Της Νατάσας Πολυγένη
Άγνωστες πτυχές του βίου και του έργου του Μιχαήλ Σάπκα παρουσιάστηκαν χθες το βράδυ στο Δημοτικό Ωδείο Λάρισας, κατά την παρουσίαση του λευκώματος-βιογραφίας του που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη ΔΕΥΑΛ Λάρισας με τη σφραγίδα του γιατρού-ιστορικού ερευνητή Νικολάου Παπαθεοδώρου. Ένα σπάνιο λεύκωμα για έναν άνθρωπο που συνέβαλλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη της πόλης κατά τη διάρκεια της δημαρχιακής του θητείας. Για τον Μιχαήλ Σάπκα και τη συμβολή του στην πόλη αλλά και στον Μακεδονικό Αγώνα μίλησαν ο δήμαρχος Λαρισαίων κ. Κωνσταντίνος Τζανακούλης, ο πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και συγγραφέας κ. Νικόλαος Μέρτζος, η εγγονή του Μιχαήλ Σάπκα κ. Ιουλία Ρίζου αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας της βιογραφίας του κ. Νικόλαος Παπαθεοδώρου.
Ο δήμαρχος κ. Κ. Τζανακούλης, κατά την ομιλία του τόνισε ότι η δημοτική αρχή στο πλαίσιο της επιθυμίας της να αποτίσει φόρο τιμής στους ανθρώπους που εργάστηκαν για την ανάπτυξη της Λάρισας υλοποιεί σειρά έργων όπως είναι η ονοματοδοσία πλατείων Μπλάνα, Λαμπρούλη στο Φρούριο, οδών Αστεριάδη, η έκδοση των απομνημονευμάτων του Δ. Χατζηγιάννη και τώρα η βιογραφία του Μιχαήλ Σάπκα. Μάλιστα, όπως ανέφερε αυτή η έκδοση γίνεται με πρωτοβουλία της ΔΕΥΑΛ καθώς ο Μιχαήλ Σάπκας ήταν εκείνος που έφερε την ύδρευση και τον ηλεκτροφωτισμό στην πόλη. Την ίδια ώρα, ο δήμαρχος δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τους συγγενείς του Μιχαήλ Σάπκα και όλους όσοι βοήθησαν ώστε το συγκεκριμένο λεύκωμα να ολοκληρωθεί ενώ ιδιαίτερη αναφορά έκανε και στον κ. Γιάννη Γκατζηρούλη ο οποίος παρέδωσε στον Δήμο Λαρισαίων όλο το αρχείο του για τον Μιχαήλ Σάπκα. Επιπλέον, ο κ. Τζανακούλης εξήρε τη συγγραφική δουλειά του κ. Ν. Παπαθεοδώρου και έκλεισε την ομιλία του, τονίζοντας ότι για τον ίδιο αποτελεί μεγάλη τιμή να μιλά για έναν δήμαρχο όπως ο Μιχαήλ Σάπκας που καθόρισε τις εξελίξεις στη Λάρισα με τις ικανότητες και τις γνώσεις του.
Νικόλαος Μέρτζος: «Ο Μιχαήλ Σάπκας στον Μακεδονικό Αγώνα»
Ο πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και συγγραφέας κ. Νικόλαος Μέρτζος αναφέρθηκε στη δράση του Μιχαήλ Σάπκα στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος διετέλεσε και πρόεδρος του Συλλόγου Μακεδόνων της Λάρισας. Ο κ. Μέρτζος διάβασε επιστολές του Παύλου Μελά στις οποίες φαινόταν ξεκάθαρα η σχέση του με τον Μ. Σάπκα, και χειρόγραφα αρχεία του Μ. Σάπκα καθώς ο γιατρός της Λάρισας αποτέλεσε τον βασικό του σύνδεσμο. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την ομιλία του κ. Ν. Μέρτζου.
«Όταν άρχιζε ο Μακεδονικός Αγώνας η Λάρισα ήταν, σε ελληνικό έδαφος, ο τελευταίος σημαντικότερος σταθμός για τη διακίνηση των ανταρτικών σωμάτων και τον ανεφοδιασμό. Το 1901 Πρόεδρος του Συλλόγου Μακεδόνων εξελέγη ο Σάπκας που την ίδια χρονιά κατήλθε στην Αθήνα, όπου συναντήθηκε με τον Στέφανο Δραγούμη και γνώρισε τον Παύλο Μελά με τον οποίο σύντομα συνεργάσθηκε. Στη Λάρισα ο Σάπκας οργάνωσε τα δίκτυα ανεφοδιασμού και επικοινωνιών.
Ο Σάπκας γνώρισε τον φίλο του Π. Μελά, στην Αθήνα το 1901, συνδέθηκε στενά μαζί του, τον φιλοξένησε δυο φορές στο σπίτι του στη Λάρισα και υπήρξε εξ αρχής ο σύνδεσμός του. Τον Μάρτιο 1904 εισήλθαν πρώτη φορά στη Μακεδονία οι αξιωματικοί Παύλος Μελάς, Αλέξανδρος Κοντούλης, Αναστάσιος Παπούλας και Γεώργιος Κολοκοτρώνης, εγγονός του Γέρου του Μοριά. Αποστολή τους ήταν να αναγνωρίσουν την κατάσταση και να εισηγηθούν στην κυβέρνηση. Τους συνόδευε και τους προστάτευε με τα παλικάρια του ο θρυλικός καπετάν Κώτας. Παραμονή του Πάσχα 1904, η κυβέρνηση τον ανακαλεί και επιστρέφει στην Αθήνα αλλά τον Ιούλιο 1904 εισέρχεται δεύτερη φορά στη Μακεδονία και ξεκινάει από το σπίτι του Σάπκα με τον οποίον είχε επικοινωνήσει ένα μήνα νωρίτερα μέσω του αξιωματικού Αναγνωστοπούλου. Ο Μελάς εμπιστεύεται τυφλά τον Σάπκα. Του εμπιστεύεται ένα κρυπτογραφικό κώδικα ώστε να επικοινωνεί μέσω του Σάπκα και γράφει στη γυναίκα του Νάτα να στέλνει τα γράμματά της στον γιατρό της Λάρισας. Τον Αύγουστο 1904 ο Παύλος Μελάς ξεκινάει, για τελευταία φορά, επικεφαλής ενόπλου σώματος πλέον. Τελευταίος σταθμός του σε ελληνικό έδαφος η Λάρισα και οικοδεσπότης του πάλι ο Σάπκας. Σαν να σκηνοθέτησε ο ίδιος τον θάνατό του και το μήνυμα της θυσίας του, ο Παύλος Μελάς φωτογραφίζεται στη Λάρισα, πριν εξέλθει στη Μακεδονία. Ο ιατρός Μιχαήλ Σάπκας, που τον φιλοξενούσε σπίτι του, και ο Βλάχος αξιωματικός Λούφας τον οδήγησαν μέσα σε κλειστή άμαξα, στον Βλάχο φωτογράφο Γεράσιμο Δαφνόπουλο από τη Σαμαρίνα. Εκεί ντύθηκε τον ντουλαμά του και φωτογραφήθηκε. Η φωτογραφία του κρατήθηκε μυστική. Τυπώθηκε μόνον μία που ο Μελάς έστειλε, μέσω του Σάπκα, στην αγαπημένη του σύζυγο Νάτα. Όταν, μετά 53 ημέρες έπεσε στη Μακεδονία, εκείνη η φωτογραφία του κυκλοφόρησε σε χιλιάδες αντίτυπα χέρι-χέρι και δημοσιεύθηκε σε όλες τις εφημερίδες. Εικονίζεται όμορφος, ψηλός, με τον μακεδονίτικο ντουλαμά και το τουφέκι στο χέρι. Τότε ψυχωμένοι ΄Ελληνες έτρεξαν εθελοντές στη Μακεδονία και η Μακεδονία σώθηκε. Εν τω μεταξύ παρέμεινε ακόμη έξι μέρες στο σπίτι του Σάπκα ο οποίος τον ξεπροβόδησε προς τη θυσία. Μετά τη θυσία του Παύλου Μελά, ο Σάπκας και το εθνικό δίκτυο της Λάρισας συνέχισαν τον Αγώνα».
Ιουλία Ρίζου: «Στιγμές από τη ζωή με τον παππού μου»
Ιδιαιτέρως συγκινημένη η εγγονή του Μιχαήλ Σάπκα και τ. καθηγήτρια του ΔΩΛ κ. Ιουλία Ρίζου, έκανε λόγο για ένα πλήρωμα του χρόνου που επιτέλους ήρθε, μέσω του δημάρχου Λαρισαίων κ. Κώστα Τζανακούλη και του γιατρού-ιστορικού ερευνητή κ. Νίκου Παπαθεοδώρου που πραγμάτωσαν την ελπίδα και έλυσαν την απορία. Η απορία ήταν ποιος ιστορικός και πότε θα καταπιανόταν με το έργο του.
Όσον αφορά τη σχέση με τον παππού της, είπε : «Ο Μιχαήλ Σάπκας δεν ήταν ένας παππούς συνηθισμένος. Παραμύθια και ιστορίες από τη ζωή του δεν διηγείτο. Έγραφε, έγραφε ώρες πολλές, για να «προκάμει» όπως έλεγε, μέσα σ’ ένα αυστηρό ημερήσιο πρόγραμμα. Ανάγνωσμά του η «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» του γνώριμού του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Υπάρχει στη βιβλιοθήκη η πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου μονάχα, σε φτηνό χαρτί. Μουσική του, δημώδης παιδική ποίηση που τραγουδούσε με φωνή θαμπή, πνιχτή, παράτονη, για δική του τέρψη παρά των άλλων.
Συχνά αναπολούσε, ανέφερε την πόλη της Φλώρινας, κοντά στα μέρη του που δεν επέστρεψε ποτέ.
Λιτός, απλός, με απαιτήσεις μόνον από τον εαυτό του. Μέσα στη σιωπή του επιβλητικός. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στο σπίτι και στην πόλη γεμάτη σεβασμό στο πρόσωπό του.
Τα εγγόνια ήξεραν, καταλάβαιναν τι «παππούκα» είχαν, που ήθελε να είναι χρήσιμος στην πατρίδα του, στην πόλη που ζούσε, στους ανθρώπους, ως το τέλος. Κάποτε, ανηφορίζοντας το Φρούριο έδειξε στα εγγόνια του τη γερμένη πινακίδα, μπηγμένη στην τρύπα, με κάτι πέτρες τριγύρω. «Προσκήνιο αρχαίου Θεάτρου» έγραφε. «Εδώ από κάτω είναι θαμμένο μεγάλο Θέατρο που φτάνει ως την Πλατεία» είπε. «Η Νέα Λάρισα έπρεπε να είχε κτιστεί στο Μεζούρλο». Ο παππούς ήξερε πολλά».
Ο συγγραφέας κ. Νικόλαος Παπαθεοδώρου
Ο ιατρός-ιστορικός ερευνητής κ. Νικόλαος Παπαθεοδώρου που χάρη στην επιμονή, υπομονή και το μεράκι του «γεννήθηκε» το λεύκωμα για τον Μιχαήλ Σάπκα, αναφέρθηκε στο χρονικό συγγραφής του βιβλίου και στους ανθρώπους που βοήθησαν παρέχοντας πληροφορίες και πολύτιμο υλικό (αντικείμενα και αρχεία). Πέρα από την αναφορά στη σταδιοδρομία του Μιχαήλ Σάπκα (σε επαγγελματικό και πολιτικό επίπεδο), ο κ. Παπαθεοδώρου στάθηκε ιδιαίτερα στον τρόπο ανάπλασης της προσωπικότητας και της φυσιογνωμίας της κορυφαίας αυτής προσωπικότητας της Λάρισας. Χαρακτηριστικά, μεταξύ άλλων σημείωσε:«Η ολοκληρωμένη ανάπλαση της προσωπικότητας και της φυσιογνωμίας κάθε βιογραφούμενου, η εντόπιση των προτερημάτων και των μειονεκτημάτων του χαρακτήρα, η σοβαρότητα και αρμονία των λόγων και των πράξεων και γενικώς κάθε τι που έχει σχέση με τη ζωή και τη δράση του, ενέχει πάντοτε τον σοβαρό κίνδυνο να βρίσκεται σε δυσαρμονία με την πραγματικότητα. Ο πραγματικός ερευνητής προσπαθεί να κινηθεί μέσα σε πλαίσια έντιμης αντικειμενικότητας, βασισμένος στο προφορικό, γραπτό και εικονογραφικό υλικό που με σχολαστικότητα έχει συγκεντρώσει και μακριά από κάθε συναισθηματική εξάρτηση. Η επιτυχής κατάληξη όμως της προσπάθειας αυτής εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, πέραν της προσωπικής του ικανότητας. Για τον Μιχαήλ Σάπκα η ανάπλαση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του είχε την τύχη να βασιστεί σε αψευδή γεγονότα που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση και σε περιγραφές ατόμων τα οποία δεν υπήρξαν φίλα προσκείμενα προς τον ίδιο. Όπου στη ζωή του Μιχαήλ Σάπκα συναντάμε αντιπαλότητες και κατηγορίες προς το πρόσωπό του και μάλιστα πολλές φορές οξύτατες, αυτές οφείλονται ως επί το πλείστον σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, συμβατές άλλωστε στα ελληνικά ήθη».
Την εκδήλωση παρακολούθησαν η αντιπεριφερειάρχης κ. Ρένα Καραλαριώτου, οι αντιδήμαρχοι κ. Σπ. Μπαρμπούτης, Θ. Μαμάκος, Μ. Κοττάκου, ο επικεφαλής της παράταξης «Ενωτική Πρωτοβουλία» κ. Απόστολος Καλογιάννης, ο επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης κ. Γιώργος Σούλτης, ο πρόεδρος του ΔΩΛ κ. Κ. Γιαννούλας, η πρόεδρος του ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας κ. Μ. Αγραφιώτη, περιφερειακοί και δημοτικοί σύμβουλοι, ο διευθυντής σύνταξης της «Ε» κ. Χρήστος Τσαντήλας, ο οικονομικός διευθυντής της «Ε» κ. Γιώργος Μιχαλόπουλος, οι απόγονοι της οικογένειας Σάπκα κ. Πάνος Σάπκας και Γιάννης Σάπκας, πρόεδροι συλλόγων, οργανισμών και φορέων της πόλης.
