κόσμον» Αντώνης Νικολόπουλος είναι γελοιογράφος και δημιουργός comics. Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Έχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο και είναι Διδάκτωρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει δημοσιεύσει comics, γελοιογραφίες και εικονογραφήσεις στα περιοδικά «Βαβέλ», «Γαλέρα», «Ως 3», «Σχεδία», τις εφημερίδες «Βήμα της Κυριακής», «Goalnews», «6 Μέρες», «Το Ποντίκι» και σε πολλά άλλα έντυπα.
Στην πόλη βρέθηκε πρόσφατα για να υποδεχτεί και να ξεναγήσει τους Λαρισαίους στην έκθεσή του στη Δημοτική Πινακοθήκη – Μουσείου Γ.Ι. Κατσίγρα, με ένα ζεστό και γλυκό χαμόγελο.
* Πώς προέκυψε το θέμα για το Αϊβαλί; Γιατί τώρα;
- Όλα ξεκίνησαν, όπως περιγράφεται και στο βιβλίο, σε ένα μονοήμερο ταξίδι από τη Μυτιλήνη στο Αϊβαλίκ. Μου γεννήθηκαν τότε πολλά μπερδεμένα συναισθήματα, για το παρελθόν αλλά και για εμάς σήμερα. Αμέσως κατάλαβα πως ήθελα κάτι να κάνω με αυτό. Το «γιατί τώρα», το γιατί, δηλαδή, σε μια Ελλάδα κι έναν κόσμο σε κρίση να ασχοληθώ με το παρελθόν και το 1922. Πράγματι είναι ένα εύλογο ερώτημα. Να όμως που, δυστυχώς, το «Αϊβαλί» αποδεικνύεται κάθε μέρα όλο και πιο επίκαιρο. Ειδικά με το κύριο ρεύμα των σημερινών προσφύγων της Συρίας να ξαναπερνά από το πέρασμα που περιγράφεται στο βιβλίο, τα ίδια νερά μεταξύ Αϊβαλιού και Λέσβου.
* Μέσα από τα κόμικς μπορούμε να διαβάζουμε με πιο κριτικό τρόπο τις εικόνες των προσφύγων που κυριαρχούν τους τελευταίους μήνες στα ΜΜΕ;
- Είναι σίγουρα μια διαφορετική προσέγγιση. Και δυστυχώς αυτά που γράφονται στο «Αϊβαλί», αποδεικνύονται υπερβολικά επίκαιρα. Φανταστείτε πως αυτό που βλέπουμε στις τηλεοράσεις αφορά ακριβώς τον ίδιο τόπο. Το πέρασμα από το Αϊβαλί στην Λέσβο.
* Οι δικές σας μνήμες; Χρησιμοποιείται στις αφηγήσεις πρώτο πρόσωπο.
- Τα τέσσερα κείμενα που ανθολογούνται στο «Αϊβαλί»- των Βενέζη, Κόντογλου, Μολυβιάτη και Γιορουλμάζ-, είναι από τους συγγραφείς τους γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο ως μαρτυρίες των γεγονότων του πολέμου και της προσφυγιάς. Αυτή η τόσο συγκλονιστική, άμεση καταγραφή ήταν που με παρέσυρε κι εμένα να αφηγηθώ σε πρώτο πρόσωπο, τις μνήμες των παππούδων και των γιαγιάδων μου.
* Άρα η μεταφορά των γεγονότων μπορούσε να γίνει μόνο σε ασπρόμαυρο σχέδιο;
- Έχουμε ταυτίσει το 1922 με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες της καταστροφής. Αυτός ήταν ένας πρώτος λόγος. Το ασπρόμαυρο σκίτσο από την άλλη, βοηθάει μια τέτοια εξιστόρηση. Υπάρχουν όμως, όπως θα προσέξατε, και σελίδες με διαβαθμίσεις του γκρι , κυρίως στο πρώτο και τελευταίο κεφάλαιο του graphic novel. Αυτό σημειολογικά μας παραπέμπει και σε έναν άλλο χρόνο αφήγησης, το σήμερα, με το σχέδιο ταυτόχρονα να γίνεται πιο ρεαλιστικό, χωρίς να ξεφεύγει εντελώς από το ύφος του ασπρόμαυρου.
* Χρησιμοποιήσατε έργα λογοτεχνών και από τις δύο τις πλευρές. Δε φοβηθήκατε τις αντιφάσεις;
- Δεν νομίζω πως υπάρχουν αντιφάσεις. Υπάρχουν διαφορετικές ματιές. Και το να βλέπεις τα πράγματα από πολλές οπτικές γωνίες, είναι κέρδος για όλους και κέρδος, εντέλει, αυτογνωσίας. Είναι σημαντικό να προσπαθούμε να δούμε τα ίδια γεγονότα και με τα μάτια των «άλλων», ειδικά όταν αυτή η διάθεση υπάρχει και από τις δυο πλευρές. Αυτό ίσως βοηθήσει σε μια ουσιαστικότερη συνεννόηση σε βάθος χρόνου.
* Τελικά το «Αϊβαλί» είναι ιστορικό ή πολιτικό βιβλίο;
- Κρίνοντας από τις αντιδράσεις των αναγνωστών, μάλλον είναι πολλά μαζί. Και ιστορία και λογοτεχνία και κόμικς και πολιτική και διαχείριση του συλλογικού πολιτισμικού τραύματος... Πολύ περισσότερα από ότι φανταζόμουν όταν το ξεκινούσα. Και ίσως για αυτό υπάρχουν πλέον συγκινητικές προσκλήσεις για την έκθεση και για παρουσιάσεις του βιβλίου από όλη την Ελλάδα. Εκτός των άλλων, το βιβλίο έχει γίνει και αντικείμενο μελέτης από φιλολόγους, ερευνητές, πανεπιστήμια.
* Στο Αϊβαλί χρησιμοποιήσατε την ίδια τεχνοτροπία με τις προηγούμενες δουλειές σας;
- Όχι. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Μέχρι τώρα έφτιαχνα χιουμοριστικά κόμικς και γελοιογραφίες. Που σημαίνει πως το σχέδιο που με γνώριζαν οι περισσότεροι πριν το «Αϊβαλί», ήταν ένα σκίτσο περισσότερο γκροτέσκο. Στο «Αϊβαλί» για να υπηρετηθεί αυτό το πολύπλευρο σενάριο χρειαζόταν μια τελείως διαφορετική σχεδιαστική προσέγγιση.
* Πρόσφατα μεταφράστηκε στα γαλλικά. Ποια είναι τα πρώτα μηνύματα;
- Κυκλοφορεί λίγο παραπάνω από μήνα οπότε είναι νωρίς για να γνωρίζω την πορεία του. Ακούγονται και γράφονται όμως θετικά σχόλια. Από την άλλη βρισκόμαστε λίγο πριν την κυκλοφορία του graphic novel και στην τουρκική γλώσσα και αυτό είναι κάτι που μου δίνει ιδιαίτερη χαρά. Περιμένω με αγωνία να δω τις αντιδράσεις και σε Γαλλία αλλά προφανώς και στην Τουρκία.
* Αυτό το διάστημα η έκθεσή σας φιλοξενείται στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας. Τί θα δει ο επισκέπτης;
- Η έκθεση στην εξαιρετική πινακοθήκη της πόλης σας, είναι ένα μέρος από την μεγάλη έκθεση που κάναμε στο μουσείο Μπενάκη τον περασμένο χειμώνα. Αποτελείται από μεγάλες εκτυπώσεις, πρωτότυπα σχέδια σε μολύβι και προσχέδια. Συνοδεύεται όμως από ένα εξίσου σημαντικό υλικό που προέκυψε κατά την έρευνα. Με φωτογραφίες, και αρχειακούς θησαυρούς που βοηθούν τους επισκέπτες να δουν πιο ανάγλυφα αυτό που υπήρξε πριν από τον πόλεμο και αυτό που ακολούθησε. Θησαυροί όπως εκείνο το άγνωστο μέχρι σήμερα σκίτσο του Φώτη Κόντογλου του 1922 που το εντοπίσαμε σε συνεργασία με την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Μυτιλήνης.
* Πόσο μαγικό είναι αυτό το ταξίδι της έκθεσης;
- Δεν περιγράφεται αυτό που συμβαίνει. Υπάρχουν άνθρωποι σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό- κυρίως από ομογενείς-, που έχουν κάνει το βιβλίο δικό τους. Και είναι από όλες τις ηλικίες. Από νέους που διαβάζουν κόμικς, μεσήλικες που ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία ή την πολιτική, μέχρι πιο μεγάλους που συγκινούνται με όσα διαβάζουν. Με προσκαλούν παντού και, όσο μου επιτρέπουν οι υποχρεώσεις μου, προσπαθώ να ανταποκρίνομαι. Είναι εξαιρετικά κουραστικό κάτι τέτοιο αλλά από την άλλη και συγκλονιστικό να συναντάς παντού ζεστούς ανθρώπους και να μιλάς μαζί τους σα να γνωρίζεστε από χρόνια. Είναι το ίδιο το «Αϊβαλί» που έχει ελαχιστοποιήσει τις μεταξύ μας αποστάσεις. Μια... συνενοχή συναισθημάτων και ιδεών.
* Είστε και πολιτικός γελοιογράφος. Ο Έλληνας έχει χιούμορ; Μπορεί να αποδεχτεί τη σάτιρα;
- Όλοι οι λαοί έχουν χιούμορ. Αλλά έχουν και προκαταλήψεις και νεύρα και εμμονές. Έτσι είναι και οι Έλληνες. Με το δικό τους χιούμορ και με τις δικές τους εμμονές. Νομίζω όμως πως παλαιότερα θα αποδέχονταν πιο εύκολα την σάτιρα.
* Ένα σατιρικό – πολιτικό σχόλιο ή μια σατιρική – πολιτική γελοιογραφία μπορεί να προκαλέσει τις περισσότερες αντιδράσεις;
- Εξαρτάται από το σχόλιο και τη γελοιογραφία. Αν προσέξετε όμως, τα τελευταία χρόνια δεν είναι λίγες οι φορές που στην επικαιρότητα έχουν προκύψει δημόσια θέματα ευρύτατης συζήτησης από μια γελοιογραφία.
* Υπάρχει όριο στη γελοιογραφία;
- Φυσικά και υπάρχει. Αλλά αυτά τα όρια πρέπει να τα βάζει ο γελοιογράφος. Όχι οι απαγορεύσεις, η λογοκρισία, οι απειλές και η καταστολή.
* Πρόσφατα η Λάρισα φιλοξένησε μια έκθεση κόμικς. Βρέθηκαν κομίστες στην πόλη και ήρθαν σε επαφή με τους επισκέπτες. Θεωρείται ότι ο κομίστας πρέπει να βγαίνει και λίγο έξω από το σχεδιαστήριό του ή να παραμένει κρυμμένος;
- Δεν μπορώ να μιλήσω εκ μέρους όλων των σκιτσογράφων. Εγώ όμως μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως προτιμώ την ησυχία του σχεδιαστηρίου μου. Και ας ξεγελούν όλα αυτά τα ταξίδια και οι συνεντεύξεις με αφορμή το «Αϊβαλί». Είναι κάτι αρκετά δύσκολο για μένα. Νομίζω όμως πως όταν ολοκληρωθεί αυτός ο κύκλος, θα χωθώ ξανά στο κουκούλι μου.
* Ποια είναι τα επόμενα σχέδια;
- Έχω δυο τρεις ιδέες που με τριγυρίζουν σαν μέλισσες, και περιμένω να δω πια από αυτές θα με τσιμπήσει πρώτη. Δεν λέω κι εγώ τις τσαντίζω όσο μπορώ, αλλά αφήνω σε αυτές την πρωτοβουλία των κινήσεων . Όπως δηλαδή συνέβη και με το «Αϊβαλί».
