Σύγκριση εκτατικών καλλιεργειών και καλλιεργειών υψηλής αξίας

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Πριν από τρεις εβδομάδες αναφέρθηκα στους «οικολόγους» και στην αδυναμία που έχουν να επιτίθενται στην καλλιέργεια του βαμβακιού.

Είναι προφανές ότι το βαμβάκι δεν είναι ούτε η πιο υδροβόρα καλλιέργεια ούτε και η καλλιέργεια με τις μεγάλες εισροές που καταστρέφουν το περιβάλλον. Τελευταία, όμως, ακούγεται μια προβολή ιδεών υπέρ της καλλιέργειας του βαμβακιού. Στην πρόταση του νέου Περιφερειάρχη προτείνεται η διατήρηση και αύξηση της καλλιέργειας του βαμβακιού, σε συνδυασμό με αύξηση της μεταποίησής του (κλωστοϋφαντουργεία), που θα έδινε σημαντική προστιθέμενη αξία στο προϊόν. Αν αυτό είναι δυνατό, δεν είμαι σε θέση να το κρίνω. Εάν, όμως, μπορεί να επιτευχθεί η καλλιέργεια, αποκτά διαφορετική αξία από την απλή εξαγωγή ίνας που έχει πολύ μικρή προστιθέμενη αξία. Σε εκπομπή στην τηλεόραση άκουσα την άποψη ότι το βαμβάκι είναι προτιμότερο από την καλλιέργεια δέντρων στον κάμπο. Αυτό οφείλω να πω ότι δεν μου άρεσε και θα ήθελα να το σχολιάσω.
Αρχικά να ξεκαθαρίσω ότι είμαι από αυτούς που εκτιμούν ιδιαίτερα την καλλιέργεια του βαμβακιού. Είναι μια καλλιέργεια που θέλει ιδιαίτερη τεχνική για να αποδώσει. Καλλιέργησα βαμβάκι για πολλές δεκαετίες και από το 1967 η οικογένειά μου είχε βαμβακοσυλλεκτική μηχανή και μία από τις πιο εκμηχανισμένες εκμεταλλεύσεις της εποχής. Επομένως, συναισθηματικά, θα ήμουνα υπέρ της καλλιέργειας του βαμβακιού. Επιπλέον, γνωρίζω ότι έχουν γίνει πολλές επενδύσεις από τους αγρότες σε εξοπλισμό, η καλλιέργεια είναι πλήρως εκμηχανισμένη και αυτό είναι πλεονέκτημα τη σημερινή εποχή που υπάρχει έλλειψη εργατικών χεριών. Όταν, όμως, πάμε να αναλύσουμε τα οικονομικά στοιχεία της καλλιέργειας, θα δούμε ότι ατυχώς το κόστος παραγωγής είναι μεγαλύτερο από την αξία του προϊόντος (χωρίς τις επιδοτήσεις). Κατά τη γνώμη μου, η καλλιέργεια παραμένει μόνο χάρη στην επιπλέον επιδότηση ανά στρέμμα που δίδεται. Έχω καιρό να ασχοληθώ με λεπτομέρειες του κόστους παραγωγής, αλλά χονδρικά με το πότισμα από γεώτρηση χωρίς το ενοίκιο φτάνει τα 180 ευρώ/στρ. με τις τιμές πριν από την τελευταία κρίση, όταν η αξία 400 κιλών/στρ. με τη συνήθη τιμή των 0,40 ευρώ/κιλό δίνει 160 ευρώ/στρ. Βέβαια, κάποιος φίλος μού είπε ότι αν δεν παράγεις 500 κιλά/στρ., δεν πρέπει να καλλιεργείς βαμβάκι. Με στόχο τα 500 κιλά θα αυξηθεί τόσο το κόστος των λιπασμάτων (πολλοί παραγωγοί κάνουν διαφυλικές λιπάνσεις με ψεκασμούς με υψηλό κόστος), αλλά και μάλλον περισσότερους ψεκασμούς. Ακόμη και με τις καλύτερες συνθήκες, το περιθώριο κέρδους είναι μικρό και μια μικρή εκμετάλλευση π.χ. των 100 στρεμμάτων δεν μπορεί να έχει ικανοποιητικό εισόδημα για να συντηρηθεί με οικονομική άνεση. Επιπλέον, η καλλιέργεια είναι πλήρως εκμηχανισμένη και 100 στρέμματα βαμβάκι είναι αμφίβολο αν απαιτούν ακόμη και 30 ημερομίσθια εργασίας τον χρόνο. Σημειώστε ότι τα ημερομίσθια προστίθενται στο οικογενειακό εισόδημα που στο τέλος μένει στην οικογένεια για να ζήσει. Με τα σημερινά δεδομένα ο παραγωγός είναι αδύνατο να αποσβέσει το κόστος του εξοπλισμού που χρειάζεται όπως έχω αναλύσει επανειλημμένα. Με την αδυναμία συνεργασίας των αγροτών, το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο. Και οι πολύ λίγες μονάδες εκκοκκιστηρίων που έχουν μείνει δημιουργούν ένα ολιγοπώλιο, όπως δυστυχώς και σε όλες τις αλυσίδες μεταποίησης και εμπορίας αγροτικών προϊόντων, χάρη στην αδυναμία συνεργασίας των αγροτών μας.
Ας δούμε τι ισχύει για μια δενδρώδη καλλιέργεια. Ας πάρουμε έναν παραγωγό των 100 στρεμμάτων που βάζει τα 30-50 στρέμματα με δέντρα. Π.χ. συμπύρηνα ροδάκινα ή ποικιλία αχλαδιών για παραγωγή κομπόστας από την τοπική βιομηχανία. Μπορεί να έχει περισσότερες από μία ποικιλίες, ώστε να κατανεμηθεί η εργασία σε περισσότερους μήνες του χρόνου. Τα ροδάκινα παράγουν 4-5 τόνους/στρ. με κανονική τιμή 0.33 ευρώ/κιλό ή 1.200-1.600 ευρώ/στρ. Αν ο αγρότης κάνει όλες τις εργασίες μόνος του, εκτός από το αραίωμα και τη συγκομιδή που θα χρησιμοποιήσει και ξένους εργάτες (και εδώ μπορεί να χρησιμοποιήσει οικογενειακή εργασία), τότε το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος θα μείνει στην οικογένεια. Ο αγρότης θα χρειαστεί 150-200 ημερομίσθια τον χρόνο για όλες τις εργασίες, που με 40 ευρώ ημερομίσθιο δίνουν 6-8.000 ευρώ/χρόνο. Βεβαίως, υπάρχει σημαντικό κόστος για λιπάσματα, ψεκασμούς, άρδευση κ.λπ. και επιπλέον θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι για 4 χρόνια μέχρι να φτάσουν τα δέντρα σε στάδιο παραγωγής ο παραγωγός θα έχει μόνο έξοδα που πρέπει να αποσβέσει στα επόμενα 10-15 χρόνια οικονομικής ζωής των δέντρων του. Σε κάθε περίπτωση η διαφορά εισοδήματος είναι τεράστια και κάνει τις μικρές ελληνικές εκμεταλλεύσεις βιώσιμες. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα είναι ότι ο παραγωγός και η οικογένειά του θα πρέπει να μείνουν στο χωριό. Αν πρέπει να πας στο χωράφι για δουλειά κάθε μέρα, θα είναι άβολο να μένεις στην πόλη και να ταξιδεύεις αρκετά χιλιόμετρα κάθε μέρα. Ενώ αν πρέπει να πηγαίνεις 30-40 φορές τον χρόνο, η μετακίνηση γίνεται ευκολότερη.
Η αλήθεια είναι ότι εδώ και περισσότερα από 10 χρόνια προτείνω την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών προς καλλιέργειες υψηλής αξίας (οπωροκηπευτικά κ.λπ.). Μάλιστα, είχα προτείνει να μεταφερθούν 1.000.000 αρδευόμενα στρέμματα από εκτατικές σε καλλιέργειες υψηλής αξίας με αύξηση του κύκλου εργασιών της γεωργίας μας κατά 1 δισ. ευρώ, που με τους πολλαπλασιαστές θα έφτανε σε πολύ σημαντική αύξηση του ΑΕΠ όχι μόνο της περιοχής, αλλά και της χώρας.
Το συμπέρασμά μου είναι ότι ο στόχος της αναδιάρθρωσης της γεωργίας μας είναι να αυξήσουμε τις καλλιέργειες υψηλής αξίας, αφού προφανώς λύσουμε το κύριο πρόβλημα την ασφάλεια του αρδευτικού νερού με έργα ταμίευσης των υδάτων των χειμερινών βροχοπτώσεων που σήμερα καταλήγουν στη θάλασσα. Στόχος να φτάσουμε σε επίπεδο Ισραήλ σε πρώτη φάση και Ολλανδίας αργότερα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με συμφωνία των πολιτικών δυνάμεων της χώρας που να θέσει στόχους 10-15 ετών που θα ακολουθήσουν διαδοχικοί υπουργοί (ακόμη κι αν αλλάζουν κάθε χρόνο) και κυβερνήσεις για να βελτιωθεί η πρωτογενής παραγωγή της χώρας.