Αλλά και ο σχεδιασμός των επιδοτήσεων δεν φαίνεται να είναι επιμελημένος, όπως π.χ. η επιστροφή ειδικού φόρου στο πετρέλαιο που δίνει 0,85 ευρώ για τα αμύγδαλα, δηλαδή κατανάλωση 2 λίτρων πετρελαίου το στρέμμα. Μάλλον λίγο φαίνεται. Είναι προφανές ότι με τη σημερινή συγκυρία θα έπρεπε να στοχεύσουμε σε μείωση των εισροών στη γεωργία για να εξοικονομήσουμε πόρους και κυρίως ενέργεια και να μειώσουμε το κόστος, ενώ θα έπρεπε να πάρουμε κάθε δυνατό μέτρο για να αυξήσουμε την παραγωγή.
Ποιες είναι οι εισροές στη γεωργία και την κτηνοτροφία; Εκτός από τις δαπάνες απόσβεσης των πάγιων στοιχείων (μηχανήματα, εγκαταστάσεις κ.λπ.), που είναι μια συζήτηση που θα την ανοίξουμε κάποια φορά, έχουμε λιπάσματα, φυτοφάρμακα, ενέργεια (πετρέλαιο για τα μηχανήματα, ηλεκτρισμό για τις εγκαταστάσεις και την άρδευση), αλλά και υλικά για συσκευασία προϊόντων, ζωοτροφές κ.λπ.
Η εξοικονόμηση λιπασμάτων έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών σημειωμάτων αυτής της στήλης. Για τον φωσφόρο και το κάλιο οι αναλύσεις εδάφους θα μας καθοδηγήσουν. Για το άζωτο η χρήση των τεσσάρων Rs, δηλαδή εφαρμογή του σωστού λιπάσματος, της σωστής δόσης στον σωστό χρόνο, στη σωστή θέση (προσθέτω και ένα πέμπτο με το κατάλληλο μηχάνημα με σωστή συντήρηση και ρύθμιση) συμβάλλει στην αύξηση της απόδοσης χρήσης του λιπάσματος (δηλαδή του ποσοστού του λιπάσματος που παίρνει το φυτό). Η χρήση αισθητήρων για ανίχνευση των αναγκών των φυτών και η εφαρμογή διαφοροποιημένης λίπανσης είναι μέθοδοι που εξοικονομούν λίπασμα. Η εκπαίδευση των αγροτών, η προμήθεια αισθητήρων και κατάλληλου εξοπλισμού για την εφαρμογή αυτών των μεθόδων θέλει λίγο χρόνο και θα έπρεπε να ξεκινήσει άμεσα. Για την ώρα, περιοριζόμαστε σε ευχολόγια.
Πώς μπορούμε, όμως, να μειώσουμε άμεσα την εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων; Με καλλιέργεια ψυχανθών που τα ίδια δεν χρειάζονται άζωτο, γιατί το δεσμεύουν οι μικροοργανισμοί με τους οποίους συμβιούν από την ατμόσφαιρα, ενώ αφήνουν και άζωτο στο έδαφος για την επόμενη καλλιέργεια με σημαντικό όφελος. Θα μπορούσαμε το καλοκαίρι να επιδοτήσουμε τους αγρότες που καλλιέργησαν χειμερινά σιτηρά σε αρδευόμενα χωράφια να καλλιεργήσουν επίσπορη σόγια και να παράγουμε ζωοτροφές για την κτηνοτροφία. Το ίδιο έπρεπε να γίνει τώρα με καλλιέργεια ψυχανθών (ή και μιγμάτων ψυχανθών και σιτηρών) τον χειμώνα για εμπλουτισμό του εδάφους με άζωτο, αλλά και προσθήκη οργανικής ύλης στο έδαφος από τις ρίζες. Θα είχαμε μια παραγωγή χορτομάζας, μείωση της ανάγκης αζωτούχου λίπανσης και βελτίωση της οργανικής ουσίας. Σε επικλινείς εκτάσεις θα τις προστατεύαμε από τη διάβρωση. Όλες αυτές οι ωφέλειες θα βοηθούσαν στην αύξηση της παραγωγής, στη μείωση του κόστους, ενώ θα συνέβαλλαν στη βελτίωση της υγείας του εδάφους και στην αφαίρεση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, συμβολή στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Πολλά από αυτά αναφέρονται στις παρατηρήσεις της Ε. Επιτροπής για το σχέδιο που υπέβαλε η Ελληνική Κυβέρνηση για τη νέα ΚΑΠ, αλλά δεν βλέπω να ιδρώνει το αυτί κανενός. Αντίθετα, εμείς έχουμε αντικίνητρα στις διπλές καλλιέργειες χρεώνοντας διπλάσιο ασφάλιστρο του ΕΛΓΑ. Το ΥΠΠΑΤ ασχολείται με τις συνδεμένες επιδοτήσεις, με μόνο κριτήριο από ό,τι καταλαβαίνω τις ψήφους που θα κερδηθούν. Αντί να επιδοτηθούν τα ψυχανθή, εμείς δίνουμε επιδότηση στα αγροστώδη.
Μια άλλη και σημαντική δυνατότητα εξοικονόμησης αζώτου είναι η χρήση κοπριάς, κομπόστας και άλλων αποβλήτων, όπως το υπόλειμμα της μεθανικής ζύμωσης. Όλα τα αυτά τα υλικά περιέχουν πολλά θρεπτικά στοιχεία και άζωτο. Η κοπριά έχει 3,5% άζωτο. Πολλά βιομηχανικά απόβλητα περιέχουν σημαντικές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων. Γενικά έχουν το άζωτο σε μορφή αμμωνίας που εύκολα μπορεί να χαθεί στην ατμόσφαιρα. Επομένως, η διαχείριση των υλικών πρέπει να γίνεται με προσοχή για να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες. Μια καλή πρακτική είναι είτε η διασπορά στο έδαφος και η άμεση ενσωμάτωσή του με αβαθή κατεργασία του εδάφους (δισκοσβάρνα) είτε η έκχυση του υλικού στο έδαφος. Με τη δημιουργία μονάδων μεθανικής ζύμωσης δημιουργείται υλικό που πρέπει να διανεμηθεί στις καλλιέργειες για να αξιοποιηθεί. Κάποιες εικόνες διανομής στα χωράφια που είδα την προηγούμενη χρονιά δεν δείχνουν επιμέλεια και σωστή εφαρμογή. Και εδώ χρειάζεται εκπαίδευση των αγροτών, αλλά και ενίσχυση προμήθειας κατάλληλου εξοπλισμού από τα σχέδια βελτίωσης.
Η τιμή του πετρελαίου κίνησης διπλασιάστηκε τον τελευταίο χρόνο. Ακόμη κι αν καταργηθεί ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης, η τιμή θα πάει 1,5 φορά επάνω. Επομένως, η προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης πετρελαίου είναι σημαντική και πρέπει να γίνει όχι μόνο άμεσα, αλλά και μακροχρόνια, καθώς η επίτευξη των μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου το 2050 είναι στο πρόγραμμα. Η σωστή συντήρηση των μηχανημάτων και οι σωστές ρυθμίσεις και λειτουργία μειώνουν την κατανάλωση πετρελαίου. Τα νέα τρακτέρ καταναλώνουν λιγότερο πετρέλαιο από τα παλαιότερης τεχνολογίας. Ένα μεγάλο μέρος της κατανάλωσης πετρελαίου στη μεγάλη καλλιέργεια γίνεται για την κατεργασία του εδάφους, όπου οι Έλληνες αγρότες συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το όργωμα. Σήμερα σε πολλές περιοχές του πλανήτη η κατάργηση του οργώματος προχωρεί και αντικαθίσταται από ακατεργασία ή μειωμένη κατεργασία. Στη Λατινική Αμερική η κατάργηση φθάνει στο 90% και στις ΗΠΑ το 50%. Αυτό θα εξοικονομούσε 6-8 λίτρα πετρελαίου το στρέμμα με σημαντικές παράπλευρες ωφέλειες, όπως βελτίωση της υγείας του εδάφους (από αύξηση της οργανικής ουσίας), καλύτερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (καλύτερη διήθηση νερού στο έδαφος, μεγαλύτερη υδατοχωρητικότητα – αντοχή στην ξηρασία, μείωση της απώλειας θρεπτικών στοιχείων, προστασία από διάβρωση κ.λπ.).
Θα συνεχίσω στο επόμενο.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
