Μια από τις συζητήσεις που έγιναν στις ΗΠΑ μετά το δυστύχημα είναι αν μπορούν να αποδοθούν ευθύνες τους αγρότες για τον τρόπο που καλλιεργούν τα χωράφια τους. Αν αυτοί που μετείχαν στο δυστύχημα μπορούν να ζητήσουν ευθύνες και αποζημιώσεις από τους αγρότες. Παρ΄ όλο που η γενική άποψη των επιστημόνων είναι μάλλον αρνητική στο θέμα αυτό καθώς οι αγρότες δεν μπορούν να ελέγξουν ούτε την ξηρασία ούτε τους ανέμους, πάντως η συζήτηση ξεκίνησε. Η άποψη πολλών όμως ήταν ότι αν οι αγρότες μπορούν να αλλάξουν τις καλλιεργητικές πρακτικές τους και να περιορίσουν τις πιθανότητες τέτοιων δυστυχημάτων, τότε θα πρέπει να γίνει προσπάθεια προώθησης των βελτιωμένων πρακτικών.
Σύμφωνα με σχετικά κείμενα στο τύπο 232 θάνατοι στη δεκαετία 2007-17 έχουν προκληθεί σε όλες τις ΗΠΑ από ανέμους-σύννεφα- σκόνης. Είναι πολλοί οι θάνατοι και αν μπορούμε να τους αποφύγουμε καλά είναι κάνουμε όποια προσπάθεια χρειάζεται προς αυτή την κατεύθυνση. Στη χώρα μας δεν έχουμε αντίστοιχα στοιχεία αλλά οι αλλαγές από την κλιματική κρίση δεν τα αποκλείουν. Από την άλλη πλευρά οι αγρότες είναι εθισμένοι για αιώνες με τη συμβατική κατεργασία του εδάφους. Το όργωμα θεωρείται ακόμα ο βασιλιάς των επεμβάσεων των γεωργών και ακόμα δεν έχουν πειστεί ευρύτερα οι αγρότες ότι μπορούν να ακολουθήσουν άλλες καλλιεργητικές πρακτικές με την ίδια επιτυχία. Παρ’ όλο που εκτιμάται ότι αγρότες εφαρμόζουν την ακατεργασία σε περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια στρέμματα παγκόσμια. Η μειωμένη κατεργασία, οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης και οι αμειψισπορές είναι πρακτικές που χρειάζονται χρόνο εκμάθησης και προσαρμογής που δεν είναι όλοι οι αγρότες πρόθυμοι και προετοιμασμένοι να τις κάνουν. Εδώ αρχίζει μια νέα συζήτηση για τις μεθόδους που πρέπει να ακολουθηθούν για να πετύχουμε την αλλαγή της νοοτροπίας των αγροτών μας. Η προώθηση των νέων καλλιεργητικών πρακτικών μέσω επιδοτήσεων είναι μια πρώτη προσέγγιση. Ιδιαίτερα για τη χώρα μας που έχουμε μάθει τους αγρότες να τρέχουν πίσω από επιδοτήσεις και αποζημιώσεις. Εκπαίδευση των αγροτών στις νέες τεχνικές της καλλιέργειας σε συνδυασμό με ένα σύστημα συμβουλών και καθοδήγησης μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην προώθηση τέτοιων τεχνικών που θα κάνουν τα γεωργικά συστήματα ικανά να αντιμετωπίσουν τις εκπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
Ας δούμε πρώτα τις επιδοτήσεις. Το Ελληνικό σχέδιο της νέας ΚΑΠ προωθεί τόσο τις αμειψισπορές όσο και τις καλλιέργειες συνεχούς φυτοκάλυψης του εδάφους τόσο σε δενδρώδεις όσο και σε ετήσιες καλλιέργειες. Παρ’ όλο που η επιδότηση είναι μάλλον μικρή συγκριτικά με τις τεράστιες επιδοτήσεις για άλλες δράσεις (πχ βιολογική γεωργία, χρήση ξηρικών καλλιεργειών μικρής απόδοσης σε αντικατάσταση μεγάλης απόδοσης ποτιστικών) είναι μια πρώτη κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση. Βέβαια οι κανόνες εφαρμογής του μέτρου είναι τέτοιοι που κάνουν μάλλον αδύνατη την εφαρμογή αλλά αυτό ισχύει κατά τη γνώμη μου για όλο το Ελληνικό σχέδιο της νέας ΚΑΠ.
Βασική ερώτηση: Αρκούν οι επιδοτήσεις για να μπορέσουν οι αγρότες να εφαρμόσουν αυτές τις καλλιεργητικές πρακτικές σωστά και αποδοτικά; Η απάντησή μου μετά από τόσα χρόνια εμπειρίας με της Γεωργία Συντηρήσεως είναι αρνητική. Οι αγρότες θέλουν βοήθεια για να μπορέσουν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Ας δούμε πως εφαρμόζονται οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης.
Στις δενδρώδεις πολυετείς καλλιέργειες το πρόβλημα είναι θεωρητικά ευκολότερο. Σπέρνουμε ανάμεσα στις σειρές των δένδρων μια καλλιέργεια π.χ. ένα ψυχανθές ή ένα αγρωστώδες ή ένα μίγμα από τα δύο. Μια σπαρτική σιτηρών (κατά προτίμηση με δίσκους) που μπορεί να κινηθεί μεταξύ των σειρών των δένδρων μπορεί να σπείρει. Μπορεί η σπορά να είναι αρκετή για το φύτρωμα το φθινόπωρο που αρχίζουν οι βροχές. Μια αβαθής κατεργασία για ενσωμάτωση του σπόρου μπορεί να κάνει άριστα τη δουλειά. Σπορά μπορεί να γίνει και με λιπασματοδιανομέα «στα πεταχτά» (αρκεί να μην κάνει ζημιά στα δένδρα) με μια ελαφριά κατεργασία για κάλυψη του σπόρου. Χρειαζόμαστε ένα χορτοκοπτικό ή καταστροφέα για να ελέγχουμε τη βλάστηση (αντί για τη φρέζα που είχαμε παλαιότερα για διατήρηση του χωραφιού χωρίς βλάστηση). Χορτοκοπτικά με σπαστές κεφαλές μπορούν να καλύψουν και τα διαστήματα μεταξύ των δένδρων στις σειρές των δένδρων. Εναλλακτικά χρησιμοποιούμε ζιζανιοκτόνα στις σειρές και ελέγχουμε τη βλάστηση μεταξύ των σειρών με κοπή. Σε λίγα χρόνια θα δημιουργηθεί ένα στρώμα βιομάζας στην επιφάνεια που θα προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση και θα προσθέτει οργανική ουσία στο έδαφος. Εάν αφήνουμε τα φυτά να ωριμάσουν, θα δημιουργήσουν σπόρους που θα φυτρώνουν την επόμενη χρονιά και θα έχουμε συνεχώς βλάστη χωρίς νέα σπορά κάθε χρόνο που θα προστατεύει το έδαφος. Το ίδιο μπορούμε να πετύχουμε με πολυετή φυτά. Η σπορά (αρχική ή κάθε χρόνο) θα πρέπει να γίνεται είτε με αβαθή κατεργασία του εδάφους είτε με σπαρτική για ακατεργασία (αρκεί να μπορεί να κινηθεί ανάμεσα στα δένδρα). Προφανώς οι αγρότες χρειάζονται καθοδήγηση για τα είδη των φυτών που πρέπει να σπείρουν και τη σωστή εκμηχάνιση (σπαρτικές, χορτοκοπτικά κλπ). Αυτή είναι η θεωρία που θα μπορούσε να εφαρμοστεί επωφελώς για τα δένδρα, το έδαφος και τους παραγωγούς. Το σχέδιο της νέας ΚΑΠ έχει κανόνες που δυσκολεύουν τα πράγματα. Σπορά με πιστοποιημένο σπόρο υψηλής αξίας. Απαγόρευση συγκομιδής που θα μπορούσε να δώσει επί πλέον εισόδημα και φθηνές ζωοτροφές για τους κτηνοτρόφους. Επί πλέον πρέπει να κοπεί το χόρτο στην άνθιση. Σημειώνω ότι τα ψυχανθή δεν πετυχαίνουν τη μεγαλύτερη δέσμευση αζώτου μέχρι τότε.
Συνέχεια στο επόμενο.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
