«Ταξίδι του εγώ στο τώρα»

* Στέλλα Ζερβάκη, Εκδόσεις «Μετρονόμος»

Γράφει ο Νίκος Παπαθεοδώρου
Για τη νέα ποιητική συλλογή της Στέλλας Ζερβάκη με τίτλο «Ταξίδι του εγώ στο τώρα» γράφει ο κ. Νίκος Παπαθεοδώρου.

Ο ιατρός και άοκνος φιλίστωρ γράφει σχετικά:
Η Στέλλα Ζερβάκη μάς συστήνει τη νέα της ποιητική συλλογή με τον αυτοαναφορικό τίτλο «Ταξίδι του εγώ στο τώρα» (εκδόσεις «Μετρονόμος», 2023), αποτελούμενη από εξήντα ένα ποιήματα, στα οποία η ποιήτρια χαρτογραφεί τα συναισθήματα, τα βιώματα και τις απόψεις της δημιουργώντας τη μαγιά της ποίησής της. Η ποιήτρια, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο αυτής της καλαίσθητης και κομψής έκδοσης, γράφει ποιήματα ορμώμενη από την εσωτερική ανάγκη της για αληθινή επικοινωνία με την ελπίδα ότι η τέχνη ενώνει τις ψυχές των ανθρώπων και υπερβαίνει τα οποιαδήποτε στεγανά σε απόψεις, σε σύνορα, σε περιορισμούς, σε συναισθήματα. Και πράγματι η ποίησή της θυμίζει την ανθρώπινη ομορφιά που ηχεί στ’ αυτιά του αναγνώστη ως ένας μακρινός απόηχος σε μια εποχή συναισθηματικά ενδεή, όπου η μοναξιά εισχωρεί, επειδή το έδαφος είναι πρόσφορο. Η μοναξιά, ο χρόνος και ο εαυτός συγκροτούν ένα τρίγωνο στο οποίο εκτείνεται η ποιητική της Ζερβάκη. Η μοναξιά περικυκλώνει το ποιητικό υποκείμενο, το οποίο ξοδεύει εαυτόν γυρεύοντας να βρει τρόπους ν’ αντιμετωπίσει τους φόβους του. Η ποιήτρια τεχνουργεί ελευθερόστιχα ποιήματα με λόγο λιτό, αυθεντικό και ειλικρινή.
Μια μέρα μίλησα με τη μοναξιά.
Γελάσαμε, κλάψαμε, αγαπηθήκαμε,
μισηθήκαμε και αγαπηθήκαμε ξανά.
Καθώς αποχωριστήκαμε στα δάκρυά μου πνίγηκα,
όλη τη ζωή περπατούσα χέρι χέρι με τη μοναξιά.
(«Μοναξιά», σελ. 17).
Η μοναξιά δημιουργεί την κατάλληλη συνθήκη, ώστε ν’ αναμετρηθεί το ποιητικό υποκείμενο με τον φόβο και την αλήθεια. Μια αναμέτρηση με τον ίδιο τον εαυτό, η οποία συχνά αποδίδεται μέσω του αντικατοπτρισμού του. Η ποιήτρια χρησιμοποιεί συχνά το είδωλο, προκειμένου να αποδώσει συμβολικά την ετερότητα μεταξύ της αληθινής ζωής και της ζωής που μοιάζει παράταιρη, κάλπικη, ξένη. Βλέποντας το είδωλό του στον καθρέφτη το ποιητικό υποκείμενο αντιμετωπίζει συνειδητά τη διάρρηξη της συναισθηματικής του ταυτότητας. Οι επιθυμίες προσκρούουν στη σκληρή πραγματικότητα. Οι επιθυμίες μοιάζουν με κάστρα χτισμένα στην άμμο που τα γκρεμίζει η θάλασσα. Η θάλασσα συμπυκνώνει αλληγορικά όχι μόνο την αλήθεια, αλλά και το νόημα της ζωής. Η θάλασσα και, γενικότερα, στοιχεία της φύσης, όπως ο άνεμος, τα κύματα, τα φύλλα, παρέχουν το φόντο στην ποιήτρια, για να αποτυπώσει πάνω σε αυτά τη δική της, προσωπική ανάγκη για επιστροφή στα χρόνια της αθωότητας, της απλότητας, της ειλικρίνειας. Απογοητευμένη παρατηρεί τη διασάλευση των αξιών, την απώλεια της ανθρωπιάς, τη συναισθηματική αποτελμάτωση που διακρίνεται στις επιπόλαιες, πρόσκαιρες ανθρώπινες σχέσεις. Έφτασα να αποφεύγω τον άνθρωπο. / Στην όψη του το κεφάλι έσκυβα. / Το άγγιγμά του μου προκαλούσε πόνο. / Η οσμή του απέχθεια γεννούσε στην ψυχή, / με μία του φράση ευθύς κουφός γινόμουν. // Πώς άραγε έγινε αυτό; / το ανθρώπινο τόσο μισητό; / Η οργή ασπίδα στη θλίψη, / μία ζωώδης παρακμή. (Από το ποίημα «Ο φοίνικας», σελ. 27).
Η σκιά και το φως σκηνοθετούν το πλαίσιο στο οποίο αναπνέει το ποιητικό υποκείμενο και καταβυθίζεται στον εαυτό του. Και στο πλαίσιο, ακριβώς, αυτής της πορείας προς την ακεραίωση του εαυτού αντιμετωπίζει το φευγαλέο του άτεγκτου χρόνου. Η αιωνιότητα στον ποιητικό κόσμο της Ζερβάκη δεν είναι παρά μια στιγμή σύγκλισης του παρελθόντος με το παρόν, εκεί ακριβώς που δημιουργούνται οι αναμνήσεις. Η στιγμή αυτή αναμιγνύει το παρελθόν με το μέλλον σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του παρόντος. Η ποιήτρια με ψυχραιμία συνδιαλέγεται με την παρέλευση του χρόνου και ό,τι αυτή επιφέρει στην ψυχή, αλλά και στο σώμα του ανθρώπου. Ψαύει το είδωλό της αντικρύζοντάς το στον καθρέφτη προσπαθώντας να βρει την επιζητούμενη, αλλά χαμένη πλέον παιδικότητα.
Έκλεισα τα μάτια μου.
Αντίκρυσα το μέλλον σαν ένα λιβάδι
γεμάτο κίτρινα λουλούδια.
Άνοιξα τα μάτια μου.
Η αθωότητα ένα κίτρινο πέταλο στο χώμα.
(«Παιδικότητα», σελ. 21)
Ακόμη κι αν η ζωή θυμίζει φυλακή, η ποιήτρια καταφάσκει σε αυτήν τη ζωή οπλισμένη με μουσική και χορό. Επιλέγει το στροβίλισμά της σε έναν οριοθετημένο χώρο, αλλά, ταυτόχρονα, ασύνορο και απέραντο, σε έναν αέναο χορό με τις αναμνήσεις της, σπάζοντας τα δεσμά του φόβου και παλεύοντας με το θεριό της. Κάθε άνθρωπος παλεύει με το θεριό του. Η ποιήτρια δεν λιποταχτεί, αλλά δυναμικά μάχεται επιδιώκοντας να κερδίσει και αυτήν την πάλη, ακόμη κι όταν την κατακλύζουν σκέψεις που την τρομάζουν. Ακόμη κι όταν η αίσθηση του θανάτου είναι παρούσα, ακόμη κι όταν η ποιήτρια διακειμενικά συγγενεύει με τη Σύλβια Πλαθ και ακροβατεί η ψυχή της μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, βρίσκει τα ψυχικά ερείσματα, για ν’ αντιμετωπίσει και αυτήν τη δοκιμασία έχοντας σαν πυξίδα τη δική της Ιθάκη. Αυτός ο καβαφικός απόηχος στο ποίημα «Για όλους υπάρχει η Ιθάκη» (σελ. 40) μεταστοιχειώνει δημιουργικά τη σημασία του προορισμού, ενός προορισμού a priori διακριτού και αναγνωρίσιμου. Ο προορισμός του κάθε ανθρώπου λειτουργεί για την ποιήτρια ως μοχλός, που ενεργοποιείται όταν ο άνθρωπος καταλαμβάνεται από ανησυχία και αίσθηση αποπροσανατολισμού. Ο προορισμός είναι η προσωπική του άνοιξη, ακόμη κι αν το περιβάλλον του είναι γκρίζο, θλιμμένο και παρηκμασμένο.
Στα ποιητικά κείμενα της συλλογής είναι διάχυτη η αίσθηση της παρακμής του ανθρώπου, της άμβλυνσης των ηθικών φραγμών του και της συναισθηματικής ευαισθησίας του, ενώ ο ατομικισμός και η εσωστρέφεια επελαύνουν στις σύγχρονες αστικές μεγαλουπόλεις, η αποξένωση εισβάλλει έρποντας και σφίγγοντας τις συνειδήσεις και ο ποιητής μάταια προσπαθεί, / τα βλέμματα να στρέψει στο κίτρινο λουλούδι που φύτρωσε στη γη. (Από το ποίημα «Ατομισμός», σελ. 48). Εντούτοις, η ποιήτρια αφενός αντιλαμβάνεται την επικρατούσα κατάσταση, ανησυχεί για τη μηχανοποίηση των ανθρώπων και τη διανοητική αβελτηρία που συνεπάγεται η πρώτη, διακρίνει την ελευθερία αλλά, συνάμα, και την ανελευθερία που διχάζει και μαστίζει τον σύγχρονο άνθρωπο, οργίζεται για την αδικία, την αμετροέπεια και την ανευθυνότητα που στοιχίζουν ανθρώπινες ζωές, επιδιώκει τη διαφύλαξη της μνήμης και την αποδέσμευση από την ύλη και αντιστέκεται -αφήνοντας την ελπίδα να διαφανεί- στο ορμητικό ρεύμα της κατάλυσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της διακριτής οντότητας του καθενός από εμάς.
Δεν έχω λόγια μόνο αισθήσεις
η μουσική με την οποία υπάρχω είναι οι σκέψεις μου
και χορεύοντας στην πτώση μου οδεύω
με ιστορίες τον άνθρωπο αιώνια συνοδεύω
σαν τον Όμηρο σε μύθους πιστεύω
και θα ξαναγεννιέμαι το χορό να σέρνω.
(«Αποδοχή», σελ. 52)
Η βαθιά ανθρώπινη, τόσο ευαίσθητη και εύθραυστη όσο δυναμική και στιβαρή, ποιητική φωνή της Ζερβάκη υπερασπίζεται με όπλο την τέχνη την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των αξιών, αντιμετώπισης των κακώς κειμένων της ανθρώπινης υπόστασης και αποτίμησης των ανθρωπίνων σχέσεων με αίτημα την αναγέννησή τους σε έναν κόσμο που επιμένει να δείχνει το απάνθρωπο πρόσωπό του.