Του Δημήτρη Βάλλα
Η έκφραση είναι σχεδόν καθημερινή, όμως λίγοι ξέρουν ίσως την πραγματική της προέλευση.
Αν και δεν έχει σχέση με τη Λάρισα και τη Θεσσαλία, καθώς μας έρχεται από το Αιγαίο, πέρασε προ πολλού και στο λεξιλόγιο των Λαρισαίων:
«Τον κακό σου τον καιρό και τον μαύρο σου τον... φλάρο», λοιπόν και πάμε λίγο να σας διηγηθούμε μια καλοκαιρινή, ευχάριστη και συνάμα μορφωτική ιστορία –που αγγίζει ευθέως τα όρια του ρεπορτάζ- μια που χρειάστηκε να πάμε μέχρι τη... Σίφνο για να τη μάθουμε.
Ο φλάρος λοιπόν είναι σχεδόν το σήμα κατατεθέν της Σίφνου και δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ένα κιούπι ουσιαστικά χωρίς όμως πάτο που οι κάτοικοι του νησιού το χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα σαν καμινάδα.
Το τοποθετούν δηλαδή εκεί που συνήθως εμείς βάζουμε τις μεταλλικές μαύρες καμινάδες για το τζάκι που είτε έχουν φτερωτή και γυρίζουν, είτε είναι απλές, είτε έχουν κατανομή πουλιού, κ.λ.π.
Ο φλάρος βέβαια στη συνέχεια, έγινε διακοσμητικός καθώς απέκτησε πιο περίτεχνη όψη και πια άρχισε να μετατρέπεται σε φωτιστικό, ακόμα και σε μινιατούρα!
ΠΕΡΙ ΦΛΑΡΟΥ...
«Τον κακό σου τον φλάρο» Είναι μια έκφραση που απευθυνόμενη σε συνομιλητή υποδηλώνει, ως μεταφορική έννοια, την έντονη διαμαρτυρία για κάποια λανθασμένα συμπεράσματα και πράξεις, ή την εκδήλωση μεγάλης αγανάκτησης σε περιπτώσεις που διαπιστώνεται κατάφωρη παραποίηση της αλήθειας. Ανάλογη έκφραση που λέγεται επίσης μεταφορικά υποδηλώνοντας μια παρεμφερή έννοια αγανάκτησης είναι και η φράση “τον κακό σου τον καιρό”
Φλάροι ονομάζονται οι πήλινες καμινάδες που τοποθετούνταν, σε πολλά νησιά των Κυκλάδων, στην οροφή των σπιτιών με σκοπό την αποφυγή της μεγάλης εισροής υδάτων κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων. Ταυτόχρονα όταν άναβε η φωτιά στο εσωτερικό του σπιτιού για το καθημερινό μαγείρεμα, ο ρόλος του φλάρου ήταν να «τραβάει» αποτελεσματικά διοχετεύοντας τον καπνό, από τα ξύλα που καίγονταν στην κουζίνα του σπιτιού, στο εξωτερικό περιβάλλον.
Ο “κακός” ο φλάρος λοιπόν, πιθανότατα θα προστάτευε από τα νερά της βροχής αλλά, θα έπνιγε το σπίτι στους καπνούς κάθε φορά που οι νοικοκυραίοι θα άναβαν φωτιά για να μαγειρέψουν.
Στη Σίφνο οι αγγειοπλάστες έδωσαν στους φλάρους μια ιδιαίτερη μορφή και σταδιακά ο ανταγωνισμός για την κατασκευή του καλύτερου φλάρου οδήγησε στη δημιουργία περίτεχνων καλλιτεχνημάτων. Σήμερα οι φλάροι αποτελούν κυρίως διακοσμητικά παρά λειτουργικά στοιχεία των σπιτιών της Σίφνου όπως ήταν κατά το παρελθόν. Kάποιοι αγγειοπλάστες κατασκευάζουν, μικρούς σε μέγεθος, διακοσμητικούς φλάρους για τους επισκέπτες και τους τουρίστες του νησιού που επιθυμούν να αποκτήσουν τον δικό τους φλάρο προκειμένου να τους θυμίζει τις διακοπές τους.
Αναφορικά με την προέλευση της ονομασίας φλάρος, αυτή μάλλον αποτελεί κατάλοιπο της ενετικής κυριαρχίας στα ελληνικά νησιά και συνδέεται με παράφραση του frar που σημαίνει αδερφός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Οι Σίφνιοι, με τη μοναδική αίσθηση του χιούμορ που τους διακρίνει μέχρι σήμερα, θέλοντας πιθανότατα να διακωμωδήσουν την εικόνα των ιεραποστόλων, απεσταλμένων του Πάπα, που προσπαθούσαν να τους προσηλυτίσουν, με διόλου ευκαταφρόνητα ανταλλάγματα, ονόμασαν φλάρους τις καμινάδες τους.
Άλλη παραλλαγή έχει σχέση με τον καιρό που όταν είναι κακός, φυσά συνήθως ισχυρός άνεμος που κάνει την καμινάδα να μην «τραβάει» με αποτέλεσμα να μαυρίζει ο κοκκινωπός κεραμικός φλάρος.
Για το όλο θέμα- που το κλείνουμε εδώ- χαρακτηριστική και λίαν κατατοπιστική είναι και η άποψη του Μπαμπινιώτη που παραθέτει στο λεξικό του:
“Φλάρος ήταν ο καλόγερος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Αρχικά σήμαινε ”αδελφός” και προέρχεται από τη λατινική λέξη frater. Στα βενετικά frar.
Στη Σίφνο, όπου και υπήρχε πολύ καθολικό στοιχείο, φλάρο λένε τη σιφνέικια κεραμική καμινάδα με τρία στόμια που μπαίνει στις σκεπές των σπιτιών. Δηλαδή οι φλάροι είναι μεγάλα κιούπια, στα οποία ανοίγουν τρύπες προκειμένου να βγαίνει ο καπνός. Με τον καιρό όμως ο φλάρος μαύριζε από τον καπνό και θύμιζε τους καλόγερους με τα ράσα.
Η έκφραση προέρχεται λοιπόν πιθανότατα από τα νησιά του Αρχιπελάγους, που έζησαν επί μακρόν υπό τη βενετική, αλλά και διάφορες άλλες δυτικές κυριαρχίες (που τελούσαν συνήθως σε κάποια σχέση εξάρτησης με τη Γαληνοτάτη).
Υποτίθεται λοιπόν, πως οι ορθόδοξοι νησιώτες, πιστοί στην Ανατολική Εκκλησία, απηχθάνοντο και εδαιμονοποιούσαν τους δυτικούς ιεραποστόλους που κατέφθαναν στους τόπους τους, προσπαθώντας να τους προσηλυτίσουν στον Παπισμό χρησιμοποιώντας το δέλεαρ της φιλανθρωπίας και της εκπαίδευσης».
Αυτά λοιπόν περί... φλάρου, ώστε όταν χρειαστεί να τον... χρησιμοποιήσουμε, να ξέρουμε και τι λέμε!
