Το «Γενέθλιον» της Κωνσταντινούπολης και η Λάρισα του 10ου αιώνα

* ΣΤΗ ΧΘΕΣΙΝΗ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΛΟΓΟΥ ΣΤ. ΓΟΥΛΟΥΛΗ

Διάλεξη του βυζαντινολόγου, δρ. Σταύρου Γουλούλη, για το πώς η Κωνσταντινούπολη και η Λάρισα εξετάζονται μέσα από το πρίσμα του θεσμού των «εγκαινίων» και το πώς ο θεσμός αυτός επηρέασε την ταυτότητα των πόλεων, αλλά και της αυτοκρατορίας, πραγματοποιήθηκε χθες το απόγευμα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Λάρισας, στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων που οργανώνει ο Όμιλος Φίλων Θεσσαλικής Ιστορίας.

Ο ομιλητής ανέπτυξε το θέμα «Εγκαίνια Κωνσταντινουπόλεως (11 Μαΐου 330) και Λάρισα του 10ου αι.», εξετάζοντας το πώς η πολιτειακή δομή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας διαφυλάχθηκε μέσα από τον χριστιανισμό, σε μια εποχή που το διακύβευμα υπήρξε η δημιουργία ενός καινούριου κόσμου, σφυρηλατημένου με τη χριστιανική φιλανθρωπία ως ενοποιητικό στοιχείο, στη θέση των κατά τόπους αρχαίων θρησκειών ή των ιδεολογικών φιλοσοφιών. «Η ίδρυση της Νέας Ρώμης από τον Κωνσταντίνο στο παλαιό Βυζάντιον αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες τομές στην Ιστορία. Δημιουργήθηκε μία νέα πρωτεύουσα σε ένα νέο (ανανεωμένο) ρωμαϊκό κράτος. Σύμφωνα με το ρωμαϊκό τυπικό ιδρύσεως πόλεων τα εγκαίνια (dedicatio), η δημόσια παράδοση της πόλεως, έγιναν στις 11 Μαΐου 330.
Η αρχική πράξη, η consecratio, ήταν το άνοιγμα ενός mundus (λάκκου) στην τομή των δύο κεντρικών οδικών αξόνων, για να δοθούν προσφορές στους νεκρούς, και μετά να γίνει ο σχηματισμός του κύκλου ορίων της νέας πόλεως. Με κέντρο τον μούνδο ανοίχτηκε η νέα δημόσια (ελεύθερη) αγορά των πολιτών (άλλες είναι οι εμπορικές αγορές) και πάνω του στήθηκε ο πελώριος από πορφυρό μάρμαρο από τις Θήβες της Αιγύπτου, όπου στερεώθηκε η πανύψηλη στήλη του Κωνσταντίνου εν ετέρα μορφή, ως νέου αγένειου και ακτινοφόρου, δίκην Απόλλωνος, ατενίζοντας προς ανατολάς στον Ήλιο, κρατώντας σφαίρα (της γης) και δόρυ ως νικητής. Στις 11 Μαΐου συγκεντρώθηκαν οι πολίτες για να τιμήσουν τον Οικιστή της πόλεως στην πρωτεύουσα αγορά της.
Τον 10ο αιώνα (στις 11 Μαΐου 926) ο αυλικός Νικήτας Μάγιστρος, Λαρισαίος στην καταγωγή, και η κόρη του Μαρία, που ήταν αυγούστα ως σύζυγος του (συν)αυτοκράτορα Χριστοφόρου Λακαπηνού, ευνόησαν την ίδρυση ναού τοπικών Μαρτύρων στον Τύρναβο, θύματα παγανιστών, πιθανώς Σλάβων. Η Λάρισα γινόταν νέα Κωνσταντινούπολη λόγω τιμής των λειψάνων και δη στις 11 Μαΐου. Το σχετικό πρόγραμμα έφερε εις πέρας ο τοπικός Μητροπολίτης Ιάκωβος, που υπήρξε εκλεκτό στέλεχος του Πατριάρχη και του αυτοκράτορα. Αιτία θεωρείται η αυξανόμενη πίεση του Βουλγάρου ηγεμόνα Συμεών να αναγνωρισθεί βασιλεύς Βουλγάρων και Ρωμαίων. Το Βυζάντιο πλέον ως ελληνορωμαϊκό κράτος γίνεται εθνικό-πατριωτικό, αποκρούοντας νέες απειλές» ανέφερε, μεταξύ άλλων, κατά την ομιλία του ο κ. Γουλούλης.