Η συμπίεση του εδάφους και πώς μπορούμε να την αποφύγουμε

Το παλιό κόλπο για τη διακρίβωση της υγρασίας και ο ρόλος της πίεσης στα ελαστικά

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Όπως γνωρίζουμε το έδαφος αποτελείται από τρία στοιχεία: τα στερεά σωματίδια, τους πόρους που δημιουργούνται ανάμεσά τους που πληρούνται είτε από αέρα είτε από νερό. Οι μικρού μεγέθους πόροι συγκρατούν το νερό, ενώ οι μεγαλύτεροι αφήνουν τον αέρα να εισέλθει στο

έδαφος. Υπενθυμίζω ότι οι ρίζες των φυτών πρέπει να βρουν το οξυγόνο που χρειάζονται στο έδαφος και επομένως ο αερισμός είναι κρίσιμο στοιχείο για την καλή λειτουργία της ρίζας. Στο έδαφος υπάρχουν επίσης μικροοργανισμοί και οργανική ουσία.
Η επιθυμητή κατάσταση είναι το στερεό τμήμα του εδάφους και οι πόροι να είναι το κάθε ένα το 50% του όγκου του εδάφους. Την αύξηση των πόρων του εδάφους την πετυχαίνουμε με την κατεργασία του εδάφους ή καλύτερα τη βαθιά αναμόχλευση. Μετά την κατεργασία κάθε πέρασμα μηχανήματος από το χωράφι προκαλεί συμπίεσή του που μειώνει το πορώδες του. Οι κινήσεις των διαφόρων μηχανημάτων γίνονται συνήθως τυχαία στο χωράφι. Το αποτέλεσμα ερευνών για τις κινήσεις των μηχανημάτων δείχνει ότι κοντά στο 90% του χωραφιού επανασυμπιέζεται από τις κινήσεις των μηχανημάτων. Η εικόνα δείχνει τις κινήσεις μηχανημάτων στο χωράφι από μια έρευνα στις ΗΠΑ. Σε συστήματα καλλιέργειας χωρίς κατεργασία του εδάφους οι πόροι δημιουργούνται από τις ρίζες των φυτών που αποσυντίθενται.
Η συμπίεση του εδάφους μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στις αποδόσεις των καλλιεργειών, στην υγεία του εδάφους και στη διείσδυση του νερού στο έδαφος (διηθητικότητα). Έρευνες στις ΗΠΑ δείχνουν ότι συμπίεση του εδάφους από συγκομιδή σε υγρές συνθήκες μειώνει τις αποδόσεις για τα επόμενα τουλάχιστον 2 χρόνια (υπολόγισαν απώλεια 21% σε καλαμπόκι και σόγια), ενώ μια έρευνα έδειξε αρνητική επίδραση για τα επόμενα 13 χρόνια. Η συμπίεση του εδάφους προκαλεί μείωση της ανάπτυξης της ρίζας, καθώς η ρίζα δεν μπορεί να αναπτυχθεί όταν οι πόροι του εδάφους είναι μικρότεροι από τη διάμετρό της. Την περιορισμένη ανάπτυξη της ρίζας δείχνει η εικόνα και αυτό προκαλεί τη μείωση των αποδόσεων. Δυστυχώς αυτό δεν φαίνεται από την επιφάνεια του εδάφους και ο αγρότης πολλές φορές δεν το καταλαβαίνει.
Η ΥΓΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΚΟΛΠΟ
Η συμπίεση του εδάφους είναι κάτι που οι αγρότες μπορούν να βοηθήσουν να ελαχιστοποιηθεί μέσω της προσεκτικής επιλογής του χρόνου εκτέλεσης των εργασιών, του τρόπου κυκλοφορίας των μηχανημάτων, αλλά και της σωστής επιλογής μηχανημάτων και ελαστικών και της διατήρησης της κατάλληλης πίεσής τους. Ο σωστός συνδυασμός όλων των παραμέτρων συμβάλλει στον περιορισμό των προβλημάτων συμπίεσης του εδάφους.
Οι αγρότες πρέπει να αποφεύγουν να εργάζονται σε πολύ υγρά χωράφια. Τι είναι πολύ υγρό έδαφος; Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ένα «παλιό κόλπο»: Φτιάχνεις μια μπάλα χώμα με τα χέρια σου στο μέγεθος ενός καρυδιού. Πετάξτε το μερικά εκατοστά στον αέρα και αφήστε το να προσγειωθεί στην παλάμη σας. Εάν σπάσει, τότε το χωράφι έχει καλή υγρασία για εργασία. Εάν κολλήσει, τότε είναι πολύ υγρό και η κίνηση σε αυτό το χωράφι θα προκαλέσει σίγουρα συμπίεση του εδάφους. Υπάρχουν και μέθοδοι που δείχνουν την ακαταλληλότητα πλάθοντας κουλουράκια. Αν τα κουλουράκια σπάζουν καθώς μειώνουμε τη διάμετρο, τότε το έδαφος είναι κατάλληλο για εργασία. Σημαντικό στοιχείο για περιορισμό της συμπίεσης είναι η οργανική ουσία του εδάφους που κάνει το έδαφος πιο ανθεκτικό σε πιέσεις.
Η ΠΙΕΣΗ ΣΤΑ ΕΛΑΣΤΙΚΑ
Η κυκλοφορία των μηχανημάτων στο χωράφι προκαλεί τη συμπίεση. Το πρώτο πέρασμα προκαλεί το 70% της συμπίεσης και τα επόμενα πολύ μικρή. Εάν ρυθμίσουμε την κυκλοφορία των μηχανημάτων και κινούμαστε σε ορισμένες διαδρομές, τότε η συμπίεση περιορίζεται μόνο στα σημεία αυτά του χωραφιού, ενώ το υπόλοιπο δεν συμπιέζεται. Η ρύθμιση της κυκλοφορίας παλαιότερα γινόταν με λωρίδες που δεν σπέρνονταν και φαίνονταν στο χωράφι για να γίνεται η κυκλοφορία. Το σύστημα ονομάζονταν tramline. Με τη χρήση συστημάτων πλοήγησης με GPS το σύστημα εφαρμόζεται πλέον πολύ ευκολότερα. Ένα τέτοιο σύστημα σας περιέγραψα πριν χρόνια.
Πρέπει αρχικά να καταλάβουμε ότι η δύναμη συμπίεσης του εδάφους ασκείται από τα ελαστικά του τρακτέρ που έρχονται σε επαφή με το έδαφος. Συνήθως είναι κοντά στην πίεση φουσκώματος ενός ελαστικού, επομένως ένα ελαστικό που λειτουργεί στα 12 psi (τα 15 psi είναι περίπου 1 ατμόσφαιρα) προκαλεί περίπου τη μισή συμπίεση από ένα συμβατικό radial στα 25 psi. Στην εικόνα φαίνεται ότι μείωση της πίεσης του ελαστικού από 23 σε 15 psi αυξάνει την επιφάνεια επαφής ελαστικού – εδάφους πάνω από 30% και αντίστοιχα τη πίεση στο έδαφος. Η μείωση της πίεσης του ελαστικού κατά τη λειτουργία στο χωράφι στο μικρότερο αποδεκτό όριο για το βάρος του μηχανήματος μειώνει τη συμπίεση του εδάφους.
Η μείωση της πίεσης των ελαστικών κατά τη λειτουργία στο χωράφι μειώνει τη συμπίεση, αλλά μετά την εργασία κατά την κίνηση στον δρόμο πρέπει να αποκατασταθεί η κανονική πίεση των ελαστικών. Τα συστήματα κεντρικού φουσκώματος ελαστικών (CTIS) που έχουν πολλά νεότερα τρακτέρ θα βοηθήσουν, επειδή επιτρέπουν στους αγρότες να προσαρμόζονται μεταξύ χαμηλότερης πίεσης για εργασία στο χωράφι και υψηλότερης πίεσης για οδικές μετακινήσεις απλά πατώντας ένα κουμπί. Αυτό βοηθά τα ελαστικά σας να διαρκέσουν περισσότερο. Αλλά αυτήν τη στιγμή πολλοί αγρότες, που δεν έχουν τέτοια συστήματα, απλώς λειτουργούν σε χαμηλή πίεση στο χωράφι και οδηγούν πιο αργά στον δρόμο, ώστε να μπορούν να προστατεύσουν τα εδάφη τους από τη συμπίεση, αλλά και τα ελαστικά στον δρόμο.
Η διατήρηση του εδάφους σε καλή κατάσταση συμβάλλει στη μεγιστοποίηση των αποδόσεων. Η συμπίεση του εδάφους έχει αρνητικές επιπτώσεις, που πολλές φορές δεν φαίνονται στο χωράφι. Γι’ αυτό καλά είναι ο παραγωγός να φροντίζει να ελαχιστοποιεί τη συμπίεση για να διατηρεί τα χωράφια του σε καλή κατάσταση με υψηλή απόδοση.