Η συμβολή της γεωργίας στη μείωση αερίων θερμοκηπίου

Ενδιαφέρουσα ημερίδα της Ε.Ε. για τους βιώσιμους κύκλους άνθρακα

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Σε προηγούμενα σημειώματα περιέγραψα συνοπτικά τις πολιτικές της Ε.Ε. για την πράσινη συμφωνία και από το χωράφι στο πιάτο του καταναλωτή. Ένα στοιχείο των πολιτικών αυτών είναι η μείωση των εκπομπών ΑτΘ κατά 50% μέχρι το 2030 και η ανάπτυξη μιας οικονομίας με μηδενικές εκπομπές μέχρι το 2050. Αυτά είναι απαραίτητα για να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας του Πλανήτη στον 1,5 ή το πολύ στους 2 β. Κελσίου ως προς την εποχή πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βρίσκεται σε φάση να μελετήσει και να διατυπώσει πρωτόκολλα και κανονισμούς για την εκτίμηση των μειώσεων των εκπομπών ΑτΘ και της απορρόφησης και αποθήκευσης. Στο πλαίσιο αυτό οργάνωσε μια διαδικτυακή ημερίδα για τους βιώσιμους κύκλους άνθρακα τη 31η Ιανουαρίου. Ακούστηκαν πολλές και ενδιαφέρουσες ομιλίες από αξιωματούχους της Ε.Ε. και έγιναν συζητήσεις σε ομάδες ειδικών. Θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω κάποιες από αυτές που αναφέρονται στον γεωργικό τομέα για να προετοιμαστούμε από τη μια πλευρά να συμβάλλουμε στην άμβλυνση του φαινομένου του θερμοκηπίου και από την άλλη να επωφεληθούμε από τις χρηματοδοτήσεις των δράσεων που θα οδηγήσουν στην επιτυχία των πολιτικών αυτών.
Πολλοί αξιωματούχοι της Ε. Επιτροπής, αλλά και η Γαλλίδα υπουργός Γεωργίας μίλησαν στην ημερίδα τονίζοντας τη σημασία να επιτύχουν οι πολιτικές της Ε.Ε. για μείωση των εκπομπών ΑτΘ. Πολλές δυνατότητες έχουν αναπτυχθεί και πιστεύεται ότι θα αναπτυχθούν στα επόμενα χρόνια για μείωση των εκπομπών ΑτΘ, αλλά και για αφαίρεση από την ατμόσφαιρα. Στον βιομηχανικό τομέα έχουμε δυνατότητες δέσμευσης των αερίων, καθώς παράγονται από τη βιομηχανία (π.χ. χαλυβουργία), αλλά και άμεσης αφαίρεσης από την ατμόσφαιρα και αποθήκευση ή μετατροπή σε χρήσιμα προϊόντα. Πολλές νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται και αναμένονται να μπουν σε πρακτική εφαρμογή μετά το 2030.
Οι φυσικές μέθοδοι μείωσης των ΑτΘ από την ατμόσφαιρα φαίνεται να έχουν άμεση εφαρμογή. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ότι πολύ μεγάλες εταιρείες (Bayer, Νεστλέ, Unilever, Microsoft κ.λπ.) έχουν αναπτύξει δράσεις στους τομείς την αποθήκευσης άνθρακα στο έδαφος. Η Bayer έχει 28 δοκιμαστικούς αγρούς σε ευρωπαϊκές χώρες. Ο γεωργικός και ο δασικός τομέας, καθώς και η διαχείριση υγροτόπων και τυρφωδών εδαφών είναι στο κέντρο αυτών των συζητήσεων. Για τα δάση η δυνατότητα αποθήκευσης άνθρακα είναι αυτονόητη. Η μάζα του ξύλου των δέντρων, όπως και η αύξηση της οργανικής ουσίας στην επιφάνεια του εδάφους από τα φυλλώματα που πέφτουν και μέσα στο έδαφος, καθώς αυτό δεν διαταράσσεται, δίνουν τις δυνατότητες αποθήκευσης άνθρακα που θα αφαιρεθεί από την ατμόσφαιρα. Προφανώς σε περίπτωση φωτιάς τα ΑτΘ επανέρχονται στην ατμόσφαιρα. Η αποφυγή καύσης των δασών με μέτρα πρόληψης και η αναδάσωση μετά τις πυρκαγιές είναι στοιχεία που πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα στη χώρα μας.
Τα τυρφώδη εδάφη θέλουν ιδιαίτερη διαχείριση, καθώς έχουν αποθηκευμένο άνθρακα που με κακή διαχείριση (στράγγιση, καλλιέργεια) μπορεί να προκαλέσει εκπομπές στην ατμόσφαιρα.
Αυτό που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα είναι οι καλλιεργούμενες εκτάσεις. Το πρώτο θέμα που έγινε σαφές στην ημερίδα είναι ότι αντικείμενο δεν μπορεί να είναι μόνο η αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος, αλλά και η μείωση των εκπομπών ΑτΘ από τη γεωργία. Μία από τις παρουσιάσεις έδειξε την εικόνα που δείχνει τις ροές ΑτΘ σε ένα γεωργικό σύστημα. Η ηλιακή ενέργεια, μέσω της φωτοσύνθεσης δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Κάποιο από αυτό αποθηκεύεται στην παραγόμενη βιομάζα που τροφοδοτεί τη διατροφική αλυσίδα ή αλυσίδα άλλων χρήσεων π.χ. παραγωγή βιομάζας ή βιοκαυσίμων, είτε αποθηκεύεται στους κορμούς των δέντρων και αργότερα χρησιμοποιείται. Ένα μέρος των προϊόντων της φωτοσύνθεσης, είτε μέσω των ριζών, είτε μέσω της βιομάζας που αποτίθεται πάνω ή μέσα στο έδαφος (φυτικά υπολείμματα, ρίζες) μετατρέπεται από τους μικροοργανισμούς σε οργανική ουσία. Το καλλιεργούμενο έδαφος δέχεται τις καλλιέργειες, τα λιπάσματα και τις άλλες εισροές. Τα αζωτούχα λιπάσματα προκαλούν εκπομπές οξειδίων του αζώτου, ενώ η αποδόμηση της οργανικής ουσίας επαναφέρει το διοξείδιο του άνθρακα, στην ατμόσφαιρα. Η χρήση μηχανικού εξοπλισμού παράγει επίσης διοξείδιο του άνθρακα είτε για την κατασκευή του, είτε κατά τη χρήση του στο χωράφι. Τα παραγωγικά ζώα και κυρίως τα μηρυκαστικά παράγουν μεθάνιο που απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα. Αλλά και η διαχείριση των αποβλήτων ζωικών εκτροφών προκαλούν εκπομπές ΑτΘ και κυρίως μεθάνιο. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι εκπομπές μεθανίου από τις καλλιέργειες ρυζιού. Σύμφωνα με το γενικό αυτό ισοζύγιο, θα πρέπει να επιτύχουμε από τη μια πλευρά μείωση των εκπομπών ΑτΘ και από την άλλη αύξηση της οργανικής ουσίας των εδαφών που θα αποθηκεύσουν άνθρακα στο έδαφος.
Μείωση των εκπομπών ΑτΘ από τη γεωργία μπορούμε να πετύχουμε με διάφορους τρόπους. Ορθολογική λίπανση κυρίως με άζωτο θα μειώσει τις εκπομπές οξειδίων του αζώτου ενώ και η παρασκευή των αζωτούχων λιπασμάτων καταναλώνει μεγάλες ποσότητες ενέργειας. Εφαρμογή των πραγματικά απαραίτητων ποσοτήτων, σταδιακή εφαρμογή όταν το χρειάζονται στα φυτά, ενσωμάτωση στο έδαφος , γραμμική εφαρμογή , εφαρμογή με το αρδευτικό νερό είναι πρακτικές που θα αυξήσουν την απόδοση του λιπάσματος και θα βοηθήσουν στη μείωση των απωλειών στη ατμόσφαιρα. Χρήση ψυχανθών στις αμειψισπορές είτε ως καλλιέργειες φυτοκάλυψης μειώνουν τις εφαρμογές χημικών λιπασμάτων. Χρήση οργανικών υλικών (π.χ. υπολείμματα μεθανικής ζύμωσης) μπορούν να μειώσουν τη χρήση χημικών αζωτούχων λιπασμάτων.
Θα συνεχίσω στο επόμενο.