Της Φανής Καλοκαιρινού, Αρχαιολόγου - Επιμελήτριας του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας
Η 18η Μαΐου έχει καθιερωθεί από το 1977 παγκοσμίως ως Διεθνής Ημέρα Μουσείων. Ο εορτασμός της έχει θεσπιστεί από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), το οποίο κάθε χρόνο καθορίζει ένα νέο θέμα, που απασχολεί ιδιαίτερα τη διεθνή μουσειακή κοινότητα και άπτεται της συνεισφοράς των Μουσείων στην ανάπτυξη των κοινωνιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Το μήνυμα αυτής της επετείου αποτελεί η καθιέρωση των μουσείων ως φορέων πολιτισμικών ανταλλαγών με σκοπό την ανάπτυξη της μόρφωσης, την αμοιβαία κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των λαών.
Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από μια σημαντικά αυξητική τάση στην ίδρυση Μουσείων που παρουσιάζουν εξειδίκευση ως προς τα πεδία ενασχόλησής τους. Πώς όμως γίνεται αντιληπτή η έννοια «μουσείο» σήμερα; Ποιος είναι ο πραγματικός του ρόλος και κατά πόσον παραμένει σταθερός και ανεξάρτητος από τις γενικότερες εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο;
Το θέμα του εφετινού εορτασμού είναι: «Μουσεία (Μνήμη + Δημιουργικότητα) = Κοινωνική αλλαγή». Μια δυναμική εξίσωση που έχει στόχο να αναδείξει το σημαντικό ρόλο των Μουσείων ως κέντρων διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης και ενίσχυσης της πνευματικής δημιουργίας, με αποτέλεσμα τη διατήρηση της συνοχής των κοινοτήτων, την ανάπτυξη και εν τέλει το μετασχηματισμό τους προς όφελος των ιδίων αλλά και της ανθρωπότητας.
Σύμφωνα με το ICOM (1974), «Μουσείο είναι ένα ίδρυμα μόνιμο, μη κερδοσκοπικό, στην υπηρεσία της κοινωνίας και στην εξέλιξή της, ανοικτό στο κοινό, το οποίο αποκτά, συντηρεί, μελετά, κοινοποιεί και εκθέτει υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, με σκοπό την έρευνα, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία».
Αναμφισβήτητα, κύριο μέλημα της παγκόσμιας κοινότητας των Μουσείων αποτελεί η διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας που αφορά τόσο στα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος όσο και στο σύμφυτο σύστημα ιδεών και αξιών που προσδιορίζει οπτικές πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, κοσμοθεωρίες, προσωπικές και ομαδικές αντιλήψεις, εμπειρίες, μνήμες και τρόπους ζωής. Και αυτό αποτελεί εξαιρετική ευθύνη αφού πρέπει να γίνεται με σεβασμό στις ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινότητας, της οποίας η κληρονομιά διατηρείται. Με βασικό στόχο τους την διάσωση και διαμόρφωση της μνήμης των σύγχρονων κοινωνιών τα Μουσεία με συνέπεια, συστηματικότητα, επιστημονική ευθύνη και γνώση συλλέγουν αντικείμενα, ερευνούν το υπόβαθρό τους και τα προβάλλουν μέσα από τις μόνιμες ή περιοδικές εκθέσεις που κατά καιρούς οργανώνουν. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, συμβάλλουν στη διασφάλιση της συνέχειας ανάμεσα στη ζωή, τον τόπο και το χρόνο, όπως αυτά αντανακλώνται από τις υλικές και άυλες μαρτυρίες του παρελθόντος.
Τα Μουσεία σαν οργανισμοί στην υπηρεσία της κοινωνίας δεν είναι στατικά ούτε ανεξάρτητα από τις γενικότερες εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα, ως μέρος της υπάρχουσας πραγματικότητας, αφουγκράζονται τις αλλαγές που συμβαίνουν και λαμβάνουν υπόψη τους την πολιτιστική ποικιλότητα. Οι μετακινήσεις των πληθυσμών ανά τον κόσμο που γίνονται με μεγάλη συχνότητα και ευκολία καθώς και η χρήση καινούργιων μέσων επικοινωνίας και πληροφόρησης αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία της εποχής μας× η συμβολή τους στη διάχυση των πολιτιστικών αγαθών και στην αλληλογνωριμία των λαών και των πολιτισμών τους είναι καθοριστική. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο ρόλος, οι πρακτικές και τα μέσα των Μουσείων επαναπροσδιορίζονται.
Οι συλλογές τους εξακολουθούν να είναι ο βασικός πυρήνας για γνώση αλλά ο εμπλουτισμός τους δεν αποτελεί πλέον το σημαντικότερο κέντρο εστίασης της εργασίας και της αντίληψής τους. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από τα αντικείμενα στον επισκέπτη. Με αυτόν τον γνώμονα οι εκθέσεις σήμερα αποκτούν νέα διάσταση, αφού πλέον ο σχεδιασμός και το στήσιμό τους γίνονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο επισκέπτης από παθητικός παρατηρητής μετατρέπεται σε ενεργό δέκτη πολιτιστικών μηνυμάτων, μπαίνει στη διαδικασία να διαλεχθεί με τα μουσειακά αντικείμενα, που αποτελούν υλικά τεκμήρια της κοινωνικής, φυλετικής και εθνικής μας ταυτότητας, να ακούσει την ιστορία τους και να «ερμηνεύσει» τα συμφραζόμενά τους. Έτσι, τα Μουσεία εντάσσοντας τα αντικείμενα στο χώρο και το χρόνο μοιράζονται τη γνώση για τα πολιτιστικά επιτεύγματα του παρελθόντος με τον επισκέπτη ο οποίος, δημιουργικά, δέχεται και αξιοποιεί με βάση τα δικά του προσωπικά κριτήρια τις πληροφορίες που προσλαμβάνει.
Ένα Μουσείο του εικοστού πρώτου αιώνα οφείλει να συμβαδίζει με την εποχή μας. Mεγάλα Μουσεία διεθνώς έχουν πλέον καταστήσει τις συλλογές τους προσβάσιμες και στο διαδίκτυο, ώστε να μπορεί ο καθένας να επισκεφτεί την ιστοσελίδα τους και να πληροφορηθεί για τα αντικείμενα και το πολιτιστικό υπόβαθρό τους. Αρκετά από αυτά οργανώνουν on-line ξεναγήσεις, εκπαιδευτικές και άλλες πολιτιστικές δράσεις, ψηφιακά παιχνίδια, δίνοντας τη δυνατότητα σε ανθρώπους που είναι φυσικά, κοινωνικά ή οικονομικά απομακρυσμένοι από το χώρο του Μουσείου να συμμετάσχουν σε αυτές. Επιπλέον, μπορεί ο κάθε διαδικτυακός επισκέπτης να επικοινωνήσει μέσω e-mail με εξειδικευμένους επιστήμονες για να καταθέσει τις κρίσεις και τις εμπειρίες του ή να ζητήσει επιπρόσθετες πληροφορίες για οτιδήποτε σχετικό. Έτσι, η τοπική κληρονομιά, υλική και άυλη, διαχέεται ευρέως, εντάσσεται στη σφαίρα της παγκόσμιας και καθίσταται κτήμα και προσωπική ευθύνη όλων.
Εκπαιδευτικά προγράμματα απευθυνόμενα σε παιδιά και όχι μόνο καθώς και άλλες διαδραστικές πρακτικές αναδεικνύουν το Μουσείο σε πεδίο έμπνευσης και ψυχαγωγίας. Η επίσκεψη σε αυτό πλέον εξελίσσεται σε μια συμμετοχική δημιουργική διαδικασία, κατά την οποία γίνεται μεταφορά γνώσης, σε συνδυασμό με άσκηση των δεξιοτήτων, κοινωνικοποίηση και ψυχαγωγία του νεαρού επισκέπτη. Οι πιο γοητευτικοί τρόποι προσέγγισης και επαφής του με το αντικείμενο δίνουν το έναυσμα για μια εκ νέου προσέλευσή του στο χώρο του Μουσείου. Σεμινάρια, διαλέξεις, ξεναγήσεις και άλλες δραστηριότητες πραγματοποιούνται και για άτομα με αναπηρίες, εθνοτικές μειονότητες καθώς και κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, επιβεβαιώνοντας για ακόμη μια φορά τον κοινωνικό ρόλο των Μουσείων.
Έτσι, η αποστολή των Μουσείων μέσα στην κοινωνία επαναπροσδιορίζεται. Ο πλόυτος της ιστορικής μας κληρονομιάς που διατηρείται και προβάλλεται αυτά σε συνδυασμό με τα καινούργια μέσα, την εφευρετικότητα και τη ζωτικότητα που χαρακτηρίζουν τη δράση τους τα τελευταία χρόνια είναι αυτά στα οποία βασίζεται η δύναμή τους σήμερα. Ο πρωταρχικός τους ρόλος για διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης εναρμονίζεται με την δημιουργικότητα που είναι πλέον απαραίτητη για την ανανέωση και την ουσιαστική ανάπτυξη των ακροατηρίων τους. Αυτό αποτελεί μια καινούργια εξέλιξη και ένα στοίχημα που τα Μουσεία προσπαθούν να κερδίσουν με ισχυρή πεποίθηση ότι με την παρουσία και τις δράσεις τους μπορούν εποικοδομητικά να μετασχηματίσουν την κοινωνία.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, αποτελώντας το συνδετικό κρίκο μεταξύ των γενεών της κοινότητας, διατηρούν την ιστορία και την παράδοσή της και βοηθούν τα μέλη της να προσανατολιστούν με τις δραστηριότητές τους σε ένα καλύτερο αύριο. Συμβάλλουν καίρια στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και στη θεμελίωση των βάσεων για την εξασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος, υπερπηδώντας τα προβλήματα που αναφύονται από τις πολυσύνθετες κοινωνικές πραγματικότητες του εικοστού πρώτου αιώνα. Αναλαμβάνοντας ποικίλες και σύνθετες δράσεις στις οποίες, όπως προαναφέρθηκε, εμπλέκουν ενεργά διάφορες κοινωνικές ομάδες, τους δίνουν λόγο και έχουν άμεσο αντίκτυπο στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Μετατρέπονται σε χώρους κοινωνικού διαλόγου, ενώ συχνά ευαισθητοποιούν τις τοπικές και όχι μόνο κοινότητες για φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Επηρεάζουν και διαμορφώνουν συνειδήσεις και οπτικές ανθρώπων πάνω σε καίρια θέματα με τα μηνύματα που κάθε φορά βγαίνουν έπειτα από, για παράδειγμα, μια περιοδική έκθεση ή ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Σε άλλες περιπτώσεις μέσα από εναλλακτικές πρακτικές προβάλλουν παγκόσμιες ανθρωπιστικές αξίες ευαισθητοποιώντας και δραστηριοποιώντας τα ακροατήρια τους για ανακατατάξεις που προκαλούνται έπειτα από φυσικές καταστροφές ή πολέμους.
Τα Μουσεία όλου του κόσμου με γνώμονα τον τοπικό πολιτιστικό πλούτο, τον οποίο διαφυλάσσουν και προβάλλουν, επηρεάζουν και τονώνουν την ατομική και συλλογική μνήμη και αναδεικνύονται σε θεματοφύλακες της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό το πολυσήμαντο έργο εκπληρώνει από το 1974 το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, αποτελώντας σημείο αναφοράς στο θεσσαλικό χώρο και ένα από τα μεγάλα Mουσεία της χώρας με αντικείμενο το νεότερο ελληνικό πολιτισμό. Με τις συλλογές του και με καινούργιες διευρυμένες επιστημονικές και εκπαιδευτικές δράσεις, υπό την αιγίδα του Δήμου Λαρισαίων, θα συνεχίζει να εκπληρώνει την πολυδιάστατη κοινωνική του αποστολή και να διαχέει στην ελληνική και διεθνή κοινότητα το νεότερο ελληνικό πολιτισμό, στη διαχρονικότητα και εξέλιξή του, στοχεύοντας πάντα στην αλλαγή της υπάρχουσας κοινωνικής πραγματικότητας προς το καλύτερο .
Έπειτα από πολλές περιπέτειες που καταγράφονται στη δική του ιστορία, φέτος, το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας ρίχνει και πάλι γέφυρες προς το κοινό συμμετέχοντας στον εορτασμό με μια διπλή έκθεση, που φιλοξενείται στο εμπορικό και ψυχαγωγικό κέντρο Pantheon Plaza, με τα εξής θέματα: «Απεικονίσεις από τον παραδοσιακό βίο - Εικαστικά έργα από τις συλλογές του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας» και «Λάρισα και Πηνειός μέσα από τα επιστολικά δελτάρια από τις συλλογές του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 15 Ιουνίου και θα είναι επισκέψιμη καθημερινά 18:00-21:00 και το Σάββατο 12:00-20:00. Οι εκπαιδευτικές ξεναγήσεις στα σχολεία θα υλοποιούνται κατόπιν προσυνεννόησης με το Μουσείο (τηλ. 6944287339 )
