Η Επανάσταση μέσα από 24 «κάδρα»

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ’21 ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ-ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Η ιστορία, ακόμη κι αν πρόκειται για την ιστορία του ελληνικού Αγώνα του 1821 για την Ανεξαρτησία, με τις μορφές και τις εικόνες του οποίου έχουμε όλοι μεγαλώσει, είναι, είτε μας αρέσει, είτε όχι, μια στενόχωρη υπόθεση: ημερομηνίες και χρονολογίες, εξονυχιστικές λεπτομέρειες για ανθρώπους και πράγματα, περίπλοκα στρατιωτικά και πολιτικά ζητήματα, εξαντλητικές ονομασίες μαχών και γεωγραφικών τόπων.

Το βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο «24 εικόνες για την Επανάσταση του 1821: Μακρυγιάννης και Ζωγράφος. Ένας αγωνιστής και ένας καλλιτέχνης», που κυκλοφορεί με επιστημονική επιμέλεια της Φωτεινής Ασημακοπούλου από τις εκδόσεις «Καπόν», αποτελεί ένα ιδανικό μέσον για να αποκτήσουμε μιαν εκ του σύνεγγυς και ταυτοχρόνως άνετη (κάθε άλλο παρά ακαδημαϊκή) επαφή με την Επανάσταση του 1821. Η συγγραφέας σημειώνει πως η δουλειά της απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους, στην πραγματικότητα, ωστόσο, το βιβλίο είναι ένας ιδιαιτέρως κατατοπιστικός οδηγός τόσο για τους ηγέτες που έφεραν στους ώμους τους το βάρος του Αγώνα, όσο και για τις μάχες (νικηφόρες και μη), οι οποίες έκριναν και καθόρισαν την τύχη του. Κι όλα αυτά μέσω δύο προσώπων που προέρχονται από την καρδιά της Επανάστασης: του στρατηγού Μακρυγιάννη και του λαϊκού ζωγράφου και αγιογράφου Δημητρίου Ζωγράφου.
Ο Μακρυγιάννης υπέδειξε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1830 στον Ζωγράφο τα μέρη όπου πολέμησε τους Τούρκους, και ο Ζωγράφος «ιστόρησε» με τη σειρά του τις συγκρούσεις των επαναστατημένων με τους Οθωμανούς σε είκοσι τέσσερα «κάδρα», όπως ονόμαζε τις ακουαρέλες του συναγωνιστή του ο στρατηγός. Κόπιες αυτής της εικονογραφημένης εξιστόρησης, που μνημείωσε τον Αγώνα σαν ένα είδος πρόδρομου κόμικ (όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί η Ντεκάστρο), χαρίστηκαν από τον Μακρυγιάννη στον Όθωνα, καθώς και στους διπλωματικούς εκπροσώπους της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας στην Ελλάδα. Οι είκοσι τέσσερις ακουαρέλες, που ανήκουν σε συλλογή της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, συγκεντρώθηκαν από την Ντεκάστρο σε έναν εξαιρετικά προσεγμένο τόμο. Οι εκδόσεις «Καπόν» επιστράτευσαν όλη την τεχνογνωσία και το γούστο τους προκειμένου να φτιάξουν κάτι σαν άλμπουμ ή coffee table book υψηλής ποιότητας, με λαμπρά χρώματα και προηγμένες τεχνικές εκτύπωσης και βιβλιοδεσίας, έτοιμο να προσφέρει γνώση και απόλαυση στον αναγνώστη της οποιασδήποτε ηλικίας.
Έμπειρη παιδαγωγός, μεταφράστρια παιδικών μυθιστορημάτων, αλλά και κριτικός παιδικής λογοτεχνίας, η Ντεκάστρο πετυχαίνει με το υλικό της δύο κρίσιμους στόχους. Ο πρώτος είναι να μεταφέρει τον δύσκολο, ιδιωματικό λόγο του Μακρυγιάννη για τα μείζονα συμβάντα της Επανάστασης σε μια ζωντανή και άμεση γλώσσα, βασισμένη σε φανταστικούς διαλόγους με πιθανούς νεαρούς αναγνώστες και αναγνώστριες. Το δεύτερο που καταφέρνει η συγγραφέας είναι να συσχετίσει δυναμικά την ιστορική πραγματικότητα του στρατηγού με τις εικόνες του ζωγράφου του. Και μιλώντας έτσι για την ιστορική πραγματικότητα, η Ντεκάστρο φροντίζει να φωτίσει μαζί με τον στρατιωτικό και πολιτικό βίο της Επανάστασης (μάχες όπως της Αλαμάνας και της Γραβιάς ή της Κρήτης και της Σάμου, πολιορκία και πτώση του Μεσολογγίου, εθνοσυνελεύσεις, εμφύλιοι) και την καθημερινή ή την κοινωνική της ζωή: γιατί και ποιες φουστανέλες φορούσαν οι αγωνιστές, ποια μέτρα έπαιρναν (αν όντως έπαιρναν κάποια μέτρα) για την υγιεινή τους, γιατί δεν πολεμούσαν έφιπποι, πώς ήταν χωρισμένοι σε οικογένειες και σόγια, σε τι αποσκοπούσαν οι στεριανοί και τι ενδιέφερε τους νησιώτες.
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στο βιβλίο της Ντεκάστρο είναι ο τρόπος με τον οποίο μας μυεί στις ακουαρέλες του Ζωγράφου. Ναΐφ και λαϊκός δημιουργός, ο Ζωγράφος αποκτά στα σημερινά μας μάτια διαστάσεις πολύ διαφορετικές από όσες μπορούσε να διακρίνει στο έργο του η εποχή του. Απαλλαγμένος από τους κανόνες της αυστηρής προοπτικής και της ακρίβειας των ρεαλιστικών όγκων, ο Ζωγράφος μπορεί να λειτουργήσει στις ημέρες και ως ένας μοντέρνος ή μεταμοντέρνος καλλιτέχνης, που καταργώντας αναλογίες και αποστάσεις ή αγνοώντας τις επιταγές της γεωγραφίας και της χαρτογραφίας, κατορθώνει, χάρη στην αφήγηση και τις επεξηγήσεις της Ντεκάστρο, να επινοήσει έναν δικό του, αυτόνομο κόσμο, χωρίς πάντως να υποβαθμίσει ή να παραμορφώσει ούτε ένα από τα τοπία ή τα γεγονότα του καιρού του.